2 к –от сиртқи Ш. Э. Эрназаров Ўзбекистон тарихи маъруза матни кириш

Сирдарё бўйидаги жанглар. Бу даврда Жўжи Сирдарё этакларидаги аҳолиси зич, бой савдо шаҳри Сиғноққа аввал ҳужум бошлайди. Аҳоли 7 кун шаҳарни мудофаа қилади, 8-куни таслим бўлади, аҳоли қириб ташланади. Мўғуллар 1220 йил апрелда Жандни эгаллайди, аҳолисининг қуролланган қисми қатл этилади. Мўғуллар 5 минг аскарли кичик қўшин билан Сайхун (Сирдарё) бўйида жойлашган Бинокатга юриш қилади. Шаҳар 4 кунлик мудофаадан сўнг таслим бўлади.
Темур Малик жасорати. Сирдарё иккига айрилган ерда Хўжанд шаҳри жойлашган бўлиб, ҳокими Темур Малик (1219-1221) эди. Унинг қаҳрамонлиги билан хўжандликлар кутилмаган қаршилик кўрсатади. Кучлар тенг бўлмаганлиги учун Темур Малик шаҳарни ташлаб чиқиб 1000 кишилик лашкари билан Сирдарё ўртасидаги ороллардан бирига жойлашиб олди. 12 та қайиқ ясаттириб, ўқ тешиб ўтмаслиги ва ёниб кетмаслиги учун қайиқлар усти намат билан ўралиб, сиркали лой билан суваб чиқилади. Темур Малик 70 та кемада Сирдарё қуйи оқими бўйлаб сузиб Жанд шаҳрига келади. Барчинлиғкент ва Жанд яқинида Хўжандликлар дарё соҳилига тушиб сўнгги жангга кирдилар. Темур Малик хоразмликлар билан Сайҳун (Сирдарё) дарёсининг қуйи оқимидаги Янгикент шаҳрини Жўжидан қайтариб олади.
Чингизхон 1220 йил ёзда Нахшоб (Қарши)ни, кузда Термизни 11 кун қамалдан сўнг босиб олади. Сирдарё ҳавзаси, Зарафшон ва Қашқадарё водийлари, Амударё ўрта оқимининг ўнг соҳили вилоятлари забт этилгач, Чингизхон асосий кучни Хоразмшоҳлар давлатининг марказий қисми - Хоразмга ташлайди.


Хоразмшохлар давлатининг ҳалокати


Урганч қамали. Чингизхон қўшинларининг Урганчга ҳужуми 1221 йил бошларида бошланди. Хоразм Султони деб Жалолиддин Мангуберди (1199-1231) эълон қилинди, бироқ Жалолиддин ҳокимиятини Туркон Хотун тан олмади. Жанд ноиби қочқин Қутлуғхон бошлиқ қипчоқ лашкарбошилари уюштираётган фитнадан хабар топган Жалолиддин Мангуберди ва Темур Малик Хуросонга чиқиб кетди. Шаҳзодалар Ўзлоқшоҳ ва Оқшоҳ ҳам Урганчни тарк этади. Пойтахт Урганч тақдири ўта қўрқоқ ва амалпараст амир Хумортакин қўлида қолади.
Урганчни мўғиллар 1221 йил қишида 50 минг аскар билан ҳужум бошлаб, қамал қилади, кураш 7 ой давом этди. Шайх Нажмиддин Кубро (Аҳмад ибн Умар Хивақий) «Ё ватан, ё шарофатли ўлим» - деб жангга киради. Чингизхон Нажмиддин Куброга ўз аъёнлари билан шаҳардан чиқиб жон сақлашни таклиф қилади, бироқ у рад этади. Нажмиддин Кубро туғ тутган мўнғул аскарига ташланиб шаҳид бўлади. Урганч таслим бўлгач, мўғиллар шаҳарни талаб, бош тўғонини бузиб юборди, Урганчни сув босиб вайрон бўлди.