3- курс кимё талабалари учун Кимё ўқитиш методикасида

Mavzu:Kislorod guruhchasi. Sul’fat kislota ishlab chiqarish mavzusi asosida texnologik tuchunchalar tizimini shakllantirish.

Darsning mavzusi: Kislorod guruhchasi elementlari.

Darsning shiori: “ intilganga tole yor ”

Darsning maqsadi:

ta’limiy: o’quvchilarga kislorod guruhchasi elementlarining kimyoviy elementlar davriy jadvalida joylashuvi, atom tuzilishi haqida ilmiy tushunchalar berish;

tarbiyaviy: o’quvchilarning mavzu bo’yicha bilimlarini va dunyoqarashlarini kengaytirish, kasbga yo’naltirish, ekologik tarbiya berish;

rivojlantiruvchi: mustaqil fikrlashga undash, bilim, malaka va ko’nikmalarini, nutq va muloqat madaniyatini rivojlantirish.

Dars turi: noan’anaviy.

Dars uslubi: interfaol.

Darsning jihozi: darslik, davriy jadval, bo’r, sinf doskasi, oltingugurt kukuni, tubi yassi kolba, distillangan suv, shisha tayoqcha, plastik taglik, A4 formatli qog’oz.

Darsning borishi:

Bosqichlar	Mazmuni	Metodlar	Vaqti
Tashkiliy qism	Sinf o’quvchilari bilan salomlashish, davomatni aniqlash. Baholash tizimi va guruhlar bilan tanishtirish.	Og’zaki	3 daqiqa
O’tgan mavzuni takrorlash	O’quvchilar bilan o’tilgan mavzu yuzasidan savol va javob o’tkazish, “krest va nol” o’yinini o’ynash o’tgan mavzu yuzasidan.	Og’zaki va yozma.	7 daqiqa
Yangi mavzuni o’rganish	Kislorod guruhchasi elementlari mavzusi haqida taqdimot o’tkazish. Kimyoviy diktant.	Yozma va og’zaki	15 daqiqa
Mustahkamlash	Masalalar yechish va element belgilari yozilgan tarqatma materiallar asosida ishlash, tezkor savollar o’tkazish.	Yozma va og’zaki.	17 daqiqa
Yakunlash	O’quvchilarni rag’batlantirish. Darsni yakunlash.	Rag’batlantirish	3 daqiqa

Dars qoidasi:

Qo’l kutarib javob ber.

Do’stingi eshit, hurmat qil.

Fikrla,o’yla. Faol ishtirok et.

Vaqtni teja.

I. Tashkiliy qism: Sinf o’quvchilari bilan salomlashish, davomatni aniqlash. Baholash tizimi bilan tanishtirish.

Darsning tashkiliy qismi tugagach, o'qituvchi oldingi mavzudan kelib chiqib, o'quvchilar guruhlarga ajratiladi.

I.Guruh nomi "Oltingugurt "guruhi

II.Guruh nomi "Kislorod" guruhi

III.Guruh nomi "Yod" guruhi

Har bir guruh a'zolari guruh nomlari haqida qisqacha she’rlar aytadilar.

Kislorod

Kislorodman oq ko’ngil

Sizga tanish metallmas

Atom massam o’n olti

Tartib raqamim sakkiz

Oltingugurt

Xossalarim o'qib chiq

Rangim sariq va qattiq

Yolg'izlikka yoddirman

Elementlar aro men

Uchraguvchi zotdirman.

Yod

Qora binafsha rangim

Qattiq moddaman bilsang

Agar meni qizdirsang

Kuchli oksidlovchiman.

II. O’tgan mavzuni takrorlash, xulosalash. “Aql gimnastikasi”, hamda “krest va nol” o’yini orqali o’tgan mavzu takrorlanadi. “Krest va nol” o’yinida metall va metallmaslar aniqlanadi.

1. Metallmaslar davriy sisitemada nechta, shundan nechtasi s-elementlar va p-elementlar oilasiga kiradi?

2. Eng kuchli metallmas element qaysi va nima uchun?

3. Metallmaslarda davr bo’ylab metallmaslik xossasi qanday o’zgaradi?

4. 7-guruh metallmaslariga qaysi elementlar kiradi va shu guruh qanday nomlanadi?

5. Metallmaslarda guruh bo’ylab metallmaslik xossasi qanday o’zgaradi?

Mg	S	Fe
K	Si	Ar
Mn	Au	I

Ne	Cl	Cu
N	Hg	Na
Br	Zn	C

He	Cr	Ag
Al	H	Li
F	Ni	O

X metallmaslarga; o metallarga quyiladi.

