2-mavzu: Kasb psixologiyasining tadqiqot metodlari Reja: Kasbiy psixologiya fani tadqiqot metodlarining klassifikasiyasi

Biografiya (tarjimai hol) metodi. 
Inson psixikasini-ruhiyatini tadqiq 
qilish uchun uning hayoti, faoliyati, ijodiyoti to`g`risida og`zaki va yozma 
ma`lumotlar odamlarning tarjimai holi, kundaliklari, xatlari, esdaliklari muhim 
ahamiyatiga ega. Shu bilan birga o`zgalar tomonidan to`plangan tarjimai holga 
aloqador materiallar: esdaliklar, xatlar, rasmlar, tavsiflar, magnitofon ovozlari, 
fotolavhalar, hujjatli fil`mlar, videokamera tasviri, taqrizlar, tanbexlar ham 
o`rganilayotgan shaxsni to`laroq tasavvur etishga xizmat qiladi. Hatto shifokorning 
kasallik tarixi hujjati ham bolaning tug`ilganidan, ham to boshlang`ich ma`lumot 
olgunicha davr orlig`ida salomatlik darajasi qanday bo`lganligi to`g`risidagi 
omillar bilan tanishish imkonini beradigan material hisoblanadi. 
Tarjimai hol-
metodi inson psixikasini suhbat va tajriba metodlari 
vositasida o`rganib bo`lmaydigan jihatlarini ochishda yordam beradi. Mazkur 
metod orqali, masalan, ijodiy xayol bilan bog`liq jarayonlar: musiqa, nafosat, 
tasviriy san`at, texnik ijodiyotning nozik turlari va shaxsning ma`naviyat, 
qadriyat, qobiliyat, iqtidor, iste`dod, salohiyat kabi fazilatlari kuzatiladi. Inson 

---

ongining namoyon bo`lishi, rivojlanishi, o`ziga xos individual va ijtimoiy 
xususiyatlari atoqli shaxslar bildirgan mulohazalarida, asarlarida o`z ifodasini 
topadi. 
Allomalar 
to`g`risidagi 
ma`lumotlar 
zamondoshlari, 
izdoshlari, 
safdoshlarining ta`rifu-tavsiflari orqali avloddan-avlodga o`tadi. Xuddi shu 
ijtimoiy uzluksizlik natijasida ajdodlar bilan avlodlar o`rtasida vorislik hodisasi 
ijtimoiy psixologik voqelik vujudga keladi va ijtimoiy tarixiy taraqqiyotning 
uyg`unligini ta`minlaydi.
Anketa metodi.
Umumiy psixologiyada keng qo`llaniladigan metodlardan 
biri bo`lib, unda odamlarning psixologik xususiyatlari narsa va hodisalarga 
nisbatan munosabatlari o`rganiladi. Anketa odatda 3 xil bo`lib, birinchi xilida 
anglashilgan motivlarni aniqlashga mo`ljallangan savollardan iborat bo`ladi, 
ikkinchi xilida esa faqat bittagina javob tanlash sharti bilan har bir savolga bir 
nechtadan tayyor javoblar ham beriladi. Uchinchi xil anketada sinaluvchiga havola 
qilinganda kamida to`rt-besh to`g`ri javoblari ballar yordamida baholanadi. 
Anketa metodidan odamlarning layoqatlarini muayyan sohaga qiziqishlari 
qobiliyatlarini, o`ziga, tengdoshlariga katta va kichiklariga munosabatlarini 
aniqlash maqsadida foydalaniladi. Anketa orqali shaxslarning xarakter xislatlari, 
xulq-atvorlarini tekshirish, sirtdan turib baholash mumkin
6
.Tarqatilgan anketalar 
yig`ib olinib, elektron qisoblash mashinalari dasturiga muvofiqlashtirib atroflicha 
amaliy xulosalar chiqariladi. Anketa metodi inson psixikasining ayrim tomonlarini 
o`rganish uchun boy material to`plash imkonini beradi, lekin unda olinadigan
ma`lumotlar doimo xolisona xususiyatga ega bo`lavermaydi. Bunga yo`l 
qo`ymaslik uchun anketa ichidagi nazorat vazifasini bajaruvchi to`g`ri va qarshi 
savollarni puxta ishlab chiqarish kerak. Quyida anketa varaqasidan namuna
keltirib o`tamiz: 
1. Kursingizda eng yuqori obro`ga ega bo`lgan talaba qaysi?
2.Sizningcha, kursdoshlaringiz ichidan kim mehr his-tuyg`usini uyg`ota oladi?
3.O`qish bilan bog`liq muammolar yuzasidan siz kimga murojaat qilishni xohlar 
edingiz?
4.Shaxsiy kechinmalaringiz haqida siz kim bilan fikr almashishni istar edingiz?
5.O`rtoqlaringiz ichidan kimni uyingizga mehmonga astoydil taklif qila olasiz?
6.Kursdoshlaringiz ichida kim bilan mashg`ulotlarga birgalikda tayyorlanishni 
yoqtirasiz? 
7.Qaysi kursdoshingiz bilan suhbatlashishni aslo yoqtirmaysiz? 

 
__________________________ 
6
Trierweiler, S.J., & Stricker, G. (1998). The scientific practice of professional psychology. New York: Plenum Press