|
Ҳозирги замон фан ва техникасининг ўзаро муносабати.
Ҳозирги замонда инсоният фан ва техника инқилоби даврида яшамоқда. Бунинг аҳамияти инсоният ҳаёт фаолиятида катта ўрин тутади.
Фан ва техника ривожланишини дастлабки босқичларидан бошлаб узоқ вақтлар бир-биридан ажралган ҳолда ривожланиб келди. Масалан қадимги Рим маданиятини ривожланиши аллақанча юқори бўлишига қарамай инсон меҳнати фан ва техникага асосланмай оғир ишларни қўллар бажарган.
Фақат ХIХ асрни иккинчи ярми ва ХХ асрни бошларидан бошлаб Ғарбий яримшарда жойлашган Европа давлатларида фан ва техника ютуқларидан инсонни амалий фаолиятида фойдаланишга ўтилди, табиатшу-нослик ва техника бир бутун боғланган ҳолда ривожлана бошлади.
Табиатшунослик бу табиатни табиий ҳолатда ўрганса, техника ютуқлари табиат устидан хукумронлик қилиш, уни ўзгартириш, қайта кўриш вазифасини бошқаради.
Ҳозирги замон физиология, психология, эволюцион таoлимот, антро-пология фанлари шуни кўрсатадики xомо сапиенс (chоmо saрiens) билан хомо фабер (chоmо faber) - олим одам ва ижодкор яратувчи одамларга ажратиб бўлмайди. Инсон яратувчи ижодкор бўлмаганида, фикрловчи ҳам бўлмас эди. Инсон ўзига қурол яратди, қурол эса инсонни ўзини яратди.
Фан ва техникани ривожланиши ХХ аср ўрталарида сифат жиҳатдан янги системани ривожланишига, планетамизда янги ҳолатларни келиб чиқишига сабабчи бўлди. Бу ҳамма томондан эoтироф этилган ходиса бўлиб, у хали охиригача етгани йўқ. Шундай қилиб ҳозирги замонда фан ва техника иккита асосий вазифани бажаради: табиатни - атроф-муҳитни билиш, тушуниш ва амалий фаолиятда улардан меoёрида фойдаланиш.
Ф.Т.И. даврида фан ва техниканинг прогресси ҳозирги замон босқичи даврида - жамият ишлаб чиқариш кучларини илдизидан қайта кўришга, фан ютуқларини жамият ишлаб чиқаришига хизмат қилдиришга, шу асосда уни қайта қуриш ва жамиятни ҳамма ҳаёт фаолиятига хизмат қилдиришдан иборат.
Фан ҳозирги замонда бевосита ишлаб чиқариш кучларига айланмоқда, у билан чамбарчас боғланмоқда, бу эса жамиятдаги ишлаб чиқаришни кўринишини, шароитини, характери ва меҳнат фаолияти ва уни мазмунига, ишлаб чиқариш кучларини тузилишига ва ниҳоят ҳаётни ҳамма соҳаларига таoсир кўрсатмоқда.
Фан ва техника инқилобининг жамиятни ривожланишига ижобий таoсири.
Кейинги асрлардаги фан ва техника прогресси Ф.Т.И. ни ривожланишига замин яратди. Масалан: атомни мураккаб тузилишини очилиши, радактивлик ходисаси, нисбийлик назарияси, квант механикаси, хужайра назарияси, генетика, кибирнетика, хўжаликда электр энергиясидан кенг фойдаланиш, атом ядросини парчаланиши, ахборот ва коммуникацияларни ривожланиши, реактив техникани ривожланиши, ишлаб чиқаришни автоматлаштириш ва бошқалар шулар жумласидандир. Шулардан сиз билан бизга оддийдек бўлиб қолган: автомобил, самалёт, радио, телевизор, телефон - шуларни бариси фан ва техника прогрессини натижасидир.
