3- курс кимё талабалари учун Кимё ўқитиш методикасида

Mavzu:To’yingan uglevodorodlarni o’qitishda yangi pedagogik texnologiyalar asosida dars xaritasini ishlab chiqish.

Alkanlar

Darsning maqsadi:

1.Ta’limiy maqsad: O’quvchilarga berilgan mavzu yuzasidan ilmiy asoslangan, Davlat Ta’lim Standarti talablariga javob beradigan bilimlar berib, ularda amaliy ko’nikmakarni hosil qilib, tegishli malakalarini shakllantirish.

2.Tarbiyaviy maqsad: O’quvchilarni Vatanga, tarixiy va madaniy merosimizga, O’zbek xalqining buyuk siymolariga, Ota-onaga muhabbat va milliy iftihor tuygusi ruhida tarbiyalash. Ularda ekologok madaniyatni shakllantirish va tarbiyalash.

3.Rivojlantiruvchi maqsad: Ilmni amaliyotga tatbiq etish. O’quvchilarning bilim va tafakkurini, kitobxonlik malakasini oshirish, mustaqil fikrlash ko’nikmalarini shakllantirish va rivojlantirish, kimyo fani va shu sohadagi kasblarga qiziqishlarini shakllantirish. O’quvchilar dunyoqarashini kengaytirish.

Kompetensiyalar:

1. Kimyoviy jarayon, hodisalarni kuzatish, tushunish va tushuntirish kompetensiyasi:

2. Element va formulalarni kimyoviy tilda ifodalash kompetensiyasi:

3. Kimyoviy tajribalar o‘tkazish va amaliyotda qo‘llash kompetensiyasi:

4. Kommunikativ kompetensiya:

5. Axborotlar bilan ishlash kompetensiyasi:

6. O‘zini-o‘zi rivojlantirish kompetensiyasi:

7. Ijtimoiy faol fuqarolik kompetensiyasi:

8. Milliy va umummadaniy kompetensiyalar:

Dars shiori: Kimki bilsa kimyoni, qo’lga olar dunyoni.

Darsning jihozlari: Plakatlar, texnik vositalar, darslik, davriy jadval, mavzuga doir tarqatmalar, slaydlar, bor, doska.

Darsda qo’llaniladigan metod: Aralash, interfaol metodlar, aqliy hujum, klaster.

Mashg’ulot bosqichlari:

№	Bosqichlar	Vaqti
1	Tashkiliy qism	3 daqiqa
2	O’tilgan mavzuni takrorlash	7 daqiqa
3	Yangi mavzuni bayoni	15 daqiqa
4	Mustahkamlash	15 daqiqa
5	O’quvchilarni baholash	3 daqiqa
6	Mashg’ulot yakuni. Uyga vazifa berish	2 daqiqa
7	J A M I :	45 daqiqa

Foydalanilgan adabiyotlar: Organik kimyo 10. Toshkent-2017. A. Mutalibov, E. Murodov, S. Masharipov, H. Islomova.

Darsning borishi: Tashkiliy qism: 1. O’quvchilar bilan salomlashish.

2. O ’quvchilar davomadini aniqlash.

3. Darsga tayyorgarlik ko’rish.

Uyga vazifani tekshirish: Konspektni tekshirish, savol-javob tariqasida o’tilgan mavzuni so’rash.

Yangi mavzuni bayoni:  

Umumiy formulasi – CnH2n+2 bo’lgan, o`ziga vodorod va boshqa elementlarni biriktirmaydigan to`yingan uglevodorodlar alkanlar yoki parafinlar deyiladi.

Alkan – so`zi sistematik nomenklatura bo`yicha.

Parafinlar – tarixiy nomenklatura bo`yicha.

Parafin – so`zi “aktivmas”, “passiv” degan ma`nolarni bildiradi. Chunki ular kimyoviy reaksiyalarga judayam qiyin kirishadi. Birikish reaksiyalarga umuman kirishmaydi.

