2-mavzu: kimyoning asosiy qonunlari reja : Kimyoning asosiy qonunlari. Dalton atomistikasi

1. DALTON ATOMISTIKASI

XIX asr boshlarida ingliz olimi J.Dalton o’zining fizik-kimyoviy tadqiqotlari asosida modda tuzilishining atomistic ta’limotni yaratdi. Bu ta’limotga ko’ra, moddalar nihoyatda mayda zarrachalr-atomlardan tuzilgan, bular yanada kichikroq zarrachalarga bo’lina olmaydi: har qaysi kimyoviy element faqat o’ziga xos “oddiy” atomlardan tuzilgan, ya’ni xar bir elementning atomi o’ziga xos massa va o’lchamga ega bo’ladi. Kimyoviy reaksiya paytida turli elementlarning “oddiy” atomlari o’zaro aniq va o’zgarmas butun sonlar nisbatida birikib “murakkab” atomlar xosil qiladi. Xar xil xossalarga ega bo’lgan atomlargina faqat o’zaro birika oladi, bir element atomlari o’zaro kimyoviy reaksiyaga kirishmaydi, ular bir-biridan qochadi.

Dalton gazlarning parsial bosimi va karrali nisbatlar qonunini kashf etdi. U kimyoviy element tushunchasini aniq ta’rifladi:
Kimyoviy element-bir xil xosslari bilan tavsiflanadigan atomlar turidir. Dalton kimyoga atom massasi tushunchasini kiritdi, vodorodning atom massasini shartli ravishda birga teng deb qabul qilishni taklif qildi.
Dalton ta’limotida oddiy moddalar molekulalarini inkor qilishdek katta xatoga yo’l qo’yilgan edi. U “bir elementning bir atomi ikkinchi elementning faqat bir atomi bilan birikadi”, deb o’ylaydi. Bunday xolda suv formulasi bitta kislorod va bitta vodoroddan, benzolni bitta uglerod va bitta vodoroddan tuzilgan deb, suvni OH va benzolni CH formulalar ko’rinishida yozish kerak bo’lar edi. Murakkabroq formulali sul’fat va nitrat kislotalar, marmartosh, minerallar, qand moddalari va sellulozalarni yozish imkoniga ega bo’lmagan bo’lardik. Bu Daltonning ikkinchi katta xatosi va ta’limotdagi kamchiligi edi.