2-мавзу: Германия федератив республикаси ва ўзбекистон республикаси давлат ва ҳуқ

2-МАВЗУ: Германия федератив республикаси ва ўзбекистон республикаси давлат ва ҳуқуқ тизимлари.


Режа:

1. 
   Германия Федератив Республикаси давлат ва ҳуқуқ тизими.
   
2. 
   Ўзбекистон Республикаси давлат ва ҳуқуқ тизими.
   

1.Германия Федератив Республикаси
давлат ва ҳуқуқ тизими.

Германия Федератив Республикаси Марказий Европадаги давлат.

Ҳудуди: 357 минг кв. км.
Пойтахти: Берлин.
Аҳолиси: 83 149 300 киши. (2020), 92% немислардир.
Расмий тили: немис тили.
Дин: аксарият диндорлар христианлар (протестантлар ва католиклар).

Тарихга назар ташласак ўрта асрлар ва замонавий даврларнинг аксарият даврида Германия феодал парчаланиш ҳолатида еди. 1701 йилда немисларнинг энг йирик давлатларидан бири - Пруссия қиролликка айланди. 1871 йилда мамлакатнинг бирлашиши якунланди ва Германия империясининг ташкил этилганлиги эълон қилинди. 1918 йил ноябрь инқилоби натижасида монархия ағдарилди. 1919 йилда демократик Веймар конституцияси қабул қилинди. 1919-1933 йиллар - Германия Веймар республикаси, 1933-1945 йиллар - Миллий социалистик диктатура. 1949 йилда Америка қўшма штатлари, Буюк Британия ва Франциянинг оккупация зоналари ҳудудида Германия Федератив Республикаси ва Совет оккупация зонасида Германиянинг Демократик Республикаси эълон қилинди. 1990 йилда Германиянинг бирлашиши содир бўлди.

