23-Mavzu Asalarilarning ko‘payishi va rivojlanishi. Ona asalari tuxumdonida tuxumning etilishi

34-rasm. Asalari tuxumining ko‘ndalang kesimi hamda uning boshlang‘ich bo‘linish davrlar
1-8-embrion ketma-ket bo‘linish davrlari, YA-yadro, YAO-yadro po‘chog‘i, JO-tuxum sarig‘ining pardasi, J-tuxum sarig‘i, NP-protoplazma ipi, DYA-yadroning bo‘linishi, B-blastema, ZP-embron yo‘li, eMD-ento mezoderma, PV-ektodermaning oldingi burama qismi, ZV-ektodermaning orqa burama qismi, SK-o‘rta ichak, MD-mezoderma, eD-ektoderma, eN-entoderma.

Asalarilar embrion yo‘lida uchta qavat ya’ni entoderma, ektoderma va mezoderma hosil bo‘ladi. Embrion yo‘lida avvalo uzunasiga ketgan, chuqur ariqcha- dastlabki jo‘yak rivojlanadi. Jo‘yak devorida embrion yo‘li ostiga hujayralar ketadi. Bunday holda ikki qavatli tashqi- ektoderma va ichki qavatlar hosil bo‘ladi, ichki qavatlardan keyinchalik entoderma va mezoderma hosil bo‘ladi.

Embrion yo‘lidagi hujayralar tabaqalashib qurtchalarning rivojlanishi uchun to‘qimalar hosil bo‘ladi, ikkinchi kunning ikkinchi yarmida embrion yo‘lining oxirgi qismi yo‘g‘onlashib-bo‘rtmalar hosil qiladi va ana shu bo‘rtmalardan mo‘ylovlar, bosh miya, yuqori lab, uch juft oyoqlasalari boshlang‘ich kurtaklari paydo bo‘laboshlaydi. Bundan ham oldinroq bir necha dona nafas olish teshikchalari-stigmalari, so‘lak bezlari va malpigiy naychalari qurtaklari hosil bo‘ladi.
Shundan so‘ng embrion rivojlanib, tuxum ichini to‘liq egallab oladi. Og‘iz va orqa chiqaruv teshiklari va ulardan oldingi va orqa ichaklari qurtakchalari hosil bo‘ladi. Bularning hammasi embrion yo‘lidagi ektodermadan hosil bo‘ladi va ular birlashib embrion yo‘lining ichki qavati ektodermadan o‘rta ichak qurtaklari hosil bo‘ladi.
Ektodermadan ajralib chiqqan hujayralar embrionning o‘rta yo‘lida ikkita ip hosil qiladi, bular o‘rtasida ektoderma chuqurroqqa tushib, dastlabki jo‘yak hosil qiladi. Jo‘yaklar ostida o‘rta asab iplari ajraladi va keyinchalik asab sistemasini hosil qiladi.
Mezodermadan muskullar, gemolimfa, yelka qon tomiri, yog‘ tanachalari, perikardial hujayralar, tuxum yoki urug‘ yo‘llari hamda jinsiy bezlarning epiteliysi hosil bo‘ladi. Keyinchalik tuxum yoki urug‘ (spermatazoid) hosil qiluvchi hujayralar juda barvaqt, embrion qavatlari hosil bo‘lishidan ilgari, ya’ni tuxum bo‘linishining dastlabki davrlarida yoki embrion yo‘lining orqa uchidagi blastodermadan tuziladi.
Embrion to‘liq rivojlanib bo‘lgandan keyin, qurtchaga aylanadi va jadal harakatlanib, traxeyalarni havoga to‘ldiradi, amnitik, suyuqliklarni yutib, hajmini kattalashtiradi. Nihoyat qurtcha tuxum po‘chog‘ini kemirib yoki teshib tashqariga chiqadi.