2-mavzu. Fotosintez va pigmentlar. Fotosintezning yorug‘lik va qorong‘ulik reaksiyalari

fotosintez 
depresiyasi 
deyiladi. Kunning ikkinchi yarmida fotosintez yana jadallashib yuqori nuqtaga ko‘tarila 
boshlaydi va kechga tomon yana pasaya boradi. Fotosintezning bu tipiga – ikki cho‘qqili deyiladi. 
O‘simliklarning ontogenezida ham fotosintez jadalligi o‘zgaradi. Ko‘pchilik o‘simliklarda 
fotosintez jadalligi o‘sishning boshlanishidan to shonalash-gullash fazasigacha ortib boradi va maksimal 
darajaga erishadi. Keyinchalik esa asta sekin pasaya boradi. Bu asosan o‘simliklarning modda 
almashinuvi jarayonining faolligi natijasidir. Vegetatsiya davri kiska bo‘lgan, efemer o‘simliklarning 
fotosintez jadalligining maksimal darajasi mart oyining oxiri aprel oyining boshlariga ya’niy meva 
tugishning boshlanish davriga to‘g‘ri keladi. Butasimon va daraxtchil ko‘p yillik o‘simliklarning 
boshlanishidan oldin sodir bo‘ladi. Kuzga tomon fotosintezning jadalligi pasayadi. 
Fotosintez va hosildorlik 
Fotosintez jarayonida o‘simliklarda organik modda hosil bo‘ladi va to‘plana boradi. Bu organik 
moddaning umumiy miqdori fotosintez va nafas olish jarayonlarining jadalligiga bog‘lik ya’ni fotosintez 
jarayonida hosil bo‘layotgan organik moddaning nafas olish jarayoni uchun sarflanayotgan organik 
modda nisbatiga bog‘liq bo‘ladi. 
A= F-D 
Bu yerda A – organik modda miqdori, F – fotosintez jarayonida hosil bo‘lgan organik modda 
miqdori, D – nafas olish jarayoniga sarflangan organik modda miqdori . 
Dala sharoitida organik moddaning hosil bo‘lishini va to‘planishini ifodalovchi fotosintezning sof 
mahsuldorligini quydagi formula bilan aniqlash mumkin: 
V
2
- V
1
F+
1/2(L
1
+L
2
)*T 
Bu yerda V
1
va V
2
tajribaning boshlanishida va oxirida o‘simlikda hosil bo‘lgan quruq modda 
miqdori (g); L
1
va L
2
– tajribaning boshlanishida va oxirida o‘simlik bargining satxi (m
2
); T – tajriba 
davomidagi kunlar soni; F –to‘plangan organik moddaning miqdori (g/m
2
sutka). 
Sutka davomida to‘planadigan organik moddaning miqdori vegetatsiya davomida o‘zgarib turadi 
va u juda oz miqdordan boshlab to 15- 18 g/m
2
gacha bo‘lishi mumkin. 
Fotosintez jarayonida hosil bo‘lgan va to‘plangan organik modda ikki gruppaga bo‘linadi: 1) 
biologik (U
biol
), 2) xo‘jalik (U
xuj
). 
O‘simlik tanasida vegetatsiya davrida sintez bo‘lgan kuruk moddaning umumiy miqdori