Давлат тузилиши
Бошқарув шаклига кўра Германия 16 та штат (ерлар) ни ўз ичига олган федерация ҳисобланади. Ҳар бир штатнинг ўз конституцияси, сайланадиган қонун чиқарувчи органи - бир палатали Ландтаг (Баварияда икки палатали) ва Бош вазир бошчилигидаги ҳукумати мавжуд. 1949 йилдаги Конституция (Асосий қонун) амал қилади.
Бошқарув шаклига кўра Германия парламент республикасидир. Конституцияга мувофиқ давлатнинг энг юқори органлари - Федерал Президент, Бундестаг ва Бундесрат, Федерал Ҳукумат ва Федерал Конституциявий суд. Сиёсий режим демократикдир.
Қонун чиқарувчи ҳокимиятни парламент амалга ошириб, у Конституцияга биноан бир палатали ҳисобланади, лекин аслида иккита палатадан иборат - Бундестаг (сўзма-сўз: Федерал съезд) ва Бундесрат (сўзма-сўз: Федерал Кенгаш). Парламентнинг ўзи Бундестаг бўлиб, у тўғридан-тўғри умумий сайловлар билан 4 йил муддатга сайланадиган 496 депутатдан иборат. Асосий Қонун (Конституция) нинг 50-моддасига кўра Бундесрат давлатлар федерация қонунчилиги ва бошқарувида ва Европа Иттифоқи ишларида иштирок етадиган орган сифатида тавсифланади. Бундесрат штат ҳукуматлари томонидан 4 йил давомида унинг аъзолари орасидан тайинланадиган 69 кишидан иборат. Ҳар бир ернинг аҳолисига қараб 3 дан 5 гача овози бор. Палаталар ўзларининг раисларини сайлайди ва доимий комиссиялар тузади. Агар депутатлар ёпиқ мажлис ўтказишга қарор қилмаса, палаталарнинг сессиялари одатда очиқ бўлади. Асосий қонун федерал парламентнинг мутлақ қонунчилик ваколатлари соҳаси ва марказ ва штатларнинг рақобатдош қонунчилик ваколатлари соҳасига оид масалалар доирасини белгилайди. Бундан ташқари, Асосий Қонуннинг 75-моддасида парламент умумий қоидаларни чиқариши мумкин бўлган масалалар санаб ўтилган.
Федерал қонунларни қабул қилиш тартиби қуйидагича. Қонун лойиҳаси Бундестаг томонидан қабул қилинади ва дарҳол Бундесратга юборилади. Агар Бундесрат ушбу қонун лойиҳасини маъқулламаса, у икки ҳафта ичида иккала палата аъзолари иштирок этадиган келишув қўмитасини чақиришни талаб қилиши мумкин. Агар қўмита қабул қилинган қонун лойиҳасига ўзгартириш киритишни таклиф қилса, уни Бундестаг қайта кўриб чиқиши керак. Бундестаг томонидан иккинчи марта маъқулланган қонун лойиҳасини Бундесрат бир ҳафта ичида яна рад етиши мумкин. Кейин қонун лойиҳаси учинчи марта Бундестагга юборилади ва агар Бундестаг аъзоларининг кўпчилиги унга овоз берса, қабул қилинган ҳисобланади.
Бундестаг ҳукумат устидан ҳам назоратни амалга оширади. Улар ўзларини интерпеллациялар (сўровлар), оғзаки саволлар, тергов комиссиялари ишида, ҳукуматнинг истеъфосини талаб қилиш ҳуқуқида намоён етадилар.
Давлат бошлиғи - Федерал Президент бўлиб, махсус орган - Федерал Мажлис томонидан 5 йил муддатга сайланади. Президент ваколатлари парламент республикаси раҳбарига хосдир. У қонунларни эълон қилади, ҳукумат йиғилишларида иштирок етади, мансабдор шахсларни тайинлайди ва лавозимидан озод қилади ва афв етиш ҳуқуқига ега. Президент Германия Федератив Республикасининг (ГФР) бошқа давлатлар билан алоқалардаги вакили. ФРГ номидан у улар билан шартномалар тузади, аккредитациядан ўтказади ва элчиларни қабул қилади. Президентнинг аксарият ҳужжатларида ҳукумат раҳбарининг ёки улар учун масъул бўлган тегишли вазирларнинг мажбурий имзоси (имзоси) талаб қилинади.
Барча ижро этувчи ҳокимият Федерал канцлер бошчилигидаги Федерал ҳукуматга тегишли. Иккинчисидан ташқари, ҳукумат таркибига вице канцлер, вазирликларга масъул вазирлар ва портфели бўлмаган вазирлар киради. Президент Бундестаг томонидан сайланадиган канцлер номзодини таклиф қилади (агар у Бундестаг аъзоларининг кўпчилик овозини ололмаса, Президент Палатани тарқатиб юбориши мумкин). Вазирлар канцлернинг таклифига биноан Президент томонидан тайинланади ва лавозимдан озод қилинади. Ҳукуматнинг ваколатлари жуда кенг. Ҳукумат қонунчилик ташаббуси билан чиқиш ҳуқуқига эга, қонун лойиҳалари эса устувор аҳамиятга эга. Бундай қонун лойиҳаси Бундестаг томонидан рад етилган тақдирда, президент ҳукуматнинг таклифига биноан ва Бундесратнинг розилиги билан "қонунчилик зарурати" ҳолатини эълон қилиши мумкин, кейин еса ушбу қонун лойиҳасини қабул қилиш учун Бундесратнинг маъқуллаши кифоя қилади.
Асосий қонунга кўра, ҳукумат аъзолари фақат канцлер олдида жавобгардир.
ГФР давлат аппаратида канцлернинг роли ниҳоятда катта. Аслида у мамлакат ички ва ташқи сиёсатининг асосий йўналишини белгилайди. У истеъфога чиққан тақдирда бутун ҳукумат истеъфога чиқиши керак. Бундестаг бутун ҳукуматга ёки унинг айрим аъзоларига емас, балки фақат канцлерга ишончсизлик билдириши мумкин. Канцлер янги канцлер сайланган тақдирдагина лавозимидан озод қилинади.