C atomi – sp3 gibridlangan C – C orasidagi masofa – 0,154 nm = 1090,28’

Uglevodorod molekulasidagi uglerod atomlari o'zaro oddiy bog' (6) bilan bog'lanib, qolgan valentliklari vodorod atomlari bilan to'yingan bo'lsa, to'yingan uglevodorodlar deyiladi:

To'yingan uglevodorodlarda uglerod atomlari sp3-gibridlangan holatda bo'ladi va uglerod — uglerod, uglerod — vodorod atomlari o'zaro kovalent bog' hosil qilib, ularning elektron buluti, atomlarning bog'lanish o'qlari bilan bir chiziqda joylashadi. Bunday bog'lanish turi oddiy bog'lanish deb, σ-sigma belgisi bilan ifodalanadi. Elektron zichlikning asosiy massasi atom yadrolari o'rtasida kichik masofada joylashgani uchun oddiy bog' juda mustahkam bo'ladi. Bu uglevodorodlarning birinchi vakili metan. Metandagi to'rtta vodorod atomining birini — CH3 gruppaga almashtirsak, alkanlarning ikkinchi vakili — etan hosil bo'ladi. Vodorod atomini metil gruppaga almashtirishni davom ettirsak, kimyoviy tuzilishi jihatdan o'zaro o'xshash, tarkibi bir-biridan CH2 grappaga farq qiladigan birikmalar — gomologlar hosil bo'ladi. Gomologlar gruppasi gomologik qator deyilib, ular o'rtasidagi «CH2» gruppa farqi gomologik qator tafovuti deyiladi. Alkanlar gomologik qatorining umumiy formulasi Cn Н2n+2 bi­lan ifodalanadi. Formuladagi n — uglerod atomining sonini ko'rsatadi. Masalan, n = 5 ga teng bo'lsa, C5H12—pentan formulasi kelib chiqadi.

To'yingan uglevodorodlar molekulasidan bitta vodorod atomi tortib olinsa, bir valentli radikal hosil bo'ladi. Radikallar orqali murakkab organik moddalar nomlanadi.

Radikal nomi to'yingan uglevodorod nomidagi «an» qo'shimchasi o'rniga «il» qo'shimchasi qo'shish bilan hosil bo'ladi

CH4 metan — CH3 metil

C2H6 etan –– C2H5 etil

C3H8 propan — C3H7 propil

C4H10 butan –– C4H9 butil va hokazo.

Yangi mavzuni mustahkamlash: O’quvchilar bilan savol-javob qilish.

O’quvchilarni baholash: O’quvchilarning darsdagi ishtirokiga qarab

Uyga vazifa: O’tilgan mavzuni o’qish va kerakli ma’lumotlarni yod olish. Mavzuga oid testlarni ishlash. Keyingi mavzuga tayyorgarlik ko‘rish.

Alkanlar nomlanishi. Izomeriyasi.

Darsning maqsadi:

1.Ta’limiy maqsad: O’quvchilarga berilgan mavzu yuzasidan ilmiy asoslangan, Davlat Ta’lim Standarti talablariga javob beradigan bilimlar berib, ularda amaliy ko’nikmakarni hosil qilib, tegishli malakalarini shakllantirish.

2.Tarbiyaviy maqsad: O’quvchilarni Vatanga, tarixiy va madaniy merosimizga, O’zbek xalqining buyuk siymolariga, Ota-onaga muhabbat va milliy iftihor tuygusi ruhida tarbiyalash. Ularda ekologok madaniyatni shakllantirish va tarbiyalash.

3.Rivojlantiruvchi maqsad: Ilmni amaliyotga tatbiq etish. O’quvchilarning bilim va tafakkurini, kitobxonlik malakasini oshirish, mustaqil fikrlash ko’nikmalarini shakllantirish va rivojlantirish, kimyo fani va shu sohadagi kasblarga qiziqishlarini shakllantirish. O’quvchilar dunyoqarashini kengaytirish.