III. Yangi mavzuni bayoni:

Yangi mavzu yuzasidan guruhlarga topshiriqlar A4 format qog'oziga yozib tarqatiladi. Guruh sardorlari taqdimotga tayyorlangunicha, yangi mavzu yuzasidan vediolavha quyiladi.

1-guruh: Kislorod guruhchasi elementlariga qaysi elementlar joylashgan va S-oltingugurtning tabiatda uchrachi.

2-guruh: S-oltingugurtning fizik xossasi.

3-guruh: S-oltingugurtning kimyoviy xossalari va ishlatilishi.

Vediolavha tugagach guruhlarda taqdimot ishlari o'tkaziladi. Guruh sardorlari qisqa taqdimot qiladilar.

1- guruh: Kislorod guruhchasi elementlariga O, S, Se, Te, Po elementlari joylashgan. Oltingugurt tabiatda erkin holatda ham, birikmalar ko’rinishida ham uchraydi. O’zbekistonda oltingugurtning tabiiy manbalari mavjud. Pirit, rux aldamasi, mis yaltirog’i, vodorod sulfid, gips, taxir tuz, glauber tuzi birikmalari holida uchraydi.

2- guruh: S-oltingugurt bir necha xil allotropik shakl o’zgarishiga ega: rombik -S8; monoklinik-S8, plastik oltingugurt-Sn. Tabiatda rombik oltingugurt uchraydi va u sariq rangli qattiq kristall modda bo’lib, suvda erimaydi.

3- guruh:

Kimyoviy xossalari. Oltingugurt kimyoviy reaksiyalarda oksidlovchi, kislorod bilan reaksiyaga kirishganda esa qaytaruvchi bo’lib ishtirok etadi.

Oltingugurt oksidlovchi:

H20+S0=H2+1S-2

Oltingugurt qaytaruvchi:

S, O2, Cl2 va F2 lar bilan reaksiyaga kirishib elektron beradi.

S0+O20=S-2O2-2

Oltingugurt xalq xo’jaligida juda ko’p maqsadlarda: gugurt ishlab chiqarishda, kauchuklarni vulqonlashda, sulfat kislota ishlab chiqarishda, tibbiyotda turli xil dorilar olishda, o’simliklarni zararkunandalardan himoya qiluvchi vositalar ishlab chiqarishda, qora porox ishlab chiqarishda ishlatiladi.

Guruhlar taqdimotidan keyin o'quvchilarga kimyoviy diktant yangi mavzu yuzasidan kelib chiqqan holda kichik matn beriladi. Ularda nuqtalar o'rniga tegishli so'zlar qo'yib, shartni bajarish talab etiladi.

1-guruhga: Kislorod guruhi elementlariga ..., ... , ..., ..., ..., kiradi. Javob:1) O,S,Se,Te,Po

2-guruhga: Oltingugurt uch xil allotropik shakl o'zgarishga ega:..., ..., ..., .Qattiq jismlarni suyuqlik sirtida qalqib turishi ...... deb ataladi.

Javob:1) rombik, monoklinik, plastik 2) flotatsiya

3-guruhga: Kislorod kimyoviy birikmalarda ….oksidlanish darajasini, peroksidlarda esa...oksidlanish darajasini namoyon qiladi. Javob:1)-2; 2) -1.

IV. Mustahkamlash: Yangi mavzu yuzasidan masalalar yechish, element belgilari yozilgan tarqatma materiallar asosida ishlash.

Guruhlarga masalalar va element belgilari yozilgan tarqatma materiallar beriladi. Oz vaqtdan so’ng guruhlar javob beradilar.

1-guruhga: 16 gr oltingugurt kislorodda yondirilsa, necha gr oltingugurt (IV)-oksidi hosil bo’ladi? J:32 gr SO2

2-guruhga: 64 gr oltingugurt kislorodda yondirilsa, necha gr oltingugurt (IV)-oksidi hosil bo’ladi? J:128 gr SO2

3-guruhga: 80 gr oltingugurt kislorodda yondirilsa, necha gr oltingugurt (IV)-oksidi hosil bo’ladi? J:160 gr SO2

1-guruh

	Belgisi	Nomi
1	S
2	O
3	N
4	Po
5	Te
6	Se
7	As
8	Ne

2-guruh

	Belgisi	Nomi
1	S
2	O
3	N
4	Po
5	Te
6	Se
7	As
8	Ne

3-guruh

	Belgisi	Nomi
1	S
2	O
3	N
4	Po
5	Te
6	Se
7	As
8	Ne

Element belgilari yozilgan tarqatma materiallarni qaysi guruh birinchi va xatosiz bajarsa, o’sha guruhga ball beriladi. Va keyin yangi mavzu yuzasidan tezkor savol javob o’tkaziladi. Bunda ham yuqoridagidek baholanadi.

