|
Жиноят ҳуқуқи ва жараёни
Ўзбекистонда жиноят қонунчилигининг ягона манбаи 1994 йилги Конституция ва халқаро ҳуқуқнинг умумэътироф этилган нормаларига асосланган Жиноят кодекси хисобланади. У 1995 йил 1 январдан кучга кирди.
Жиноят процесси 1994 йил 22 сентябрда қабул қилинган Ўзбекистоннинг Жиноят-процессуал кодекси билан тартибга солинади.
Суд тизими. Бошқариш органлари
1992 йилги Ўзбекистон Конституцияси Олий суд бошчилигидаги ягона суд тизимини яратиш йўлидан бормади. Бунинг ўрнида Олий суд бошчилигидаги умумий юрисдикция судлари, Олий хўжалик суди бошчилигидаги хўжалик судлар ва Конституциявий судни ўз ичига олган суд тизими яратилди.
Мамлакат суд тизими таркибига Ўзбекистон Республикаси Конституциявий суди, Ўзбекистон Республикаси Олий суди, ҳарбий судлар, Қорақалпоғистон Республикаси фуқаролик ишлари бўйича суди, фуқаролик ишлари бўйича вилоятлар ва Тошкент шаҳар судлари, Қорақалпоғистон Республикаси жиноят ишлари бўйича суди, жиноят ишлари бўйича вилоятлар ва Тошкент шаҳар судлари, Қорақалпоғистон Республикаси, вилоятлар ва Тошкент шаҳар иқтисодий судлари, Қорақалпоғистон Республикаси, вилоятлар ва Тошкент шаҳар маъмурий судлари, фуқаролик ишлари бўйича туманлараро, туман (шаҳар) судлари, жиноят ишлари бўйича туман (шаҳар) судлари, туманлараро, туман (шаҳар) иқтисодий судлари, туман (шаҳар) маъмурий судлари киради
Ўзбекистон Республикасида суд Ўзбекистон Республикасининг Конституцияси ва бошқа қонунларида, инсон ҳуқуқлари тўғрисидаги халқаро ҳужжатларда эълон қилинган фуқароларнинг ҳуқуқ ва эркинликларини, корхоналар, муассасалар ва ташкилотларнинг ҳуқуқлари ҳамда қонун билан қўриқланадиган манфаатларини суд йўли билан ҳимоя қилишга даъват этилган.
Суднинг фаолияти қонун устуворлигини, ижтимоий адолатни, фуқаролар тинчлиги ва тотувлигини таъминлашга қаратилгандир.
Судларнинг ташкил этилиши ва ишлаш тартиби 2000 йил 14 декабрда янги тахрирда қабул қилинган "Судлар тўғрисида" ги қонун билан белгиланади.
Барча судялар 5 йил муддатга тайинланади.
Конституциявий назорат Конституциявий суд томонидан амалга оширилади. 1992 йил Конституцияси асосида ташкил етилган ушбу орган 1995 йил охирида сайланган ва 1996 йилда иш бошлаган. Ўзбекистонда конституциявий адолат модели асосан конституциявий назоратнинг континентал классик шаклига мос келади.
1995 йил 30 августда қабул қилинган Қонунга мувофиқ Конституциявий суд таркибига раис, раис ўринбосари ва 5 аъзо, шу жумладан Қорақалпоғистон Республикасидан 1 киши киради. Суд Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси Президентининг таклифи (тавсияси) бўйича 5 йиллик муддатга сайланади.
