2-mavzu. Fotosintez va pigmentlar. Fotosintezning yorug‘lik va qorong‘ulik reaksiyalari

 
Tayanch iboralar: 
Nafas olish, xujayra, oksidlanish yo‘llari, anaerob va aerob nafas olish, 
nafas olish koeffitsenti, mitoxondriya, elektron- transport zanjiri, akseptor, tashqi muhit, oshlovchi 
modda, alkaloid, glikozid, ikkilamchi modda, kislorodning miqdori, konstitutsion modda, plastik 
moddalar, anaerob. 
 
Nafas olish jarayoni va biologik ahamiyati
 
Fotosintez jarayonida hosil bo‘lgan shakarlar va boshqa organik moddalar o‘simlik 
hujayralarining asosiy oziqa moddalari hisoblanadi. Bu organik moddalar tarkibida ko‘p miqdorda 
energiya to‘plangan bo‘lib, nafas olish jarayonida ma’lum qismi bioenergiyalarga (ATF) larga aylanadi.
 
O‘simliklarning hujayralarida boradigan oksidativ reaksiyalar organik moddalarning kislorod 
ishtirokida anorganik moddalarga, ya’ni CO
2
va suvga parchalanishi va bioenergiya ajralib chiqishi 
jarayoniga nafas olish deyiladi.
 
Bu jarayonning sxematik tenglamasini quydagicha ko‘rsatish mumkin:
 
C
6
N
12
O
6
+6O
2
6CO
2
+6N
2
O +energiya (2875 kDj mol)
 
Nafas olish muhim fiziologik jarayon bo‘lib, hamma tirik organizmlar uchun xosdir. Bunda 
uglevodlar muhim ahamiyatga ega, chunki ular nafas olishning asosiy substrati vazifasini o‘taydilar. 
Ularning pachalanishida bir qator oraliq birikmalar hosil bo‘ladi. Bu birikmalar o‘simliklar tanasida 
uchraydigan boshqa organik moddalarning (yoglar, aminokislotalar va boshka) asosini tashkil etadi.
8
 
O‘simliklarda maxsus nafas olish a’zolari bo‘lmaydi, shu sababli kislorodni yutish va karbonat 
angidridni chiqarish jarayonlari odam va hayvon organizmidan farqli barcha hujayra va to‘qimalarida 
mustaqil amalga oshiriladi. Barcha tirik hujayralarning organoidi sanalgan mitoxondriyalar nafas olish 
a’zosi hisoblanadi. Ana shu mitoxondriyada murakkab organik birikmalar fermentlar tizimi ishtirokida 
kislorod yordamida oksidlanib suv va SO
2
ga parchalanadi. Bu reaksiyalar tizimiga biologik oksidlanish 
deyiladi. 
Oksidlanish-qaytarilish reaksiyalari uchun xos bo‘lgan asosiy xususiyat elektronlarning 
ko‘chishidir. Moddalar oksidlanganda tarkibidagi elektron ajraladi, qaytarilganida elektronni biriktirib 
oladi. Elektron ajratuvchi moddalarga