Kompetensiyalar:

1. Kimyoviy jarayon, hodisalarni kuzatish, tushunish va tushuntirish kompetensiyasi:

2. Element va formulalarni kimyoviy tilda ifodalash kompetensiyasi:

3. Kimyoviy tajribalar o‘tkazish va amaliyotda qo‘llash kompetensiyasi:

4. Kommunikativ kompetensiya:

5. Axborotlar bilan ishlash kompetensiyasi:

6. O‘zini-o‘zi rivojlantirish kompetensiyasi:

7. Ijtimoiy faol fuqarolik kompetensiyasi:

8. Milliy va umummadaniy kompetensiyalar:

Dars shiori: Kimki bilsa kimyoni, qo’lga olar dunyoni.

Darsning jihozlari: Plakatlar, texnik vositalar, darslik, davriy jadval, mavzuga doir tarqatmalar, slaydlar, bor, doska.

Darsda qo’llaniladigan metod: Aralash, interfaol metodlar, aqliy hujum, klaster.

Mashg’ulot bosqichlari:

№	Bosqichlar	Vaqti
1	Tashkiliy qism	3 daqiqa
2	O’tilgan mavzuni takrorlash	7 daqiqa
3	Yangi mavzuni bayoni	15 daqiqa
4	Mustahkamlash	15 daqiqa
5	O’quvchilarni baholash	3 daqiqa
6	Mashg’ulot yakuni. Uyga vazifa berish	2 daqiqa
7	J A M I :	45 daqiqa

Foydalanilgan adabiyotlar: Organik kimyo 10. Toshkent-2017. A. Mutalibov, E. Murodov, S. Masharipov, H. Islomova.

Darsning borishi: Tashkiliy qism: 1. O’quvchilar bilan salomlashish.

2. O ’quvchilar davomadini aniqlash.

3. Darsga tayyorgarlik ko’rish.

Uyga vazifani tekshirish: Konspektni tekshirish, savol-javob tariqasida o’tilgan mavzuni so’rash.

Yangi mavzuni bayoni:  

Izomeriyasi. Birgina uglerod elementi asosida topilgan organik birikmalar sonining 4 milliondan oshib ketishi izomeriya hodisasi bilan tushuntiriladi. Izomeriya grekcha ikki so'zdan tashkil topgan bo'lib, «izos» — teng va «meros» — qism ma'nosini bildiradi.

Demak, moddalarning umumiy formulasi bir xil bo'lib, tuzilish formulasi va fizik-kimyoviy xossalari har xil bo'lgan moddalar izomerlar deyiladi. Organik kimyoda izomeriyaning turli tiplari uchraydi. Uglevodorodlarning tarkibi bir xil, ammo uglerod zanjirining birikish tartibi har xil bo'lgan birikmalar struktura izomerlarga ega bo'ladi. To'yingan uglevodorodlarda bu tip izo­meriya butandan boshlanadi. Uglerod atomlari o'zaro birikib to'g'ri zanjir hosil qilsa, normal (n), tarmoqlangan bo'lsa izo-birikmalar deyiladi. Uglerod atomining soni oshgan sari, izomerlar soni juda tez o'sib boradi.

Alkanlarda zanjir izomeriyasi kuzatiladi. Alkanlar gomologik qatorining dastlabki 3 vakilida izomeriya yo`q. C4H10 dan boshlab kuzatiladi. Masalan, pentanda 3 ta, geksanda 5 ta, geptanda 9 ta, oktanda 18, nonanda 35, dekanda 75 ta izomer bor.

Nomenklaturasi. Alkanlarning boshlang`ich 4 vakili xususiy, tarixiy nomga ega.

CH4 – metan, kon gazi, botqoqlik gazi, ruda gazi. C2H6 – etan. C3H8 – propan. C4H10 – butan.

Tarixiy nom – moddaning kelib chiqishiga qarab, uning rangi, ta`mi va boshqa xususiyatlari olingan, manba va kashf qilgan olim nomiga qo`yiladi.