1. Kislorod guruhchasi elementlariga qaysi elementlar kiradi?

2. Kislorod guruhchasidagi poloniy elementi qanday element?

3. Kislorod guruhchasi elementlarining tashqi pog’onasida nechta elektron bo’ladi?

4. Vodorod peroksidda kislorod nechchi oksidlanish darajasini namoyon qiladi?

5. Oltingugurt tabiatda qanday holda uchraydi?

6. Taxir tuz formulasi qanday?

7. Glauber tuzining formulasi qanday?

8. Oltingugurt qanday allotropik shakl o’zgarishiga ega?

9. Oltingugurt suvda eriydimi?

10. Flotatsiya nima?

11. Oltingugurt rudalarini nimadan tozalash uchun sanoatda flotatsiya usulidan foydalaniladi?

12. Oltingugurt elektr toki va issiqlikni qanday o’tkazadi?

13. Oltingugurt necha gradusda suyuqlanadi va qaynaydi?

14. Plastik oltingugurt qanday modda?

15. Oltingugurt nimalarda ishlatiladi?

V. Yakunlash:

Topshiriqni a'lo darajada bajargan guruh rag'batlantiriladi. Dars oxirida o'qituvchi yangi mavzuni mustahkamlab, guruhlarda yig'ilgan rag'batlardan g'olib guruhni aniqlaydi.Guruhlarda faol ishtirok etgan o'quvchilar baholanadi.

Uyga vazifa: 37-§ ni o’qib kelish, test tuzish

Sul’fat kislota ishlab chiqarish mavzusi asosida texnologik tuchunchalar tizimini shakllantirish.

Ushbu mavzu orqali o’quvchilarning kimyo faniga va sanoatiga bo’lgan qiziqishi orttiriladi,Sulfat kislotaning tabiatdagi amaliy ahamiyati, ishlatilishi haqidagi bilimlari ,tushunchalari kengayadi.Dars jarayonida qo’llanilgan interfaol ta’lim metodlari orqali o’quvchilarning tayanch va xususiy kompetensiyalari samaraliroq shakllanadi va rivojlanadi.

Darsning ta'limiy maqsadi: o‘quvchilarga sulfat kislotasi, uning tuzilishi, olinishi, fizik-kimyoviy xossalari hamda ishlatilishi haqida ilmiy tushunchalar berish;

Darsning tarbiyaviy maqsadi:o‘quvchilarni atrof-muhitni toza saqlashga undash, oltingugurt va uning birikmalarining inson organizmiga ta’siri va ahamiyati haqida so‘zlash orqali o‘quvchilarga ekologik tarbiya berish, ilmiy dunyoqarashini kengaytirish va havfsizlik qoidasini o‘rgatish;

Darsning rivojlantiruvchi maqsadi: O‘quvchilarda nazariy bilimlarni amalda qo‘llay olish ko‘nikmalarini shakllantirish,fikrlash qobiliyatini oshirish,mavzu bo‘yicha egallagan bilimlarini masalalar yechish ko‘nikmasi orqali rivojlantirish;

Shakllantiriladigan kompetensiyalar: Sulfat kislotaning molekulyar tuzilishi, olinishi, fizik¬kimyoviy xossalari, ahamiyati va ishlatilishiga doir ilmiy tushunchalar berish orqali o‘quvchilarda kommunikativ, axborotlar bilan ishlash, ijtimoiy faol fuqarolik, element va kimyoviy birikmalarni kimyoviy tilda ifodalash, kimyoviy jarayon va hodisalarni kuzatish hamda tushunish;

Dars turi: yangi bilimlarni o‘zlashtirish

Dars metodi: aqliy hujum, FSMU, blits-so‘rov, guruh bo‘lib ishlash, klaster metodlari, ”kim chaqqon” o‘yini

Dars jihozi: kompyuter, proyektor, slayd, tarqatma materiallar, rag‘batlantirish kartochkalari

Darsning texnologik xaritasi

№	Darsning bosqichlari	Vaqt	Metod va usullar
	Tashkiliy qism	3 daqiqa	Og`zaki muloqot
	O`tilganlarni takrorlash	7 daqiqa	“ Blits-so`rov”, usuli
	Yangi mavzu ustida ishlash	17 daqiqa	“50x50 “metodi
	Yangi mavzuni mustahkamlash	15 daqiqa	Tezkor “Ha-Yo‘q”testi; “Kimyoviy kartografiya”; “Klaster” usullari
	Darsni yakunlash va uyga vazifa .	3 daqiqa	O`quvchilarni rag`batlantirish.