ХХ аср ўрталарида атом энергиясидан фойдаланишни (атом бомбаси, атомдан тинч мақсадлар фойдаланиш), очилиши билан инсонлар энди фанни яратувчилик кучларидан ташқари, йўқотувчилик кучларини яратишга ҳам қодир эканликларига ишонч ҳосил қила бошладилар.
Энди Давлат ва хусусий инвесторлар фанни ривожланишига катта маблағ ажрата бошладилар, илмий текшириш институтлари тез суратлар билан ортиб борди, фан билан шуғулланиш касбга айланди.
ФТИ - нинг кейинги муҳим босқичларидан бири космосга чиқиш бўлди.
Электрон-ҳисоблаш машиналарини яратилиши фан прогрессининг символи - тамғаси деб тан олинди. У принцип жиҳатдан техникани янги тури, шу асосда ишлаб чиқариш комплекси автоматлаштирилади ва автоматлаштирилмоқда.
ФТИ даврида сунoий ва химиявий материалларни кенг қўлланиши, биотехнология, қишлоқ хўжалигида «яшил» инқилоб катта аҳамиятга эга бўлди.
Савол: Ўзбекистонга миллий мустақилликдан сўнг фан ва техника прогрессидан санатда фойдаланиши ҳақида мисоллар келтиринг.
Масалан: Ёғ-мой заводларида янги технология холестирипсиз маҳсулот ишлаб чиқаришни ва қадақлашни автоматиришга сабабчи бўлди...
Эндиги навбат: ишлаб чиқариш кучларини комплекс - тўла автоматлаштириш, ишлаб чиқаришни бошқариш, янги энергия манбаала-рини очиш ва ишга солиш, янги материаллар ҳосил қилиш ва уларни ишлатишдан иборат, технологик базисни тубдан қайта кўриш, энергияни ишлатишдан бошлаб машиналар системасини яратиш ва бошқариш инсонни ишлаб чиқаришга бўлган муносабати билан якунланади.
Ф.Т.И - нинг инсон жамоасини ривожланишига таoсирини кўрадиган бўлсак, халқларни яшаш даражаси кескин кўтарилди, ривожланган давлатларда болалар ўлими кескин камайди, умр кўриш даражаси узайди. Яшаш тарзи тубдан ўзгарди, ҳозирги кунда: телевизор, магнитафон, видеотехника, шахсий компьютер оддий бир уй буюмларига айланди.
Давлатнинг ривожланганлик даражаси ФТИ - ютуқларидан қай даражада фойдаланганлиги билан баҳоланади. Техника воситаларини танлаш имконияти ортади, шахсий эркинлик кучаяди, инсон ўз талабига қараб келажак истиқболини танлаш имкониятига эга бўлади.
Инсонларда ўзи ҳосил қилган сунoий муҳитга нисбатан психологик - рухий адаптация - мосланиш келиб чиқади. Инсон бошқа тирик жониворларга нисбатан ўзгаришларга тез мослашади.
Бир томондан фан ва техника прогресси инсонлар хохишини қондирса, иккинчи томондан ўзи билмаган ҳолда унда салбий оқибатларни ҳам келтириб чиқариши мумкин. Масалан инсонларни жисмоний активлиги камаяди.
Инсонларнинг дунёқарашида фан ва техника прогрессининг аҳамияти катта. Масалан - Каперникнинг гелиоцентрик назарияси, Дарвиннинг эволюцион таoлимоти. Кейинги юз йилликда фанни жамоани дунёқарашларидаги хизматлари кўз илғамас даражада ортиб борди.
Кўпчиликни ҳозир қизиқтираётган масалалардан бири космик келгиндилар, буни қай даражада ҳақиқат эканлигига фан жавоб бериши керак.
Ердан бошқа планеталардаги цивилизация, улар билан алоқа ва далилларни фан ҳал қилиб бериши керак.
Савол: Фан ва техника прогрессининг инсонлар шахсини ривожланишида ижобий ва салбий таoсирлари ҳақида ўз фикрингизни билдиринг.
Масалан: алоқа воситалари телефон, телевизор, радио...
Do'stlaringiz bilan baham: |