Qolgan vakillari lotin raqamlarining oxiriga “an” qo`shimchasini qo`shish orqali hosil qilinadi. (sistematik)

C5H12 – pentan C8H18 – oktan

C6H14 – geksan C9H20 – nonan

C7H16 – geptan C10H22 – dekan

XIX asrdan boshlab organik moddalarni nomlashda ratsional (lotincha «ratio» fikrlash demakdir) nomenklatura qo'llanildi. Metanning hosilalarini nomlashda radikallar nomi oxiriga metan so'zi qo'shib o'qiladi.

Ratsional nomenklatura oddiy moddalarni nomlashda qulay, ammo murakkab va tarmoqlangan zanjirli organik moddalarni nomlab bo'lmaydi. Masalan, quyidagi formulada bir qancha metan markazi bo'lgani uchun bu nomenklatura bo'yicha nomlash qiyin. Shuning uchun, 1892- yil Jenevada Xalqaro kimyogarlar kongressida yangi nomenklatura qabul qilindi. Jeneva nomenklatu­rasi bo'yicha moddalardagi asosiy zanjir nomerlanib, radikal nomining oldiga ushbu radikalning asosiy zanjirdagi qaysi uglerod atomiga birikkanligini ko'rsatuvchi raqam qo'yiladi:

1960- yilda IUPAC (International Union of Pure Applied Chemistry) — IYPAK (Sof va Amaliy kimyo Xalqaro Ittifoqi) komissiyasi tomonidan ishlab chiqilgan yangi nomenklatura e'lon qilindi. Bu nomenklaturada Jeneva nomenklaturasi takomillashtirilgan, ya'ni u tartibga solingan va unga ayrim tuzatish hamda qo'shimchalar kiritilgan. Bu nomenklatura sistematik nomenklatura nomini oladi. To'yingan uglevodorodlarni sistematik nomenklatura bo'yicha nomlash uchun, awalo, asosiy zanjir (uglerod zanjiri) raqamlanadi. Raqamlash radikal joylashgan yoki u yaqin turgan tomondan boshlanadi. Agar radikallar asosiy zanjirning ikki uchidan baravar uzoqlikda joylashgan bo'lsa, raqamlash oddiy radikallar joylashgan tomondan boshlanadi:

Yangi mavzuni mustahkamlash: O’quvchilar bilan savol-javob qilish.

O’quvchilarni baholash: O’quvchilarning darsdagi ishtirokiga qarab

Uyga vazifa: O’tilgan mavzuni o’qish va kerakli ma’lumotlarni yod olish. Mavzuga oid testlarni ishlash. Keyingi mavzuga tayyorgarlik ko‘rish.

Alkanlar. Olinishi va Fizik xossalari.

Darsning maqsadi:

1.Ta’limiy maqsad: O’quvchilarga berilgan mavzu yuzasidan ilmiy asoslangan, Davlat Ta’lim Standarti talablariga javob beradigan bilimlar berib, ularda amaliy ko’nikmakarni hosil qilib, tegishli malakalarini shakllantirish.

2.Tarbiyaviy maqsad: O’quvchilarni Vatanga, tarixiy va madaniy merosimizga, O’zbek xalqining buyuk siymolariga, Ota-onaga muhabbat va milliy iftihor tuygusi ruhida tarbiyalash. Ularda ekologok madaniyatni shakllantirish va tarbiyalash.

3.Rivojlantiruvchi maqsad: Ilmni amaliyotga tatbiq etish. O’quvchilarning bilim va tafakkurini, kitobxonlik malakasini oshirish, mustaqil fikrlash ko’nikmalarini shakllantirish va rivojlantirish, kimyo fani va shu sohadagi kasblarga qiziqishlarini shakllantirish. O’quvchilar dunyoqarashini kengaytirish.

