2-mavzu. Fotosintez va pigmentlar. Fotosintezning yorug‘lik va qorong‘ulik reaksiyalari

6CO
2
 + 6H
2
O →C
6
H
12
O
6
+6O
2
 
Bu molekulalarda zahira sifatida tо‘plangan keyinchalik hujayralarni oziqlantirish va shu bilan 
birga hayot jarayonlarining barcha shaklllarinii energiya bilan ta’minlanishda ishtirok etadi.
 
Bu bо‘limda fotosintez jarayonlarida quyosh nurining ahamiyati, fotosintetik apparatlarning 
strukturalari, shuningdek xlorofillning quyosh nuri ta’siridagi kо‘zg‘alishi va xlorofillning ATF va 
NADF sintezidagi ishtiroki jarayonlarini kо‘rib chiqamiz.
 
Yuksak о‘simliklarda fotosintez
 
Yuksak о‘simliklarda fotosintetik jarayonlarda ishtirok etuvchi faol о‘simlik tо‘qimasi bu barg 
mezofillasidir. Mezofilla hujayralari maxsus nur yutuvchi yashil pigmentlar, xlorofillar saqlovchi 
kо‘pgina xloroplastlardan tashkil topgan. Fotosintez jarayonida о‘simliklar quyosh nuridan suvni 
oksidlash va karbonab angidrid gazini kamaytirish uchun ishlatadilar va buning natijasida kislorod erkin 
holatga о‘tadi va birinchi navbatda yirik uglerod birikmalari, shakarlar hosil bо‘ladi. 
 
Fotosintezning tilakoid reaksiyalari tilakoidlar deb ataladigan xloroplastlarning maxsus ichki 
membranalarida amalga oshadi. Tilakoid reaksiyalarining ozirgi mahsulotlari yuqori energiya saqlovchi 
ATF va NADFN lar hosil bо‘ladi. Ular uglerod tо‘plash reaksiyalarida shakarlar sintezlanishi uchun 
sarflanadi. Bu sintetik jarayonlar xloroplastlarning stromasining tilakoidlar bilan о‘rab turiladigan suv 
muhitida amalga oshadi. Fotosintezning tilakoid reaksiyalari bu bо‘limnmng asosiy mavzusidir. Uglerod 
tо‘planish reaksiyalari 8 bо‘limda muhokama qilinadi.
 
Xloroplastlarda nurning energiyasi fototizimlar deb ataladigan ikki xil maxsus blokli kimyoviy 
energiyaga aylantiriladi. Nur energiyasining yutilishi birikmalar qatorlari orqali elektron donorlari va 
elektron akseptorlari sifatida harakat qiladigan elektronlar о‘tkazilishini energiya bilan ta’minlash uchun 
ishlatiladi. Kо‘p sonli elektronlar oxir oqibatda NADF ni NADFN holatigacha va suvni oksidlab O
2
holatigacha olib boradi. Nur energiyasi shuningdek tilakoid membranalari orqali ATF sintezlanishi uchun 
foydalanish maqsadida protonlarni harakatlantiruvchi kuchlar ajratilishi uchun ham foydalaniladi.
 
Nur zarracha va tо‘lqin xususiyatiga ega. XX asrning boshlaridayoq fizik olimlar nurning 
zarracha va tо‘lqin xususiyatlarini isbotlagan edilar. Tо‘lqin-uzunlik xususiyatiga ega va doimiy tо‘lqin 
balandliklari orasidagi masofani bnlgilovchi grekcha lyambda harfi (A) bilan belgilanadi. Chastotalar esa 
tо‘lqin balandliklarini ma’lum vaqt oralig‘ida о‘tadigan sonini kо‘rsatuvchi grekcha nyu (V) harfi bilan 
belgilanadi. Oddiy solishtirish tо‘lqin uzunligi, chastota va har qanday tо‘lqinni о‘zaro bog‘laydi.
 

---

s = Av
 
Bu yerda tо‘lqin tezligi, bu holatda nur tezligi (3,0 x 108 m s-1). Nur tо‘lqinlari (bir tomondan 
ikkinchi tomonga qarab) kо‘ndalang elektromagnit xususiyatli bо‘lib, ikkala elektrik va magnit 
maydonlar tо‘lqin tarqalishining yо‘nalishiga qarab va bir- biriga nisbatan 90° burchak ostida 
perpendikular ravishda kesishadi.
 
Nur zarracha xususiyatigi ham ega. Biz uni foton deb ataymiz. Har bir foton bir qancha miqdorda 
kvantlar deb ataladigan energiya saqlaydi (kо‘p sonli miqdorda kvantlar deb yuritiladi). Nurning 
energiyasining tuzilishi uzluksiz hisoblanmaydi, aksincha diskret xaltachalar va kvantlar kо‘rinishida 
yetkaziladi. Foton energiyasi (YE) nur chastrotasiga bog‘liq va Plank qonuniga kо‘ra quyidagicha 
ifodalanadi.