.
Sosiometriya metodi.
Bu tadqiqot metodiga AQShlik Djon Moreno asos
solgan bo`lib, kichik (birlamchi) guruh a`zolari o`rtasida emosional, hissiy
munosabatlarni bevosita o`rganish va darajasini o`lchashda qo`llaniladi. Mazkur
metod yordamida muayyan guruhdagi har bir a`zoning o`zaro munosabatlarini
aniqlash uchun uning faoliyatida kim bilan ishtirok etishi so`raladi. Olingan
ma`lumotlar matrisa, grafik, sxema, jadval, diagramma shaklida ifodalanadi.
Ulardagi miqdor ko`rsatkichlari guruhdagi odamlarning shaxslararo
munosabatlari mazmuni yuzasidan ma`lum bir xulosa qiladi. Biroq ma`lumotlar
guruhiy
munosabatlarning tashqi ko`rinishini aks ettiradi
xolos. Uni
takomillashtirish maqsadida hozirgi vaqtda psixolog olimlar
Ya.L.Kolominskiy
va
I.P.Volkov
tomonidan sosiometriyaning kichik guruhlar psixologiyasiga
moslab o`zgartirilgan variantlari, ko`rinishlari ishlab chiqilganki, ular orqali
shaxslarning bir-birini tanlashi motivlarini aniqlash mumkin.
Ayniqsa sosiometriyaning
Ya.L. Kolominskiy
ishlab chiqqan o`zgartirilgan
varianti bolalar jamoasidagi shaxslararo munosabatlar to`g`risida to`la axborot
berishga yordam beradi. Odatda o`quvchilardan quyidagicha savollarga javob
berish talab qilinadi: «Sen sayohatga kim bilan birga borishni xohlaysan?»,
«Mashg`ulotlarga kim bilan birga tayyorlanishni istaysan?», «Kim bilan qo`shni
bo`lib yashashni yoqtirasan?» sinaluvchi har uchta javobdan bittasini «eng ma`qul»
deb tanlashi lozim. Unga avval, hammadan ko`ra ko`proq kim bilan birga bo`lishni
xohlasang, o`shaning familiyasini yoz», «agar sen istagan shaxs to`g`ri kelmasa,
yana kim bilan birga bo`lishni istasang, shuning familiyasini yoz», «aytilgan
shartlarga binoan uchinchi shaxsning familiyasini yoz» deb uqtirish maqsadga
muvofiq. Guruhiy tabaqalanishni ko`rsatish uchun sosiogramma to`rtta
«maydon»ga ajratiladi. Qizlar doiracha bilan, o`g`il bolalar esa uchburchaklar bilan
belgilanadi. Doiracha va uchburchaklar soni familiyalar soniga to`g`ri keladi.
Guruh a`zolarining o`zaro munosabatlari doiracha va uchburchaklar strelkalar
bilan bog`langanida o`z ifodasini topadi. Eng ko`p munosabatga ega bo`lgan
sinaluvchi doiraning markazidan o`rin oladi. U guruh a`zolarining eng yoqimtoyi
hisoblanadi. Shaxslar bilan aloqa o`rnatmagan sinaluvchi doiraning eng chetidan
joy oladi. Oraliqdagi «maydon»larga o`rtacha va undan kamroq tanlangan
tekshiriluvchilar joylashtiriladi. Shu yo`l bilan birinchidan shaxslararo
munosabatning darajasi va ko`lami aniqlanadi, ikkinchidan qizlar bilan o`g`il
bolalar o`rtasidagi ko`rsatkichlar taqqoslanadi. Natijalariga qarab guruhdagi
munosabatlar va ularning o`ziga xosligi, psixologik mexanizmlari, barqarorligi,
puxtaligi, o`zaro bir-birini taqozo etuvchanligi haqida xulosalar chiqariladi. Shu
bilan birga nazariy va metodologik ahamiyatga molik g`oyalar, qonuniyatlar ilgari
suriladi, amaliy ko`rsatmalar beriladi, aniq tavsiyalar bildiriladi, mavzuning
tadqiqot istiqboli to`g`risida mulohazalar yuritiladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |