2-мавзу. ?рта Осие инсоният цивилизациясининг

7-Tema. Ekonomikalıqreformalar, jekemenshiktińqáliplesiwi. Ózbekstandabazarmúnásibetlerinińrawajlanıwı


Jobası:
1.ÓzbekstanRespublikasındabazarmúnásibetlerinińqáliplesiwi, onıńbaǵdarları, basqıshlarıhámózgeshelikleriEkonomikalıqreformalardıńbesprincipinámelgeasırıwmexanizmi.
2.Bazarinfradúzilmesinińqáliplesiwi, awılxojalıǵıhámsanaattarawındaǵıreformalar.
3.Makroekonomikalıqturaqlılıqqaerisiw. Mámleketekonomikasınıńmodernizaciyahámdiversifikaciyaetiliwi, bank-finanshámsalıqsistemasındaǵıreformalar.


Ádebiyatlar:
1.Левитин Л. Ўзбекистон туб бурилиш палласида. - Тошкент: Ўзбекистон, 2005.
2.Мустақил Ўзбекистон тарихи. Масъул муҳаррир А.Сабиров. - Тошкент: Академия, 2013.
3.Новейшая история Узбекистана. Руководителъ проекта и редактор: М.А.Рахимов. - Тошкент: Адабиёт учқунлари, 2018.
4.Эркаев А. Ўзбекистон йўли. - Тошкент: Маънавият, 2011.
5.Ўлмасов А., Вахобов А. Иқтисодиёт назарияси. - Тошкент: Шарқ, 2006.

Elimizǵárezsizlikkeeriskennenkeyin, rawajlanıwdıńqaysıjolınanbarıwı,milliyekonomikanırawajlandırıwdaqaysıprinciplergetayanadısıyaqlıbirqaraǵandajúzekikóringenmenen, leykinjúdáquramalımashqalanısheshiwgetuwrakeldi.MámleketimizdińbirinshiPrezidentiIslamKarimovbundayekonomikalıq, jámiyetlik-siyasiymashqalalardısheshiwgeqaratılǵanÓzbekstannıńkeleshekrawajlanıwınbelgilepbergenbesprinciptiortaǵatasladı. Bulhaqkındadáslep 1992 jılı «Ózbekstannıńózjańalanıwhámrawajlanıwjolı» depatalǵanmiynetindepikirjúritilgenedi. Sońınan1993 jılıjáriyalanǵan «Ózbekstan – bazarmúnásibetlerineotiwdińózinetánjolı» shıǵarmasındatúpkilikliekonomikalıqreformalardıámelgeasırıwdıńbespirncipintereńhámhártáreplemetiykarlapberdi.

