2-мавзу: Германия федератив республикаси ва ўзбекистон республикаси давлат ва ҳуқ

Фуқаролик ва тегишли ҳуқуқ соҳалари
1990-йилларда Ўзбекистоннинг фуқаролик қонуни бозор иқтисодиёти тамойиллари ва роман-герман сивилистик анъаналарига мувофиқ равишда ўзгартирилди.
Ўзбекистонда хусусий ҳуқуқ тизими деярли Россияда ва МДҲнинг аксарият бошқа давлатларида шаклланган анъаналарга тўлиқ мос келади. Оила ва меҳнат қонунчилиги мустақил фуқаролик субъектлари сифатида классик фуқаролик ҳуқуқидан ажратилган бўлса, ишбилармонлик муносабатлари, аксинча, ягона фуқаролик кодификацияси асосида тартибга солинади.
Ўзбекистон МДҲ давлатлари орасида биринчи бўлиб янги Фуқаролик кодексини тўлиқ қабул қилди. Ўзбекистон Фуқаролик кодексининг биринчи қисми 1995 йил 21 декабрда, иккинчиси - 1996 йил 29 августда тасдиқланган; умуман олганда, 1997 йил 1 январдан кучга кирди. У мулкий муносабатларнинг барча спектрини, шу жумладан тадбиркорлик фаолияти тўғрисидаги қоидаларни тартибга солади.
Фуқаролик кодексининг биринчи қисмида 3 бўлим мавжуд: I-бўлим "Умумий қоидалар" (асосий қоидалар, шахслар, фуқаролик ҳуқуқлари объектлари, битимлар ва вакиллик, муддатлар, ҳаракатларнинг чекланиши): II-бўлим "Мулкчилик ва бошқа мулкий ҳуқуқлар"; III-бўлим "Мажбуриятлар қонуни" (мажбуриятлар тўғрисидаги умумий қоидалар, шартнома бўйича умумий қоидалар).
Фуқаролик кодексининг иккинчи қисмига III-бўлим киради (мажбуриятларнинг айрим турлари); IV-бўлим "Интеллектуал мулк"; V-бўлим "Мерос ҳуқуқи"; VI-бўлим "Халқаро хусусий ҳуқуқ нормаларини фуқаролик-ҳуқуқий муносабатларга татбиқ этиш”.
Фуқаролик қонунчилиги Ўзбекистон Фуқаролик Кодекси ва бошқа қонунлардан, шунингдек Фуқаролик Кодексида кўрсатилган муносабатларни қонуний тартибга солиш актларидан иборат. Бошқа қонунларда ва бошқа қонун ҳужжатларида мавжуд бўлган фуқаролик ҳуқуқининг нормалари Фуқаролик Кодексига мувофиқ бўлиши керак. Фуқаролик қонунчилигида тегишли қоидалар мавжуд бўлмаган ҳолларда ишбилармонлик урф-одатлари, шунингдек маҳаллий урф-одатлар қўлланилиши мумкин.
Ўзбекистон фуқаролик қонунчилиги у тартибга соладиган муносабатлар иштирокчиларининг тенглигини, мулк дахлсизлигини, шартнома эркинлигини, шахсий ишларга ўзбошимчалик билан аралашишнинг йўл қўйилмаслигини ва фуқаролик ҳуқуқларини тўсиқсиз амалга ошириш зарурлигини, бузилган ҳуқуқларни тиклаш ва уларни суд муҳофазасига асосланган.
Конституциянинг 53-моддасига мувофиқ, бозор муносабатларини ривожлантиришга қаратилган Ўзбекистон иқтисодиётининг асосини унинг турли шаклларидаги мулк ташкил етади. Давлат истеъмолчилар ҳуқуқларининг устуворлигини, барча мулк шаклларининг тенглиги ва ҳуқуқий ҳимоясини ҳисобга олган ҳолда иқтисодий фаолият, тадбиркорлик ва меҳнат эркинлигини кафолатлайди.
Ўзбекистон раҳбарияти мамлакат иқтисодиётига хорижий капитал ва технологияларни жалб қилишга интилмоқда. Айни пайтда Ўзбекистон Республикасида хорижий инвестициялар иштирокидаги корхоналарни яратиш фаолияти 1998 йилдаги "Чет ел инвестициялари тўғрисида" ги ва “Хорижий инвесторларнинг ҳуқуқларини ҳимоя қилиш кафолатлари ва чора-тадбирлари тўғрисида" ги, 2001 йилдаги қимматли қоғозлар бозоридаги ҳуқуқлар ва қонуний манфаатларни ҳимоя қилиш тўғрисидаги қонунлар билан тартибга солинади.
Бошқа постсоциалистик давлатлар сингари, давлат мулкини хусусийлаштириш ҳам Ўзбекистонда ижтимоий-иқтисодий ислоҳотларнинг ажралмас қисми деб эълон қилинди (1991 йил 19 ноябрдаги "Давлат тасарруфидан чиқариш ва хусусийлаштириш тўғрисида" ги қонун).
Ўзбекистонда ер муносабатлари 1990 йил 20 июндаги "Ер тўғрисида" ги қонуннинг ўрнини босувчи 1998 йилги Ер кодекси билан тартибга солинади. Кодексга биноан (16-модда) ер давлат мулки ҳисобланади - у оқилона фойдаланиладиган, давлат томонидан муҳофаза қилинадиган ва сотилиши ва сотиб олиниши шарт бўлмаган давлат мулки ҳисобланади. Юридик ва жисмоний шахсларнинг ер участкаларига бўлган мулк ҳуқуқи қонун ҳужжатларида белгиланган тартибда, улар жойлашган ер участкалари билан бир қаторда савдо ва хизмат кўрсатиш объектларини хусусийлаштириш пайтида пайдо бўлади (18-модда). Бундан ташқари, юридик шахслар доимий эгалик қилиш, доимий фойдаланиш, муддатли (вақтинча) фойдаланиш ва ижарага бериш асосида, жисмоний шахслар эса умрбод мерос қилиб қолдириладиган мулкчилик, доимий фойдаланиш, муддатли (вақтинча) фойдаланиш ва ижарага бериш асосида ер участкаларига ега бўлишлари мумкин.
МДҲ давлатлари орасида биринчи бўлиб Ўзбекистон янги меҳнат шароитларига мос равишда меҳнат муносабатларини тартибга солувчи янгиланган меҳнат қонунчилигини кодификация қилди. 1995 йил 21 декабрда мустақил Ўзбекистоннинг биринчи Меҳнат кодекси қабул қилинди ва 1996 йил 1 апрелда кучга кирди. 1971 йилги Меҳнат кодексининг ўрнини егаллади.