Kompetensiyalar:

1. Kimyoviy jarayon, hodisalarni kuzatish, tushunish va tushuntirish kompetensiyasi:

2. Element va formulalarni kimyoviy tilda ifodalash kompetensiyasi:

3. Kimyoviy tajribalar o‘tkazish va amaliyotda qo‘llash kompetensiyasi:

4. Kommunikativ kompetensiya:

5. Axborotlar bilan ishlash kompetensiyasi:

6. O‘zini-o‘zi rivojlantirish kompetensiyasi:

7. Ijtimoiy faol fuqarolik kompetensiyasi:

8. Milliy va umummadaniy kompetensiyalar:

Dars shiori: Kimki bilsa kimyoni, qo’lga olar dunyoni.

Darsning jihozlari: Plakatlar, texnik vositalar, darslik, davriy jadval, mavzuga doir tarqatmalar, slaydlar, bor, doska.

Darsda qo’llaniladigan metod: Aralash, interfaol metodlar, aqliy hujum, klaster.

Mashg’ulot bosqichlari:

№	Bosqichlar	Vaqti
1	Tashkiliy qism	3 daqiqa
2	O’tilgan mavzuni takrorlash	7 daqiqa
3	Yangi mavzuni bayoni	15 daqiqa
4	Mustahkamlash	15 daqiqa
5	O’quvchilarni baholash	3 daqiqa
6	Mashg’ulot yakuni. Uyga vazifa berish	2 daqiqa
7	J A M I :	45 daqiqa

Foydalanilgan adabiyotlar: Organik kimyo 10. Toshkent-2017. A. Mutalibov, E. Murodov, S. Masharipov, H. Islomova.

Darsning borishi: Tashkiliy qism: 1. O’quvchilar bilan salomlashish.

2. O ’quvchilar davomadini aniqlash.

3. Darsga tayyorgarlik ko’rish.

Uyga vazifani tekshirish: Konspektni tekshirish, savol-javob tariqasida o’tilgan mavzuni so’rash.

Yangi mavzuni bayoni:  

Fizik xossalari. Metan — rangsiz, hidsiz gaz, havodan deyarli 2 marta yengil, suvda kam eriydi. CH4 dan C4H10 gacha va neopentan gaz, C5H12 dan C15H32 gacha suyuqlik bo'lib, ular o'ziga xos benzin va kerosin hidiga ega, C16H34 dan boshlab esa qattiq moddalardir. Propan va butan bosim ostidagi temperaturada ham suyuq holda bo’lishi mumkin. Molekular massasi ortishi bilan suyuqlanish, qaynash temperaturalari va nisbiy zichligi oshib boradi. Alkanlar molekulasida tarmoqlanish ortgan sari t0q va t0s pasayadi, yani normal tuzilishga ega moddalar tarmoqlangan vakillariga nisbatan yuqori haroratda qaynaydi.Normal zanjirli alkanlarning qaynash temperaturasi, ularning izo- holatidan yuqori bo'ladi. n- pentan 36°C da izopentan esa 28°C da, qaynaydi. Alkanlarning molekulasi qutbli emas, shuning uchun suvda erimaydi. Organik erituvchilarda eriydi.

Olinishi:

1. Vyurs reaksiyasi Vyurs tomonidan 1855 – yil kashf qilingan.

CH3Cl + 2Na  2NaCl + C2H6

2. Dyuman usuli: laboratoriyada alkan sintez qilish.

R – CH2 – COONa + NaOH  Na2CO3 + R – CH3

CH3COONa + NaOH  CH4 + Na2CO3

CH3 – CH2 – COONa + NaOH  C2H6 + Na2CO3

3. Bertlo reaksiyasi – 1856 yil. Birinchi marta anorganik moddadan organik modda olgan. (1856-yilda Bertolle birinchi marta metanni uglerod sulfid bilan vodorod sulfid aralashmasini qizdirilgan mis ustidan o'tkazib hosil qildi. Tirkashev)

CS2 + 8Cu + 2H2S CH4 + 4Cu2S

4. Orlov – Fisher – Tropsh sintez.

nCO + 2n+1H2 CnH2n+1 + nH2O

5. To`yinmagan uglevodorodlarni gidrogenlash orqali. Gidrogenlash – vodorod biriktirib olish.

C2H4 + H2 C2H6

6. Laboratoriyada karbidlardan olish. olingan metanning tozaligi ancha yuqori bo'ladi.

Al4C3 + H2O  3CH4 + 4Al(OH)3

7. Karbon kislota tuzlarini elektroliz qilish orqali.

CH3 – COONa + H2O C2H6 + CO2 + NaOH

Yangi mavzuni mustahkamlash: O’quvchilar bilan savol-javob qilish.

