2-mavzu: Kasb psixologiyasining tadqiqot metodlari Reja: Kasbiy psixologiya fani tadqiqot metodlarining klassifikasiyasi

. 
 
 

---

Sosiometriya metodi.
Bu tadqiqot metodiga AQShlik Djon Moreno asos 
solgan bo`lib, kichik (birlamchi) guruh a`zolari o`rtasida emosional, hissiy 
munosabatlarni bevosita o`rganish va darajasini o`lchashda qo`llaniladi. Mazkur 
metod yordamida muayyan guruhdagi har bir a`zoning o`zaro munosabatlarini 
aniqlash uchun uning faoliyatida kim bilan ishtirok etishi so`raladi. Olingan 
ma`lumotlar matrisa, grafik, sxema, jadval, diagramma shaklida ifodalanadi.
Ulardagi miqdor ko`rsatkichlari guruhdagi odamlarning shaxslararo 
munosabatlari mazmuni yuzasidan ma`lum bir xulosa qiladi. Biroq ma`lumotlar 
guruhiy 
munosabatlarning tashqi ko`rinishini aks ettiradi 
xolos. Uni
takomillashtirish maqsadida hozirgi vaqtda psixolog olimlar 
Ya.L.Kolominskiy
va 
I.P.Volkov
tomonidan sosiometriyaning kichik guruhlar psixologiyasiga 
moslab o`zgartirilgan variantlari, ko`rinishlari ishlab chiqilganki, ular orqali 
shaxslarning bir-birini tanlashi motivlarini aniqlash mumkin. 
Ayniqsa sosiometriyaning 
Ya.L. Kolominskiy
ishlab chiqqan o`zgartirilgan 
varianti bolalar jamoasidagi shaxslararo munosabatlar to`g`risida to`la axborot 
berishga yordam beradi. Odatda o`quvchilardan quyidagicha savollarga javob 
berish talab qilinadi: «Sen sayohatga kim bilan birga borishni xohlaysan?», 
«Mashg`ulotlarga kim bilan birga tayyorlanishni istaysan?», «Kim bilan qo`shni 
bo`lib yashashni yoqtirasan?» sinaluvchi har uchta javobdan bittasini «eng ma`qul» 
deb tanlashi lozim. Unga avval, hammadan ko`ra ko`proq kim bilan birga bo`lishni 
xohlasang, o`shaning familiyasini yoz», «agar sen istagan shaxs to`g`ri kelmasa, 
yana kim bilan birga bo`lishni istasang, shuning familiyasini yoz», «aytilgan 
shartlarga binoan uchinchi shaxsning familiyasini yoz» deb uqtirish maqsadga 
muvofiq. Guruhiy tabaqalanishni ko`rsatish uchun sosiogramma to`rtta 
«maydon»ga ajratiladi. Qizlar doiracha bilan, o`g`il bolalar esa uchburchaklar bilan 
belgilanadi. Doiracha va uchburchaklar soni familiyalar soniga to`g`ri keladi. 
Guruh a`zolarining o`zaro munosabatlari doiracha va uchburchaklar strelkalar 
bilan bog`langanida o`z ifodasini topadi. Eng ko`p munosabatga ega bo`lgan 
sinaluvchi doiraning markazidan o`rin oladi. U guruh a`zolarining eng yoqimtoyi 
hisoblanadi. Shaxslar bilan aloqa o`rnatmagan sinaluvchi doiraning eng chetidan 
joy oladi. Oraliqdagi «maydon»larga o`rtacha va undan kamroq tanlangan 
tekshiriluvchilar joylashtiriladi. Shu yo`l bilan birinchidan shaxslararo 
munosabatning darajasi va ko`lami aniqlanadi, ikkinchidan qizlar bilan o`g`il
bolalar o`rtasidagi ko`rsatkichlar taqqoslanadi. Natijalariga qarab guruhdagi 
munosabatlar va ularning o`ziga xosligi, psixologik mexanizmlari, barqarorligi,
puxtaligi, o`zaro bir-birini taqozo etuvchanligi haqida xulosalar chiqariladi. Shu 
bilan birga nazariy va metodologik ahamiyatga molik g`oyalar, qonuniyatlar ilgari 
suriladi, amaliy ko`rsatmalar beriladi, aniq tavsiyalar bildiriladi, mavzuning 
tadqiqot istiqboli to`g`risida mulohazalar yuritiladi. 

---