2-мавзу. ?рта Осие инсоният цивилизациясининг


-Tema.Ózbekstandademokratiyalıq, puxaralıqjámiyettiykarlarınıńqáliplesiwi, ámelgeasırılǵansiyasiyreformalar



Download 225,73 Kb.
bet7/18
Sana23.02.2022
Hajmi225,73 Kb.
#151542
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   ...   18
Bog'liq
Ózb eń jańa tar lekciya 30-saat (2)121-122 -гр

5-Tema.Ózbekstandademokratiyalıq, puxaralıqjámiyettiykarlarınıńqáliplesiwi, ámelgeasırılǵansiyasiyreformalar


Jobası:
1.Milliymámleketbasqarıwsisteması. ǴárezsizÓzbekstandahákimiyatlarbóliniwiprincipi.
2.Ózbekstandakóppartiyalıqsistemanıńqáliplesiwihámonıńáhmiyeti. Siyasiypartiyalarxızmetindegiózgeshelikler.
3.Ózbekstandaparlamentsistemasıhámondaǵıreformalar. Huqıqorganlarihámsudsistemasındaǵıózgerisler.


Ádebiyatlar:
1.Левитин Л. Ўзбекистон туб бурилиш палласида. - Тошкент: Ўзбекистон, 2005.
2.Мустақил Ўзбекистон тарихи. Масъул муҳаррир А.Сабиров. - Тошкент: Академия, 2013.
3.Новейшая история Узбекистана. Руководителъ проекта и редактор: М.А.Рахимов. - Тошкент: Адабиёт учқунлари, 2018.
4. Эркаев А. Ўзбекистон йўли. - Тошкент: Маънавият, 2011.
5. Усманов К., Шернов Ш. ва бошқалар. Ўзбекистон сиесий ва ҳуқуқий ислоҳатлар сари. Т. «Университет» 1996.

Ǵárezsizlikkeerisilgennenkeyin, xalkımızaldındakeskinmashkalalarpaydaboldı. Olardısheshpeyturıp, demokratiyahámhákimiyattıbólistiriwprinciplerinetiykarlanǵanjańamámlekettiqurıw, demokratiyalıqxukıqıymámlekethámpuxaralıqjamiyettiqurıwmúmkinemesedi.


