2-mavzu: Pul nazariyalari to`g’risida umumiy tushuncha

YAIM
MK = monetazitsiya koefitsienti
M2 = pul agregati
Taraqqiy etgan mamlakatlarda naqd pulsiz hisob-kitoblar tizimining rivojlanganligi naqd pullarga bo`lgan talabning kamayishiga olib keldi. Bu esa pul aylanmasi tarkibida naqdsiz yuqori va barqaror darajada saqlash imkonini beradi.


TBS-KST-MKTS
PM=
PAT
PM = pul massasi
MKTS = muddati kelgan to`lovlar summasi
TBS = tovarlar bahosi summasi
KST = kreditga sotilgan tavorlar summasi
PAT = Pul aylanmasi tarkibi


NAQDSIZ PUL AYLANMASI

Naqdsiz pul aylanmasi quyidagi prinsiplar asosida tashkil etiladi:

1. 
   Naqdsiz pul aylanmasining me`yoriy huquqiy asoslarining mavjudligi. O`zbekistonda naqdsiz pul aylanmasining qonunchilik asoslari bo`lib quyidagilar hisoblanadi:
   

-O`zbekiston Respublikasining Fuqarolik kodeksi
-O`zbekiston Respublikasining Markaziy banki to`g’risidagi qonuni
-O`zbekiston Respublikasining banklar va bank faoliyati to`g’risidagi qonuni
2. Naqd pulsiz hisob kitoblarni asosan banklarda ochilgan hisob raqamlar orqali o`tkazilishi.
Mijozlar hisob raqam ochishda banklarni erkin tanlash huquqiga ega. Barcha naqdsiz to`lovlar to`lovchining joriy hisob raqamidagi pul mablag’lari hisobidan amalga oshiriladi.
Amaliyotda bir tijorat bankining mijozi ikkinchi bir tijorat bankining mijozi foydasiga naqd pulsiz to`lovni amalga oshiradi. Bir bankdan 2-bankka o`tayotgan to`lovlar banklarning Nostro vakillik raqamlari orqali o`tadi. Banklarning 2 turdagi nostro vakillik hisob raqamlari mavjud:

1. 
   Vertikal vakillik hisob raqami
   
2. 
   Gorizontal vakillik hisob raqami
   

Odatda har bir tijorat banki milliy valyutada bitta vertikal bitta gorizontal vakillik hisob raqamiga ega bo`ladi.
Vertikal vakillik hisob raqami Markaziy bankning balansida ochiladi.
Gorizontal vakillik hisob raqami mamlakatning boshqa tijorat bankida ochiladi.
O`zbekiston Respublikasida tijorat banklari milliy valyutada faqat bitta nostro vakillik hisob raqamga ega. Bu hiso raqam O`zbekiston Respublikasi Markaziy bankining balansida ochilgan. Aniqrog’i Markaziy bankning Toshkent shahar bosh boshqarmasidaochilgan.

3. 
   To`lovchining va to`lovchining bankini likvidli bo`lishi. To`lovchining va to`lovchining bankini likvidli bo`lishi deganda ularni o`z majburiyatlarini pul mablag’lari bilan o`z vaqtida va to`liq to`lay olish qobiliyatiga aytiladi. Xalqaro ta`mirlash va taraqqiyot banki ekspertlari korxonalarning likvidligini baholash uchun quyidagi ko`rsatkichlarni taklif qilishgan:
   

Joriy likvidlik koeffitsienti – (Jlk)
JA-joriy aktivlar
JP-joriy passivlar

Jlk=JA/JP

Jahon banki ekspertlarining bu koeffitsientining eng past normativ darajasini 1.25 qilib belgilangan.

4. 
   To`lovni amalga oshirish uchun to`lovchining roziligi bo`lishi kerak. Ammo qonunchilikda ayrim hollarda to`lovchidan so`ramay uning pulidan olib qo`yishga ruxsat etilgan. Misol uchun soliq inspeksiyasi tomonidan qo`yilgan Inkasso topshiriqnomalar, sudlarning qarori bilan qo`yilgan ijro varaqalari to`lovni to`lovchining roziligisiz amalga oshiriladi.
   
5. 
   To`lovlarning muddatliligi
   
6. 
   Naqdsiz hisob kitoblarni to`g’ri amalga oshirilganligi ustida o`tkaziladigan nazoratning mavjudligi
   
7. 
   Naqd pulsiz hisob kitoblarda ishtirok etuvchi tomonlarning mulkiy javobgarligining mavjudligi.
   

Xalqaro bank amaliyotida naqd pulsiz hisob kitoblarning 4 shaklidan foydalanadi.

1. 
   To`lov topshiriqnomalari
   
2. 
   CHeklar
   
3. 
   Hujjatlashtirilgan akkreditivlar
   
4. 
   Inkasso