O’quvchilarni baholash: O’quvchilarning darsdagi ishtirokiga qarab

Uyga vazifa: O’tilgan mavzuni o’qish va kerakli ma’lumotlarni yod olish. Mavzuga oid testlarni ishlash. Keyingi mavzuga tayyorgarlik ko‘rish

Alkanlar. Kimyoviy xossalari va ishlatilishi.

Darsning maqsadi:

1.Ta’limiy maqsad: O’quvchilarga berilgan mavzu yuzasidan ilmiy asoslangan, Davlat Ta’lim Standarti talablariga javob beradigan bilimlar berib, ularda amaliy ko’nikmakarni hosil qilib, tegishli malakalarini shakllantirish.

2.Tarbiyaviy maqsad: O’quvchilarni Vatanga, tarixiy va madaniy merosimizga, O’zbek xalqining buyuk siymolariga, Ota-onaga muhabbat va milliy iftihor tuygusi ruhida tarbiyalash. Ularda ekologok madaniyatni shakllantirish va tarbiyalash.

3.Rivojlantiruvchi maqsad: Ilmni amaliyotga tatbiq etish. O’quvchilarning bilim va tafakkurini, kitobxonlik malakasini oshirish, mustaqil fikrlash ko’nikmalarini shakllantirish va rivojlantirish, kimyo fani va shu sohadagi kasblarga qiziqishlarini shakllantirish. O’quvchilar dunyoqarashini kengaytirish.

Kompetensiyalar:

1. Kimyoviy jarayon, hodisalarni kuzatish, tushunish va tushuntirish kompetensiyasi:

2. Element va formulalarni kimyoviy tilda ifodalash kompetensiyasi:

3. Kimyoviy tajribalar o‘tkazish va amaliyotda qo‘llash kompetensiyasi:

4. Kommunikativ kompetensiya:

5. Axborotlar bilan ishlash kompetensiyasi:

6. O‘zini-o‘zi rivojlantirish kompetensiyasi:

7. Ijtimoiy faol fuqarolik kompetensiyasi:

8. Milliy va umummadaniy kompetensiyalar:

Dars shiori: Kimki bilsa kimyoni, qo’lga olar dunyoni.

Darsning jihozlari: Plakatlar, texnik vositalar, darslik, davriy jadval, mavzuga doir tarqatmalar, slaydlar, bor, doska.

Darsda qo’llaniladigan metod: Aralash, interfaol metodlar, aqliy hujum, klaster.

Mashg’ulot bosqichlari:

№	Bosqichlar	Vaqti
1	Tashkiliy qism	3 daqiqa
2	O’tilgan mavzuni takrorlash	7 daqiqa
3	Yangi mavzuni bayoni	15 daqiqa
4	Mustahkamlash	15 daqiqa
5	O’quvchilarni baholash	3 daqiqa
6	Mashg’ulot yakuni. Uyga vazifa berish	2 daqiqa
7	J A M I :	45 daqiqa

Foydalanilgan adabiyotlar: Organik kimyo 10. Toshkent-2017. A. Mutalibov, E. Murodov, S. Masharipov, H. Islomova.

Darsning borishi: Tashkiliy qism: 1. O’quvchilar bilan salomlashish.

2. O ’quvchilar davomadini aniqlash.

3. Darsga tayyorgarlik ko’rish.

Uyga vazifani tekshirish: Konspektni tekshirish, savol-javob tariqasida o’tilgan mavzuni so’rash.