Ózbekstandemokratiyaqadriyatların, insannıńxuqıqhámerkinliklerintámiyinlew, erkinbazarekonomikasınqurıwdıóziushıneńullıqadriyatlarsıpatındaqabılladı.
Solnlıqtantómendegilereńtiykarǵıwazıypaetipqoyıldı:
Birinshiden: Eskihákimshilik-buyrıqpazlıqdúzimin, oganmuwapıqbolǵanhákimiyathámbasqarıworganlarınsaplastırıw.
Ekinshiden: Jańamámleketshiliktińsiyasiy, hukıqıy, konstituciyalıqtiykarlarınjaratıw. Konstituciyahámnızamlardajámiyetlikqatnasıqlardıńjańadúziminoraydaǵıhámjergilikliorganlardaǵıhákimiyatorganlarınıńjańasistemasınbekkemlepkoyıw.
Ózbekstandamámlekethákimiyatıorganlarınıńburınǵıtotalitardúzimnenbirotalaózgeshe, hákimiyatlardıńyaǵnıynızamshıǵarıwshı, atqarıwshıhámsudhákimiyatlarınabóliniwiprincipinetiykarlanǵansistemajaratıldı. Olardıńhárbirinińxızmetindehuqıyqıytiykardaavtoritarizmhámtotalitarizmnińqaytalanıwınbiykaretetuǵıntıyanaqlıdemokratiyalıqnormalarhámjol-jobalarislepshıǵıldı.
Mámleketlikhákimiyattıńbóliniwprinciplerijámiyetteámeldejúzegeshıǵarılıwı, yaǵnıyhákimiyatlarbóliniwinińámelgeasırılıwıhárqandaymámlekettińdemokratiyalıqqásiyetinbelgileytuǵınusıllardanbiri. Mámleketlikhákimiyattıńbóliniwprincipimámleketlikhákimiyatorganlarınıńteńsalmaqlılıǵınhámteńligintamiyinleydi. Usıprinciptińunamlı, nátiyjeliámelgeasırılıwıarqalımámlekettebirde-birorganyaqishaxstárepinendiktaturaornatılıwınıńaldıalınadı, mámleketbasqarıwıámelgeasırılıwınıńteńsalmaqlılıǵıtámiyinlenedi, mámleketorganlarınıńnátiyjeliisalıpbarıwıushınimkaniyatjaratadı.
Mámlekettehákimiyattıńbarbolıwımámlekettińtiykarǵıbelgilerinenbirisanaladı. Mámlekettegibarhákimiyat (mámleketlikhakimiyat) bolsa, qandaydabirprinciptiykarındabólistiriledi, bólinedi. Bul «mámlekethákimiyatınıńbóliniwprincipi» depataladı. Usıprincipboyınsha, mámlekethakimiyatıbir-birimenenúzliksizbaylanısqanhámbirwaqıttaqandaydaǵárezsizlikkeiyebolǵantómendegiúshshaqapshaǵabólinedi:
Nızamshıǵarıwshıhákimiyat, atqarıwshıhákimiyat, sudhakimiyatı. Mineusıúshhákimiyatbirgeliktemámleketlikhákimiyattıńnegizinquraydı.
Mámlekethákimiyatınıńbóliniwprincipimámlekethákimiyatıorganlarınıńkelisipbir-birinqadaǵalaphámóz-arakelisipislesiwgeimkaniyatjaratadı. Sonıńushınhákimiyattıńbóliniwiprinciplerinińornawıdemokratiyalıqmámleketketántárepibolıptabıladı.
ÓzbekstanRespublikasıOliyMajlisinińhuqıqıyjaǵdayıKonstituciyanıńVbólimXVIIIbabındahám 1994 jılı 22 sentyabrdeqabıletilgen «ÓzbekstanRespublikasıOliyMajlisihaqqında»ǵıNızamdabelgilengen. Bulnızamǵasáykes, OliyMajlisjoqarımámleketwákillikorganıbolıp, nızamshıǵarıwshıhákimiyattıámelgeasıradı.
1993 jılı28 dekabrdeqabıletilgen«ÓzbekstanRespublikasıOliyMajlisinesaylawlarhaqqındı»ǵıNızamǵasáykesrespublikaparlamentinesaylawlarulıwma, teń, tuwrıdan-tuwrısaylawhuqıqıtiykarındajasırındawısberiwjolımenenótkiziledi. ÓzbekstanRespublikasıIshaqırıqOliyMajlisinesaylawrespublikamızsiyasiyturmısındaúlkenjeńisibolıp, bunda 250 deputattanibaratOliyMajlis-jańaParlamentdemokratiyalıqhámkóppartiyalıqtiykardadúzildi.