Ўзбекистон Республикаси Конституциявий суди Конституцияни ҳимоя қилиш бўйича суд ҳокимиятининг олий органи бўлиб, Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг Ўзбекистон қонунларига ва Олий Мажлис томонидан қабул қилинган бошқа ҳужжатларга, Президент фармонларига, ҳукумат ва маҳаллий давлат ҳокимияти органлари қарорларига, Ўзбекистон Республикасининг давлатлараро шартномавий ва бошқа мажбуриятларига мувофиқлигини белгилайди; Қорақалпоғистон Республикаси Конституциясининг Ўзбекистон Республикаси Конституциясига, Қорақалпоғистон Республикаси қонунларининг Ўзбекистон Республикаси қонунларига мувофиқлиги тўғрисида хулоса беради; Ўзбекистон Республикаси Конституцияси ва қонунлари нормаларига изоҳ беради; ўз ваколатига кирадиган бошқа ишларни кўриб чиқади.
Конституциявий суднинг қарорлари эълон қилинган пайтдан еътиборан кучга киради. Улар якуний ҳисобланади ва шикоят қилинмайди.
Ўзбекистонда прокуратура органларининг мақоми Республика Конституциясининг ХХIV боби билан белгиланади, унга кўра Ўзбекистон Республикаси ҳудудида қонунларнинг аниқ ва бир хил бажарилиши устидан назорат Бош прокурор ва унга бўйсунувчи прокурорлар томонидан амалга оширилади. Ўзбекистон прокуратураси ягона марказлашган тизимни шакллантиради. Республика Бош прокурори ва унинг ўринбосарлари Президент томонидан Олий Мажлис томонидан тасдиқланиши билан лавозимга тайинланади ва лавозимдан озод қилинади. Барча прокурорлар 5 йил муддатга тайинланади. Қорақалпоғистон прокурори Қорақалпоғистон Республикасининг юқори вакиллик органи томонидан Ўзбекистон Бош прокурори билан келишилган ҳолда тайинланади. Вилоят прокурорлари, туман ва шаҳар прокурорларини Ўзбекистон Республикаси Бош прокурори тайинлайди. Прокуратура органлари ўз ваколатларини давлат органлари ва мансабдор шахслардан мустақил равишда амалга оширадилар ва фақат қонунга бўйсунадилар. Прокуратура фаолияти 1992 йил 9 декабрдаги "Прокуратура тўғрисида" ги қонун билан (тартибга солинган ва қўшилган) батафсил тартибга солинади. 2001 йилда прокуратура тўғрисида қонуннинг янги таҳрири қабул қилинди, унда прокуратура фаолияти самарадорлигини ошириш, шунингдек суд ишларини юритишнинг барча босқичларида прокурор ва адвокат тенглигини таъминлаш чоралари кўзда тутилган.
Фуқаролар ва ташкилотларга ҳуқуқий ёрдам Ўзбекистонда адвокатура томонидан кўрсатилади. Юридик ёрдам олиш ҳуқуқи конституция (116-модда) ва қонунлар билан тергов ва суд ишларининг исталган босқичида кафолатланади. Адвокатура фаолиятини ташкил етиш ва уни ўтказиш тартиби 1996 йил 27 декабрда қабул қилинган "Адвокатура тўғрисида" ги ва 1998 йил 25 декабрда қабул қилинган "Адвокатлик фаолияти ва адвокатларни ижтимоий ҳимоя қилиш тўғрисида" ги қонунлар билан белгиланади. Адвокатлик фаолияти билан шуғулланиш учун лицензия олган шахс шуғулланиши мумкин.
Ўзбекистондаги МДҲ давлатларидан биринчилардан бўлиб 1995 йил феврал ойида инсон ҳуқуқларини ҳимоя қилиш бўйича махсус орган бўлган инсон ҳуқуқлари бўйича парламент комиссари (омбудсман) лавозими ташкил етилди. Омбудсман фаолияти 1997 йил 24 апрелдаги "Олий Мажлиснинг Инсон ҳуқуқлари бўйича вакили (омбудсман) тўғрисида" ги қонун билан тартибга солинади. Бундан ташқари, Бош директор бошчилигида Ўзбекистон Республикаси Президенти ҳузуридаги Инсон ҳуқуқлари бўйича Миллий марказ ташкил етилди.
Do'stlaringiz bilan baham: |