Yangi mavzuni bayoni:  

Kimyoviy xossalari.

1. To'yingan uglevodorodlar kimyoviy inert moddalar bo'lib, oddiy sharoitda oksidlanmaydi va reaksiyaga kirishmaydi. Shuning uchun ular parafinlar (lotincha «parum offinis» — aktivmas) deb ataladi. Alkanlarga birikish reaksiyalari xos emas. Shuning uchun alkanlar katalizatorlar ishtirokida, tempera­ture va yorug'lik ta'sirida o'rin olish reaksiyalariga egadir. Ular uchun eng harakterli reaksiya o`rin olish reaksiyasidir. Masalan: CH4 yorug`lik ta`sirida Cl2 bilan o`rin almashish reaksiyasiga kirishadi. Reaksiya erkin radikallar mexanizmi bo’yicha bosqichma – bosqich boradi. Zanjir reaksiyasi deyiladi. Zanjir reaksiyalar nazariyasini N. N. Semyonov ishlab chiqqan va bu ishlari uchun Nobel mukofoti bilan taqdirlangan.

CH4 + Cl2 CH3Cl + HCl CH3Cl + Cl2 CH2Cl2 + HCl

CH2Cl2 + Cl CHCl2 + HCl CHCl3 + Cl2 CCl4 + HCl

2. Nitrat kislota ta'siri. Bu reaksiyanirus olimi M.I. Konovalov kashf etgani (1888-yil) sababli Konovalov reaksiyasi deyiladi.

H3C-H + HONO2 H2O + CH3NO2

3. Umumiy yonish formulasi:

CnH2n+2 + 1,5n + 0,5O2  nCO2 + n+1H2O

4. Degidrogenlanish reaksiyasi: Degidrogenlanish – H2 ajratish reaksiyasi.

2CH4 C2H2 + 3H2 CH4 C + 2H2

2CH4 C2H4 + 2H2 C2H6 H2 + C2H4

Ishlatilishi.

Alkanlarning yuqori molukulali vakillaridan vazelin moyi ( C10H22 – C15H32) vazelin (C12H26 – C25H52) va parafin (C19H40 – C36H74) lar tibbiyotda ishlatiladi.Alkanlarni gomologik qatorining o’rta a’zolari ( C7-C17) erituvchilar va motor yonilg’ilari sifatida ishlatiladi.

Metan juda kata amaliy ahamyatga ega. U tabiiy gaz va yoqilg’i sifatida ishlatiladi. Uni yoqilg’i sifatida ishlatilishiga sabab, u yonganda juda ko’p issiqlik ajratib chiqarganligidir. ( 36000 kj/m3). Metandan metallarni qirqish va payvandlashda ham foydalaniladi. Dixloretan, xloroform va tetraxlormetanlar erituvchi sifati­da foydalaniladi. Xloroform tibbiyotda narkoz sifatida ishlatiladi.

Masalan, xlormetan CH3Cl — gaz, oson suyuqlanadi va bug'latilganda juda ko'p raiqdor issiqlik yutadi. Shunga ko'ra, u sovltgich inshootlarida ishlatiladi. Dixlormetan CH2Cl2, trixlormetan (xloroform) CHCl3 va tetraxlormetan (uglerod tetraxlorid) CCl4 suyuqliklar bo'lib, erituvchilar sifatida islilatiladi. Etil bromid jarrohlikda milkni vaqtincha og'riq sezmaydigan holatga keltirish uchun ishlatiladi.

Yangi mavzuni mustahkamlash: O’quvchilar bilan savol-javob qilish.

O’quvchilarni baholash: O’quvchilarning darsdagi ishtirokiga qarab

Uyga vazifa: O’tilgan mavzuni o’qish va kerakli ma’lumotlarni yod olish. Mavzuga oid testlarni ishlash. Keyingi mavzuga tayyorgarlik ko

15- AMALIY MASHGULOT