2. qo’ZG’aluvchan to’qimalarning umumiy fiziologiyasi. Reja. Qo’zg’aluvchan to’qimalar va ularning umumiy fiziologik xususiyatlari

1. To 'siq (barer) funksiyasi. Membrana bu mexanizm yordamida konsentratsion gradiyent (tafovut) larni yuzaga chiqaradi va o‘z navbatida erkin diffuziyalanishga to‘sqinlik qiladi. Bunday sharoitda membrana elektrogenez mexanizmlarida ishtirok etadi. Bularga tinchlik potensialini hosil bo'lish mexanizmi, harakat potensialining generatsiyasi, bioelektrik impulslarining bir xil va har xil tabiatli qo‘zg‘aluvchan tuzilmalarda tarqalish mexanizm lari kiradi.
2. Boshqarish funksiyasi. Bu funksiyaning mohiyati shundan iboratki, hujayra tashqarisidagi biologik faol moddalarning retsepsiyasi natijasida membranadagi fermentlar faolligining ortishi va ikkilamchi messenjerlar mexanizmining ishga tushirishi hisobiga hujayra ichi suyuqligi tarkibini va reaksiyalarini boshqarib turadi.
3. Noelektrik tashqi stimullarning(retseptorlarda)elektrik signallarga aylanishi.
4. Neyromediatorlarning sinaptik oxirlariga ajralishi.
Zamonaviy elektron mikroskop yordamida aniqlanishicha hujayra membranasining qalinligi 6-12nm. Kimyoviy tahlillar shuni ko'rsatdiki, membrana asosan lipidlar va oqsillardan tuzilgan, ulaming miqdori turli hujayralarda turlichadir. Hujayra membranasidagi molekular mexanizmlarni o'rganilishning qiyinligi shundaki, hujayra membranasi tozalab yoki ajratilib olinganida uning funksiyasi buziladi. Hozirgi vaqtda hujayra membranasining bir necha modellari mavjud bo‘lib, bulardan eng ko‘p tarqalgani suyuq-qurama modelidir. Bu modelga ko‘ra, mem­brana — ikki qavat fosfolipid molekulalardan tashkil topgan. Molekulalarni gidrofob qismi ichkariga va gidrofil oxirlari esa suv fazasi tomon yo'nalgan bo‘ladi. Bunday tizimning ikki fazaga bo‘linishiga, ya’ni hujayra ichi va tashqarisiga juda mos keladi.


Hujayra ichida va tashqarisidagi ionlar konsentratsiyasi, mEk/l (milliekvivalent/litr).

№	Hujayra ichida		Hujayra tashqarisida
1.	Na^+	4-5	Na^+	145-155
2.	K^+	135-140	K^+	4
3.	Cl^-	4	Cl^-	80

Fosfolipid qavatga globulyar oqsillar kirib turadi va chekka gidrofil qismlari suv fazasiga yo'nalgan bo‘lib, bular integrativ oqsillar deyiladi va turli funksiyalarni, jumladan retseptor, fermentativ, ion kanallarini hosil qilishda, molekula va ionlarning tashilishida ishtirok etadi.

Ion kanallarining tuzilishi va funksiyalari. Na⁺, K⁺, Ca²⁺, CI^- ionlari hujayra ichiga va tashqarisiga maxsus suyuqlik bilan to'lgan kanallar orqali o‘tadi. Kanallar juda kichik bo'lib (diametri 0,5-0,7 nm), hisoblar shuni ko'rsatadiki, kanallarning umumiy yuzasi membrana umumiy yuzasining juda oz qismini tashkil qiladi.
Hozirgi vaqtda har xil ionlar uchun turli ko'rinishdagi kanallar mavjudligi isbotlangan. Ularning ayrimlariga o'ta xususiy, ayrimlari esa asosiy iondan tashqari, boshqa ionlarni ham o'tkazishi mumkin. Ion kanallari membrananing ikki muhim xossasi: selektivlik va o‘tkazuvchanlikni ta’minlaydi.