2-mavzu: Kasb psixologiyasining tadqiqot metodlari Reja: Kasbiy psixologiya fani tadqiqot metodlarining klassifikasiyasi

Faoliyat mahsulini tahlil qilish metodi. 
Bu metod psixologiyada inson
xotirasi, tafakkuri, qobiliyati va xayolining xususiyatlarini aniqlash maqsadida
keng qo`llaniladi. Odam chizgan rasmlar, yasagan o`yinchoqlar, modellar,
to`qigan narsalar, tikkan qo`g`irchoqlar, to`qib, so`zlab berilgan hikoyalar, texnik 
konstruksiyalar sxemasini tushunish kabilarni tahlil qilish orqali ularning mantiqiy 
xotirasi, tafakkuri, badiiy va adabiy qobiliyati, ijodiy xayoli, texnik ijodi
yuzasidan materiallar to`plash mumkin. Mazkur metodda ijod mahsulini 
yaratgan jismoniy shaxs bevosita ishtirok etmaydi. Tekshiriluvchi bilan
tekshiruvchi o`rtasida muloqot o`rnatish uchun shaxsning psixikasi to`g`risida 
sirtdan muayyan hukm va xulosa chiqariladi. Tekshiruvchi (o`qituvchi,
murabbiy, psixolog) ekspert tariqasida shaxslar ijodiyotiga baho beradi,
bunda mehnat mahsulining shakli, mazmuni, sifati, originalligi, hajmi,
xususiyati bilan keskin. 
Psixometrik 
usullar.
Psixometriya-psixik 
voqea 
va 
hodisalarning 
miqdoriy tomonining nisbati va tavsiflarini o`rganadi. Psixometriyaning muhim 
belgisi psixik jarayonlarning individual farqlar, empirik dalillar dinamikasini, 
parametrlarini o`lchash texnologiyasining standartlashganligidir. Psixometriya 
ishonchliligi bilan ajralib turuvchi psixodiagnostik metodikalarini yaratishga 
yo`naltirilgan. Psixometrik usullar tarkibiga psixologik test ham kiradi.
TEST-
psixologik diagnostika metodi bo`lib, u ma`lum ma`noga ega bo`lgan 
standart savol va masalalardan iborat. Test intellektual va maxsus qobiliyatlarini, 
shaxsning psixofiziologik xususiyatlari va sifatlarining rivojlanishini, kasbiy 
layoqatni aniqlash, kasbiy ekspertiza va reabilitasiya shuningdek, kasbiy 
maslahatlar jarayonida qo`llaniladi.
Test o`tkazish 3 bosqichga ajratiladi:
- test, savolnomasini tanlash (tadqiqot masalasi bilan belgilanadi);
- test o`tkazishda etika normalariga rioya qilgan holda ko`rsatmaga muvofiq
tashkil etish;
-olingan ma`lumotlarni qayta ishlash va natijalarni o`rganish. 
Kasb psixologiyasida maxsus qobiliyatlarning diagnostikasi va kasbiy 
yutuqlar muhim ahamiyat kasb etadi. An`anaviy intellektual testlar akademik 
qobiliyatlarni o`rganishga qaratilgan. Vakant (bo`sh) o`rinlarga nomzodlarni 
kasbiy tanlovi uchun ishonchli usullarga bo`lgan ehtiyoj psixologlarni maxsus 
qobiliyatlarni diagnostika qilish uchun test ishlab chiqildi. Ishlab chiqarishning 
turli sohalari ishchilarning oldiga o`ziga xos talablarni qo`yadi. Kasbiy tanlov, 
kasbiy maslahat, kadrlarni joylashuvi, vakant ishchi o`rinlarini to`ldirish 
maqsadida muhim kasbiy psixofiziologik xususiyatlar, psixologik sifatlar, kasbiy 
malakalarni aniqlash imkonini beruvchi testlar bo`lishi lozim.

---

Kasbiy yutuqlar testi faoliyatning ma`lum bir turini egallash darajasini 
o`lchash yoki kasbiy tayyorgarlik natijalarini tashxis qilish maqsadida qo`llaniladi. 
Maxsus qobiliyatlar testi asosan kasbiy tanlov uchun qo`llaniladi. Ayniqsa, sensor 
qobiliyatlar diagnostikasi xususiyatlarini ko`rib chiqamiz. Ko`pgina, kasblar sensor 
sohaning xususan ko`rish va eshitishning yuqori darajada rivojlanishini talab 
qiladi. Vizual qobiliyatlar testi muhim kasbiy belgilarga bog`liq holda ko`rish 
o`tkirligini, ranglarni farqlay olish va ularning ichki xususiyatlari o`rtasidagi 
bog`liqliklar darajasini aniqlaydi. Eng keng tarqalgan ko`z o`tkirligini aniqlab 
beruvchi test-sinovda ishtirok etayotgan sinaluvchilarga bosma harflar tasvirlangan 
jadval ko`rsatiladi va tadqiqotchi tomonidan ko`rsatilayotgan harflarni aniqlash 
kerak bo`ladi. Eshitish qobiliyatlarini aniqlashda ovoz, signal ko`p hollarda odam 
ovozi eshittiriladi. Chuqurroq o`rganilishi maqsadida masalan, musiqiy eshitish 
qobiliyatini aniqlash testlari qo`llaniladi. Harakat qobiliyatlarini diagnostika qilish-
harakat reaksiyalarini tasvirlash va koordinata tezligini aniqlash maqsadida 
qo`llaniladi. Bunday hollarda biz sensomotor diagnostikasini nazarda tutishimiz 
kerak, chunki aksariyat hollarda bu ko`rish orqali bajariladi. Chet elda barmoqlar 
mahoratini, buyumlarni o`ynata olish tezligi, qo`l mustahkamligi, reaksiya vaqti, 
qo`l harakatining tezligini tahlil etuvchi testlar keng tarqalgan. Motor testiga misol 
keltiramiz. Bunda tadqiqotda ishtirok etayotganlarning oldiga ikki seriyadan iborat 
bo`lgan to`g`ri burchakli taxta qo`yiladi. Har qaysi seriyasida 48 tadan teshik 
bo`lib, seriyalardan biridagi teshiklar silindrli sterjenlar bilan to`ldirilgan. 
Sinaluvchilarga imkon qadar sterjinlarni boshqa seriyalardagi teshiklarga olib 
o`tish taklif qilinadi. Bunday tadqiqotda ishtirok etayotgan kishi ma`lum vaqt 
davomida ishning qancha qismini bajara olgani hisobga olinadi. Shuningdek, 
ishchilar kasbiy tanlovida texnik qobiliyatlar testi muhim o`rin egallaydi.