2-ma’ruza qadimgi diniy e’tiqodlar va ularning manbalari reja

Qadimgi turkiy xalqlarga mansub «Odamning yaratilishi» afsonasi ham animizm mahsulidir.

Odamning yaratilishi. Qadim zamonda yomg’irdan hosil bo’lgan sellar Qoratog’chi degan bir tog’dagi g’orga loyni surib keltirdi va bu loylarni odam shakliga o’xshagan yoriqlarga to’kdi. Suv bilan tuproq bir muddat bu yoriqlarda qoldi. Quyosh saraton burjida edi, issiqligi juda ham kuchli edi. Quyosh, suv va tuproq o’sha narsani qizdirib pishirdi. Bu g’or xotinning qorni vazifasini bajardi. Suv, tuproq va quyoshning harorati unsurlaridan iborat bo’lgan bu uyumning ustidan to’qqiz oy muttasil shamol esdi. Shundan keyin to’rt unsur birlashdi. To’qqiz oydan keyin bu yaratilgandan inson shaklida bir maxluq chiqdi. Bu insonga turk tilida «Ay Atam» deb ism berildiki, bu «Oy ota» demakdir. Bu «Oy ota» degan kishi toza havoli, shirin suvli yerga tushdi. Kuchi kundan - kunga ortdi, o’sha joyda qirq yil qoldi. So’ngra sellar bir qancha vaqt oqdi, g’ordagi yoriqlarga yana loy to’ldi. Quyosh Sunbula burjida edi. Quyosh bu tuproqni pishirdi, buning oqibatida tuproqdan yaratilgan inson xotin kishi bo’ldi. Bu xotin kishiga «Ayva» oti berildi. Bu «Oy yuzli» demakdir. Oy ota bilan Ayva turmush qurdilar. Ulardan qirq bola dunyoga keldi. Yarmi erkak, yarmo ayol edi. Bolalar ham bir-birlari bilan turmush qurdilar. Ona va otalari vafot etganlaridan keyin ularning jasadlarini g’orga ko’mib, og’zini oltin eshik bilan yopdilar va eshikning yoniga gullar qo’ydilar. ⁵

Beruniy «Hindiston» asarida qadimgi turkiy shohlardan biri Barhategin tabiatdagi jonsiz narsadan mo’jiza topganligi haqidagi animistik afsonani keltiradi.