Darsning borishi:

I. Tashkiliy qism:

1. Salomlashish .

2.Davomat aniqlanadi, sinf xonasi va o`quvchilarning darsga tayyorgarligini tekshirish.

3. O‘quvchilar qoidasini eslatish.

II.O`tilgan mavzuni takrorlash.

O‘tilganlani qisqacha takrorlashni quyidagicha amalga oshirish mumkin.

Sinf o`quvchilari 3 ta guruhlarga ajratiladi

Guruh: “Kimyogarlar”

Guruh: “Biologlar”

Guruh: “Fiziklar”

“FSMU” metodi orqali guruhlar savol, test va masalalarga javoblarni yozishadi. Topshiriqlarni birinchi bo‘lib bajargan guruh rag‘bat kartochkasi bilan rag‘batlantiriladi

III. Yangi mavzuni tushuntirish.

(yangi mavzu prezentatsiya yordamida tushuntiriladi)

Dars rejasi:
1. Sulfat kislotasining molekulyar tuzilishi;
2. Sulfat kislotaning olinishi;
3. Fizik xossalari;
4. Kimyoviy xossalari;
5. Sulfat kislotaning ishlatilishi

Tuzilishi.Sulfat kislotaning kimyoviy formulasi H2SO4 bo‘lib, molekulyar massasi 98 gr/molga teng.Uning tarkibidagi oltingugurt elementi VI valentlikni hamda +6 oksidlanish darajasini namoyon qiladi.

H2SVIO4 H2S+6O4
Olinishi:

Fizikaviy xossalari:

Kimyoviy xossalari: Suyultirilgan sulfat kislota bilan konsentrlangan sulfat kislotaning xossalarida bir qancha farqlar bor.

Suyultirilgan sulfat kislota kislotalar uchun xos bo‘lgan barcha xossalarni o‘zida namoyon qiladi. Jumladan:

1.Metallarning faollik qatorida vodoroddan chapda turgan metallar bilan reaksiyaga kirishib vodorod gazi va tegishli metallning sulfat tuzlarini hosil qiladi:

Men+H2SO4→Me2(SO4)n+H2↑

2. Asosli va amfoter oksidlar bilan tasirlashib tuz va suv hosil qiladi:

Me2On+nH2SO4→Me2(SO4)n+nH2O

3. Asoslar bilan reaksiyaga kirishib tuz va suv hosil qiladi:

Asos+Kislota→Tuz+Suv

Konsentrlangan sulfat kislota esa suyultirilganidan farq qilib juda kuchli oksidlovchi modda hisoblanadi. Shuning uchun u kumush, oltin, platina va temirdan boshqa barcha metallarni oksidlaydi, ya’ni reaksiyaga kirishadi.

Jumladan: mis metali konsentrlangan sulfat kislotada eritilganda mis (II)-sulfati, oltingugurt (IV)-oksidi hamda suvni hosil qiladi.

2H2SO4+Cu→CuSO4+SO2+H2O

Hattoki, qaynatilganda metallmaslar bilan ham reaksiyaga kirishadi:

2H2SO4+C→CO2+2SO2+2H2O

Konsentrlangan sulfat kislota organik moddalar tarkibidagi suvni tortib oladi va ularni ko‘mirga aylantiradi: C6H12O6+H2SO4→6C+H2SO4*6H2O

Ishlatilishi.

.

IV. Mustahkamlash.

1.“Kim chaqqon”o‘yini orqali har bir guruh o‘z guruh nomini himoya qiladi. Bunda:

“kimyogarlar” guruhi sulfat kislotaning kimyoviy xossalarini;

“biologlar” guruhi sulfat kislotaning biologik ahamiyatini;

“fiziklar” guruhi sulfat kislotaning fizik xossalari haqida ma’lumot yozishi kerak bo‘ladi.

Bu shartni bajarishlari uchun guruhlarga 2 daqiqa vaqt beriladi. Eng ko‘p ma’lumot yozgan guruhga rag‘bat kartochkasi topshiriladi.

2.“Klaster”metodini qo‘llash.

O‘quvchilar sulfat kislotaning ishlatilish sohalariga oid ma’lumotlardan klaster tayyorlaydilar.

V. Darsni yakunlash.

O`qituvchi guruhlar to`plagan ballarni jamlab,eng ko`p rag`bat to`plagan guruh va eng faol qatnashgan o`quvchilarni aniqlab rag`batlantiradi.O‘quvchilar baholanadi.

VI. Uyga vazifa: Darslikdan mavzu so‘ngidagi savol va topshiriqlarni bajarish.

10 .AMALIY MASHG’ULOT