Ekonomikanıideologiyadogmalarınanazatetiw, mámleketbasreformatorekenligi,turmıstıńbarlıqtarawlarındanızamústinligintámiyinlewlazımlıǵı, kúshlisociallıqsiyasatjúrgiziw,bazarmúnásibetlerinebasqıshpa-basqıshótiwzárúrligi«ózbekmodelideptánalınǵanrawajlanıwjolınıńózeginkuraydı.
Bazarmúnásibetlerineotiwboyınshaqabıletilgenhujjetlerdińkópshiligibulprinciplergetiykarlanǵanyamasaolardırawajlandırıwǵayaǵnıyturmısqaengiziwgebaǵıshlanǵan. Bulqaǵıydalardıńqánshellidurısekenliginturmıstıńtolıqtastıyıqladı. Rawajlanıwdıń«ózbekmodeli»hámonıńtiykarǵıprincipleribazarmúnásibeterinetayanǵanǵárezsiz, milliyekonomikanıjúzegeshıǵarıwǵahámekonomikalıqósiwsıyaqlıizbe-izalıpbarılǵanháreketlerineimkaniyatjaratıpberdi. Óytkeniiolmámleketimizdejańa, burınǵıdanparıqqılatuǵınjámiyetlik-ekonomikalıqsistemanıpaydaetiwdinózinetánbaǵdarlamasıedi. Bulqaǵıydalarjańalanıwhámrawajlanıwjolıntańlaǵanjámiyetimizdińbulbaǵdardaalǵailgerilewhámjámiyetlik-siyasiyturaklılıqtıtámiyinlewushınimkaniyatlarjaratıpberdi.
Máselen, birinshikaǵıyda– ekonomikanıńsiyasiydogmalardanazatetiwdialıpqarayıq.Bulprincipmámleketimizdedemokratiyalıqbazarózgerislerinámelgeasırıwdıńtiykarıdepmoyınlandı. Ekonomikanıjánesiyasatqa, ideologiyalıqdogmalarǵaqurbanetpewushınsiyasiymáqsetlergeerisiwkuralıdepqaralmadı.
Sociallıqbaǵdarlanǵanbazarekonomikasınıńózipútkiljámiyetkólemindedemokratiyalıqózgerislerdiámelegeasırıwushınsharayatlartayarlaydı. Mámlekettińishkerisindehámsırtındadaóndirismúnásibetlerintártiplitiykardaqurılǵanbazarbelgileydi. Endikimmenensawda-ekonomikalıqbaylanıslardıornatıwhámrawajlandırıwjoqarıdanbelgilenbeydi. SonlıqtandaházirgiekonomikalıqsheriklerimizarasındatekǴMDAmámleketleriǵanaemes, bálkimrawajlanǵanEvropa, rawajlanıpatırǵanAfrikahámdemokratiyalıqAmerika, shıǵıstaQıtay, óz-arakelispewshilikbarbolǵanarabdúnyasıhámIzraildabar. Egeraldınmámlketimizburınǵaawqamlasrespublikalarmenentovaraylanısınalıpbarǵanbolsa, búgingikúni70 payızsawdasatıqqajoqarırawajlanǵan – AKSh, Angliya, Belgiya, Niderlandiya, QublaKoreya, Shveycariya, Finlandiyasıyaqlımámleketlermenenámelgeasırmaqta. Endisheriklerdibazardıńózitańlamaqta.Bulprocesslernátiyjesindeeksporthámimportquramındasheshiwshiózgerislerjúzbermekte. Eksportquramındapaxtatalshıǵınıńúlesisheshiwshitúrdeqısqarmaqta. Mashinahámáspabúskeneler, energiyatarkatıwshılar,transportqurallarınıńúlesikóbeymekte.
.Ekinshiprincipkemuwapıqbazarmúnásibetlerineótiwdáwirindemámleketbasreformator, reformatáǵdiriushınjuwapberetuǵıntiykarǵıkúsh-qudiret, kepilbolıwınnázerdetutadı.
Bundabunnandabasqajolbolıwımúmkinbeedi? Bazarmúnásibetlerineótiwdáwirindemámlkettenbasqaqudiretliekonomikalıqkúshjoq. Irikárxanalareskikooperativbaylanıslarúzilgen, bazarsharayatıeleqáliplespegenligisebeplizárúrqarjıǵaiyeemesedi. Shetelbanklarındaúlkenqárejetlerjoqedi. Xalıqtıńimkaniyatlarıderlikbirdeybolıp, kishihámortabiznesti, shańaraqlıqisbilermenliktiqárejetpenentámiyinlewjetkilikliemesedi. Mámleketbolsaúlkenekonomikalıqqudiretke hámabıroyǵaiyebolıp, barlıqóndirisqurallarınıń90 payızınbirlestirgenedi.Bundaybirlesken, birjerdejámlengen, úlkenpotencialdanpaydalanbawqátebolatuǵınedi. Yaǵnıymúmkinshiligibolǵanınshamámleketmexanizminenpaydalanıwzárúredi. Bazarmúnásibetlerineótiwde, ásriseonıńdáslepkibasqıshındamámleketreformalardabelseneqatnastı, reformalarǵaqáwenderlikettihámonıizbeizámelgeasırdı. Bunnantısqarıxalıqxojalıǵındaámelegasırılganstrukturalıqqaytakurıwlar, kúshlihámkóptarmaqlıóndirisinfradúzilmesinpaydaetiwtekmámlekettińkúshimenenisleniwimúmkinedi. Bazarekonomikasınaótiwdijolǵaqoyıwdamámleketózinińtariyxıywazıypasınatqardı. Endibunnankeyinbazarmúnásibetleribekkemlenipbarǵansayınmámlkettińekonomikalıqrolipáseyipbaradı. Ekonomikalıqwazıypalardıńkópshiligiirimilliykorporaciyalar, kárxanalar, shetelisbilermenlerihámjekemenshikisbilermenlermoynınvótedi. Tariyxıyrawajlanıwtendenciyasınıńóziusınıtalapetedi.
Reformalardıámelegasırıwdahuqıqıynegizinqáliplestiriw, turmıstıńbarlıqtarawlarındanızamústinligineerisiwáxmiyetliwazıypalardanbolıp, bazarmúnásibetlerineótiwprocessindetańlanǵanúshinshipincipedi. Ǵárezsizlikjıllarındaisjúzindejańahuqıqıysistemajaratılddı. Bazarekonomikasınıńóznızamlarıbar, oǵanaralasıw, valyuntarizmgejolqoyıw, mensinbewshilikunamsızaqıbetlergealıpkeliwimúmkin.Sonlıqtannızamǵaboysınıwbazarmúnásibetlerineótiwdińeńáhmiyetliprinciplerinenbiribolıptabıladı.