OliyMajlisxızmetinerkinlestiriwmaqsetindeÓzbekstanRespublikasıOliyMajlisi­nińIIshaqırıqVIIsessiyasıekipalatalıparlamentdúziwhaqqındaulıwmaxalıqlıqreferendumótkiziwgeqararetti. 2002 jılı27 fevraldabolıpótkenulıwmaxalıqlıqreferendumdaqatnasqanpuqaralardıń93,65%parlamentekipalatadandúziliwinqollap-quwatladı. Ekipalatalıqparlamentkesaylawlar 2004 jılı 26 dekabrdebolıpótti.
OliyMajlis «ÓzbekstanRespublikasınıńKonstituciyalıqsudıhaqqında», «ÓzbekistanRespublikasınıńmámleketlikqáwipsizligihaqqında», «Ózbekistansırtqısiyasiyxızmetinińtiykarǵıprinciplerihaqqında», «Siyasiypartiyalarhaqqında»ǵıNızamlar, Miynetkodeksi(1995), Puqaralıqkodeks(1996) h.t.b. nızamhámkararlarqabıletti.
ÁmeldegiKonstituciyadaPrezidentmámlekethámatqarıwshıhákimiyattıńbaslıǵıetipbelgileniwiatqarıwshıhákimiyattıkúsheytiwgeqaratılǵandástúrbolıpesaplanadı. MámleketimizdińatqarıwshıhákimiyatquramıPrezidenttárepinentayınlanıp, OliyMajlistárepinentastıyıqlanadı.
Mámlekethákimiyatısistemasınakiriwshihákimiyattıńbirisudhákimiyatıbolıpesaplanadı. ÓzbekstanRespublikasınıńsudsistemasıbesjıllıqmúddetkesaylanatuǵınÓzbekstanRespublikasıKonstituciyalıqsudı, ÓzbekstanRespublikasıJoqarǵısudı, ÓzbekistanRespublikasıJoqarǵıxojalıqsudı, QaraqalpaqstanRespublikasınıńJoqarǵısudı, QaraqalpaqstanRespublikasınıńxojalıqsudınan, usımúddetkewálayatsudları, Tashkentqalalıqsudı, rayon, qalalıqxojalıqsudlarınanibarat.
UsısudlardıńhuqıqıyjaǵdayıÓzbekistanRespublikasınıńKonstituciyasında, ÓzbekstanRespublikasınıń1993 jılı2 sentyabrdeqabıletilgen«Sudlarhaqqında»ǵıNızamdabelgilengen.
Respublikamızdaǵárezsizlikjıllarımilliymámleketshiliktipaydaetiw, burınǵıhákimshilik-buyrıqpazlıqsistemasınaqutılıwmenenbirwáqıttamámlekethámjámiyetturmısınıńjańademokratiyalıqhuqıqıytiykarlarıjaratıldı.
Demokratiyanıńeńáhmiyetlitárepibolıpadamlardıńsaylawhámsaylanıwhuqıklarınámelgeasırıwbolıpesaplanadı. 1991 jılı 18 noyabrde«ÓzbekstanRespublikasıPrezidentisaylawıhaqqında» 1993 jılı 28 dekabrde «Xalıqdeputatlarıwálayatlıq, rayonlıqhámqalalıqKeńeskesaylawlarhaqqında» Nızamlarqabıletildi
Ózbekstannıńsaylawnızamlarındahárbirpuqara-saylawshıbirdawısqaiyeekenligibelgilepberilgen. 35 jastankishibolmaǵanpuqaraÓzbekstanRespublikasıPrezidenti, 25 jasqatolǵanlarOliyMajliske, 21 jasqatolǵanlarwálayatlıq, rayonlıqhámqalalaıqKeńeslerinedeputatetipsaylanıwhuqıqınaiye.
Demokratiyalıqjámiyettidúziwxalıqtıńsiyasiybelsendiligihámsiyasiymádeniyatı, adamlardıńjańademokratiyalıqqádriyatlarınoylaw, seziniwmáselelerimenenbaylanıslı. Solsebepten, túrlisiyasiypartiyalarhámjámiyetlikshólkemlerdińqáliplesiwihámturaqlasıwıáhmiyetliorınǵaiye. Siyasiypartiyalardıńpaydabolıwıhámolardıńxızmetidemokratiyalıqjámiyetushınzárurbolǵansiyasiyqarsıtáreplerdikeltiripshıǵaradı.
Ǵárezsizlikjıllarındaelimizdesiyasiypartiyalar, jámiyetlikshólkemlerjúzegekeliwihámisalıpbarıwıushınhuqıqıytiykarlarjaratıldı. RespublikaParlamentitárepinenqabıletilgen «Jámiyetlikshólkemlerhaqqında» (1991 jılı 15 fevral), «Siyasiypartiyalarhaqqında» (1996 jılı 2 iyul), «Hújdanerkinligihámdiniyshólkemlerhaqqında» (1998 jılı 28 aprel) Nızamlarsolarqatarınajatadı.
Ózbekstanda 4 siyasiypartiya, 1 jámiyetlikháreketixızmetkórsetpekte.
