2-mavzu: kimyoning asosiy qonunlari reja : Kimyoning asosiy qonunlari. Dalton atomistikasi

3. MODDA TARKIBINING DOIMIYLIK QONUNI


Asoschisi: 1801 – 1809 y. fransuz kimyogari J.L.Prust.
Qoidasi: Har qanday toza (sof) modda nimadan, qachon va qanday usulda olinishidan qat’iy nazar o’zgarmas miqdoriy tarkibga ega.
1781 yilda A.Lavuaz’e 10 xil usul bilan SO₂ – karbonat angidrid hosil qildi va gaz tarkibida S – uglerod va O – kislorod atomlari o’zaro 3:8 massa nisbatda ekanligini aniqladi va “Har qanday toza birikmani tashkil etuvchi elementlarning massalari o’zgarmas nisbatda bo’ladi” degan xulosaga keladi. 1803 yilda Bertolle: qaytar jarayonlarni o’rganib, reaksiyada hosil bo’ladigan moddaning tarkibi dastlabki moddalarning massa nisbatlariga bog’liq bo’ladi, degan. 1801 – 1809 y.da Prust toza moddalarning tarkibi doimiy ekanini isbotlab beradi.
Kurnakov taklifi bilan moddalar 2 ta sinfga bo’lindi: 1) Tarkibi doimiy bo’lgan, ya’ni Prust qonuniga bo’y sunadigan moddalar dal’tonidlar (ingliz olimi J.Dal’ton sharafiga) va 2) Tarkibi o’zgaruvchan bo’lgan, Prust qonuniga bo’y sunmaydigan moddalar bertollidlar (fransuz olim Bertolle sharafiga) deb nomlandi.
Dal’tonidlar: Ko’pchilik oksidlar, asoslar, kislotalar, tuzlar va kichik molekulyar organik moddalar.
Bertollidlar: Og’ir metallarning oksidlar, sul’fidlar, karbidlar, ko’pchilik qotishmalar, shishalar, plastmassalar, rezinalar va Yuqori molekulyar birikmalar (YUMB).
Ahamiyati: Toza moddalarning tarkibi o’zgarmas bo’lganligi uchun ularning massasi, molekula tarkibidagi atomlar massa nisbatlari, foiz tarkibi ham o’zgarmas bo’ladi. Masalan: Suv – N₂O molekulasining massa hisobida 11,11% vodorod atomlari, 88,89% kislorod atomlari tashkil etadi. Massa nisbati N:O = 1:8 va h.k.