2-Ma’ruza: Sudralib yuruvchilar (Reptilia) sinfi. Reja

Nerv sistemasi va sezgi organlari. Sudralib yuruvchilarning nerv sistemasi amfibiyalarnikiga nisbatan ancha takomillashgan (102-rasm). Ayniqsa, bosh miyasining oldingi katta miya yarimsharlari nisbatan katta bo'lib, kulrang miya moddasidan iborat po'stlog'i bor. Miya yarimsharlari orqa tomonga o'sib, oraliq miyani berkitib qo'yadi, yuqori tomondan qaraganda faqat oraliq miya o'simtalari — epifiz va tepa organlarini ko'rish mumkin. Boshtepa toq ko'zining rudimenti tuzilishi jihatdan ko'zga o'xshash bo'lib, yorugiik ta’sirini qabul qilish qobiliyatiga ega. Oraliq miyaning pastki qismiga ichki sekretsiya bezi —gipofiz yondashgan. Kaltakesakning o'rta miyasi yaxshi rivojlangan ikkita ko'ruv bo'laklaridan iborat. Ko'ruv bo'laklaridan keyinroqda juda kichik miyacha va orqa miyaga ulanib ketadigan uzunchoq miya yotadi. O'rta miya ko'rish axborotlarini qabul qilish va ishlash markazi hisoblanadi. Reptiliyalarning miyachasi amfibiyalarning miyachasiga nisbatan ancha katta, chunki sudralib yuruvchilarning harakati xilma xil va murakkab. Uzunchoq miya vertikal tekislikda keskin bukiladi, bu hol barcha amniotalarga xos. Bosh miyadan 11 juft bosh miya nervlari chiqadi. Orqa miyada oq va kulrang moddalar bir-biridan ajralib turgani aniq ko'rinib turadi. Orqa miyadan orqa miya nervlari chiqadi va tipik
yelka hamda chanoq chigallarini hosil qiladi.
Ko‘rish organlari. Ko‘zlarida harakatchan ustki va pastki qovoqlari bor. Pastki qovoq yaxshi rivojlangan va harakatchan. Ko‘zning oldingi burchagida bekituvchi uchinchi qovoq — pirpiratuvchi parda bo'ladi. Ilonlar va gekkoniarda pastki va ustki qovoqlari o ‘zaro qo‘shilgan va shaffof bo‘ladi. Akkomodatsiya ancha rivojlangan. Kiprik muskullari ko'ndalang yo‘lli bo‘lib, ko‘z gavharini siljitadi va ma’lum darajada uning shaklini o‘zgartiradi, bu esa turli masofadagi buyumlarni ko‘rishga imkon beradi. Ba’zi bir ilonlarda (bo'g'ma va shaqildoq ilonlarda) yuqorigi va pastki jag‘ qalqonchalarida uchlamchi nerv bilan boshqariladigan chuqurcha bo'lib, u o ‘ljadan chiqadigan infraqizil nurlarni qabul qiladi. Bu organlar haroratning 0,001°C o'zgarishini ham sezadi, deb taxmin qilinadi. Ko'z soqqasi botib kira olmaydi, balki aylanadi, xolos.