Xalıqdemokratiyalıqpartiyasısiyasiypartiyasıpatındamámlekette 1991 jılı 1 noyabrdedúzildi. Maqseti - Ózbekistandaǵıhárbirpuqaranıńmilleti, dini, sociallıqawhalıhámshıǵısınakaramastanmateriallıqhámruwxıynáwqıranturmıskeshiriwushınkeńimkaniyatlarjaratıw, adamlardıńkonstituciyalıqhuqıklarıhámerkinliklerinekepillikberiw, olardıńdańqıhámmártebesi, tınıshturmıskeshiriwinqorǵaw.
«Vatantaraqqiёti» partiyası1992 jılı24 maydadúzildi. Maqseti - Ózbekistanǵárezsizliginińekonomikalıq-ruwxıytiykarlarınpaydaetiw, mámlekettijáhánińrawajlanǵanmámleketlerdińbirineaylandırıw.
Ózbekstan «Adolat» social-demokratiyalıqpartiyası (SDP) 1995 jılı 18 fevraldadúzildi. Maqseti -ǵárezsizÓzbekistanterritoriyasındajasapatırǵanhámmemillethámelatlardıńulıwmamáplerinesáykeskeletuǵınhuqıqıydemokratiyalıqmámleketdúziw, jámiyettesociallıqádalattıjánedebekkemlew, insanhuqıqları, erkinliklerihámminnetleri, joqarıruwxıylıqtıhámaǵartıwshılıqtırawajlandırıwǵajárdemberiw.
ÓzbekstanMilliytiklanishdemokratiyalıqpartiyası 1995 jılı 3 iyundadúzildi. Maqseti -jańaózbekmámleketinińtiykarlarınjaratıw, huqıqıymámlekethámpuqaralıqjámiyettidúziw.
Fidokorlarmilliydemokratiyalıqpartiyası 1998 jılı 28 dekabrdedúzildiFMDPmenen «Vatantaraqqiёti» partiyası 2000 jıldıń14 aprelindebirlestihámOliyMajlisteFidokorlarmilliydemokratiyalıqpartiyasıfrakciyasındúzdi. 2008 jılı «Fidokorlar» hám «Milliytiklanish» demokratiyalıqpartiyasıbirlesti. Ózbekstanliberal-demokratiyalıqpartiyası 2003 jılı 15 noyabrdedúzildi. Maqseti – bazarqatnasıqlarıjaǵdayındakishihámortaisbilermenliktiqollap-quwatlaw.
Ózbekstanekologiyalıqháreketi 2008 jılıshólkemlestirildi. 2019 jılıÓzbekstanekologiyalıqpartiyasıdúzildi.
Ózbekstanda «Xalqbirligi» háreketi1995 jılıiyunayınanxızmetkórsetpekte. Hárekettińtiykarǵımaqsetikópmilletlielimizdexalıqlarbiriginjánedebekkemlew, puqaralardıńÓzbekstanRespublikasıKonstituciyasındabekitilgenxuqıqhámerkinliklerinińkepillikleritolıǵımenenámelgeasırıwhámWatandısúyiwsezimlerinrawajlandırıwdanibarat.
Ǵárezsizlikjıllarındarespublikadajámiyetlikshólkemlerdińsanıkobeyip, imkaniyatlarıkeńeydi. Ǵárezsizliktińdáslepkibesjıllındajámiyetlikhámmámleketlikemesshólkemlerdińsanı2300 gejetti.
Ulıwma, házirgikúndeÓzbekstankásiplikshólkemleri 10,5 mil­lionaǵzanıbirlestirip, jámiyettetupkiliklireformalardıámelgeasırıwdabelseneqatnasıpatır.
Ózbekstanhayal-qızlarqomiteti1991 jılı1 marttadúzildi. Bulkomitetmámleketimizdeámelgeasırılıpatırǵanjámiyetliksiyasiyhámdemokratiyalıqprocesslerdehayal-qızlırdıńbelseneqatnasıwında, olardıńruwxıytárbiyalawdaáhmiyetlirolatqarıpatır.
Sonıńmenenbirge, «Nuraniy», «Ustaz», «Uluǵbek», «Úmid», «Xotira» hámbasqadashólkemlerrespublikadapuqaralıqjámiyettiqurıwdaózúleslerinqosıpatır.
2001 jıldıń25 aprelindeÓzbekstanMilliyuniversitetinińMádeniyatsarayındaRespublikajaslarıwákillerinińbirinshiqurıltayında«Kamolot» jaslarjámiyetlikháreketidúzildi. QurıltaydajámiyetlikhárekettińNızamıhámdástúrikabıletildi.
Mámlekettińulıwmamilliysiyasatınamilliysiyasattanbasqaekonomikalıqhámjámiyetlik, ilimiy-texnika, bilimlendiriwhámden-sawlıqtısaqlaw, xalıq-aralıqqatnaslar (sırtqısiyasat), milliyqáwipsizlikh.t.b. siyasatlarkiredi.
ÓzbekstanǵárezsizlikkeeriskennenkúnnenbaslapRespublikaPrezidentihámhúkimetitárepinenmilletleraralıqdoslıqtıtámiynlewushınmilliysiyasatámelgeasırılıpatır.
Ózbekstanpolietnik, yaǵnıykópmilletlimámleketbolıp, onıńterritoriyasında 120 danartıqmillethámelatwákillerijasaydı. Respublikadajasapatırǵanbasqamilletwákilleriarasındaetnikalıqmádeniytiykarlardajámlesiwprocessleripaydaboldı, milliy-mádeniyoraylarjúzegekeldi.1992 jılıyanvarayındaÓzbekstanRespublikasıMinistrlerKabinetinińqararımenenÓzbekstanRespublikası «InternacionalMádeniyOrayı» shólkemlestirildi. Orayxızmetindeulıwmaxalıqlıqbayramlarınatayarlıqkóriwhámonıótkeriwdebelsendilikpenenqatnasıwáhmiyetlibaǵdarbolıpesaplanadı.
Demokratiyalıqreformalardıturmısqaeńgiziwásiresedúnyaǵakózqarastıqáliplestiriwdeǵalabaxabarqurallarınıńornıhámáhmiyetiúlken. Mámlekettińjámiyetlik-siyasiyturmısındajetekshiroloynaǵanlıǵısebepliolardıtórtinshihákimiyatdepataydı.
Sovettotalitarhámavtoritardúzimidáwirindeǵalabaxabarqurallarıxalıqqakommunistlikideologiyanıeńgiziwdeáhmiyetliagitaciyahámpropagandaqurallarıbolıpesaplanǵan.
ÓzbekstanRespublikasınıńKonstituciyasındaǵalabaxabarqurallarınıńerkinligi, nızamǵamuwapıqisjúrgiziwi, cenzuraǵajolqoyılmaslıǵı (67-statya) belgilenipqoyıldı.
1996 jıl 2 avgusttaOliyMajlistárepinen «Baspaxızmetihaqqında», 1997 jılı 24 aprelde «Jurnalistlikiskerliktiqorǵawhaqqında», 1997 jılı 26 dekabrde «Ǵalabaxabarqurallarıhaqqında» Nızamlarqabıletildi. BulnızamlarÓzbekstanRespublikasıǵalabaxabarqurallarınıńdemokratiyalıqjámiyetketánhuqıqıytiykarlarınbelgilepberdi.
Ózbekstanǵárezsizlikkeeriskennensońsırtelǵalabaxabarqurallarımenenbaylanısornatıwmáselesisırtqısiyasiyxızmettegitiykarǵıbaǵdarlarınıńbirineaylandı. SebebiÓzbekstanıńdúnyajúzliksheriklikkeqanshatezkiripbarıwıusıǵalabaxabarqurallarınıńtarqatatuǵınxabarlarınıńshınlıǵınabaylanıslı.
Ǵalabaxabarqurallarıjámiyetlikpikirdiqáliplestiriwshiilajlardıńbiribolıp, usıjolmenenjámiyetshiliktielturmısınabaylanıslıbolǵannızamlarhámqararlarqabıletiliwine, olardıńturmısqaeńgiziliwineitibarqaratadı. Sonıńmenenbirgeǵalabaxabarqurallarısırtellerdejúzberipatırǵanwaqıya, hádiyselerhaqqındaǵıxabarlardı, jańalıqlardıjetkeripberetuǵınquralbolıpesaplanadı.
1996 jılı 7 mayda «Ózbekstannıńjámiyetlikrawajlanıwındatelevideniehámradionıńrolinarttırıwilajları» haqqındaPármanqabıletildi. OndaÓzbekstanMámleketliktelevideniehámradioesittiriwkomitetiÓzteleradiokompaniyaǵaaylandırıldı. Onıńwázıypasıetiptómnedegilerbelgilendi:
- birinshiden, xabarlardıńideologiyadanbirotalaqutılıwınnázerdetutqanhaldaxalıqhámjámiyettińqalıshámhaqıyqıyhámhárqıylıxabarlarınatalaplarınúyreniwhámqanaatlandırıw;
- ekinshiden, elimizxalqın, sonday-aq., sırteljámiyetshiliginÓzbekstannıńsiyasiy, ekonomikalıqhámjámiyetlikturmısındajúzbergenózgerislerhaqqındakeńxabarlaretiwhámbasqalar.
Ǵalabaxabarqurallarıjámiyetlikpikirdiqáliplestiriwshiilajlardanbolıp, usıjolmenenjámiyetshiliktielturmısınabaylanıslıbolǵannızamlarhámqararlarqabıletiliwine, olardıńturmısqaeńgiziliwineitibarınqaratadı.



Download 225,73 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   ...   18




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish