2. Ishlab chiqarishga ta’sir etuvchi omillar Ishlab chiqarish rejasi ko’rsatkichlar tizimi

 
SM=TM+(Q
yb
-Q
yo
) 
bu yerda: 
Q
yb
, Q
yo
–
yil boshi va yil oxirida korxona omborxonasidagi tayyor mahsulot 
qoldig’i, ming so’m. 
4. Ishlab chiqarish dasturini rejalashtirish 
 
Ishlab chiqarish dasturi biznes rejaning eng asosiy bo’limlaridan biri hisoblanadi. 
Ishlab chiqarish dasturini bilmay turib korxonaning moddiy-texnik ta’minoti rejasini tuzib 
bo’lmaydi, jamoaning mehnat natijasi bo’lgan daromadlarini aniqlash mumkin emas. 
Masalan, zaruriy materiallar, yoqili, jihoz, ishchi kuchi miqdorini aniqlash uchun qaysi 
turdagi mahsulotni qanday hajmda va sifatda ishlab chiqarilishi borasida ma’lumotga ega 
bo’lish lozim. 
Ishlab chiqarish dasturi - turli ehtiyojlarni qondirishga yo’naltirilgan mahsulotlar 
nomenklaturasi, assortimenti, sifati va miqdorini ifodalovchi reja ko’rsatkichlari tizimidir.

---

Korxonaning ishlab chiqarish dasturi talab va taklif kabi tushunchalar bilan bevosita 
boliqdir. Talab xaridorning ma’lum vaqt oraliida bozor taklif etgan baholarda sotib olishga 
tayyor tovar miqdorini ifodalaydi. Taklif esa ma’lum vaqt oraliida ishlab chiqarib bozor 
baholarida sotishni istaydigan mahsulotni belgilaydi. Talab va taklifning o’zaro ta’siri 
ularning koordinatsiyalashuvi raqobat va baho (narx) mexanizmi orqali amalga oshiriladi. 
Ushbu o’zaro ta’sir talab va taklif o’zaro tenglashadigan narxni shakllantirishga olib 
keladi. Shu sababdan ishlab chiqarish dasturini tuzish talab va taklif qonuniga, 
shuningdek, korxonaning xo’jalik faoliyati bo’yicha erishilgan natijalariga asoslanishi 
lozim. 
Ishlab chiqarish dasturini rejalashtirishda ishlab chiqarish samaradorligini oshirish 
imkoniyatlarini izlab to’ish; ishlab chiqarishni samarali tashkil etish orqali; turli 
sabablarga ko’ra yuzaga keladigan to’xtashlarni kamaytirish; asosiy vositalar aktiv 
qismidan vaqt va unumdorlik bo’yicha foydalanishni yaxshilash; moddiy va energetik 
resurslar sarfini qisqartirish; boshqarish va rejalashtirishni takomillashtirish hisobiga 
mehnat unumdorligini oshirish zarur. 
Turli tarmoq korxonalarida mahsulot ishlab chiqarish xarakteri va ishlab chiqarish 
jarayonini tashkil etish xususiyatlaridan kelib chiqib ishlab chiqarish dasturini tuzishga 
turlicha yondashiladi. Yakka tartibli va kichik seriyali ishlab chiqarishda ishlab chiqish 
dasturi mahsulotni iste’molchiga to’shirishning tasdiqlangan muddatlariga muvofiq 
tuzilgan grafik asosida ishlab chiqiladi. Buyumlarni jarayonga kiritish chiqarish kalendar 
grafigi texnologik jarayon yakunidan boshlash, ish turlari bo’yicha (yig’ish, sinash, 
mexanik ishlov berish) ishlab chiqarish sikli davomiyligi asosida tuziladi. 
Seriyali ishlab chiqarishda yil davomida ishlab chiqariladigan mahsulot hajmi 
ishlab chiqarish jarayonining barcha bosqichlarida tugallanmagan ishlab chiqarish hajmi 
va nomenklatura o’zgarishlarini e’tiborga olgan holda rejalashtiriladi.
Ommaviy ishlab chiqarishda ishlab chiqarish dasturi korxona va barcha asosiy 
sexlar bo’yicha bir vaqtda tuziladi. 
Ishlab chiqarish dasturida quyidagi ko’rsatkichlar rejalashtiriladi: 
1.
Mahsulot guruhlari bo’yicha qiymat ifodasidagi mahsulot ishlab chiqarish hajmi. 
2.
Mahsulot nomenklaturasi va assortimenti, ya’ni iste’molchilar bilan tuzilgan 
shartnomalarga asosan mahsulot sortlari, modellari bo’yicha turlari rejalashtiriladi. 
3.
Mahsulot ishlab chiqarish muddatlari. 
4.
Tashqi tashkilotlarga koperatsiya aloqalari asosida etkazib beriladigan yarim fabrikatlar 
(assortimenti va sifatini e’tiborga olgan holda) hajmi. Ushbu talablar asosiy sexlar bilan bir 
qatorda yordamchi va xizmat ko’rsatuvchi sex va xizmatlarga ham tegishli. 
5.
Mahsulot sifat ko’rsatkichlarini rejalashtirish. 
Ishlab chiqarish dasturi bir yilga kvartallar va oylar bo’yicha taqsimlangan holda 
tuziladi. Yillik ishlab chiqarish rejasini kvartallarga taqsimlashda quyidagi tomonlarga 
asoslanadi: 
1.
Ish o’rinlarini ixtisoslashtirish va ishlab chiqarishni tashkil etish uslublarini 
takomillashtirish uchun qulay sharoitlarni yaratish maqsadida bir turdagi mahsulotlarni 
kvartallar bo’yicha konsentratsiyalash. 
2.
4-kvartalda ishlab chiqarilayotgan mahsulotni reja yilining bir kvartalida ham ishlab 
chiqarishni yo’lga qo’yish va shu orqali ishlab chiqarishni tayyorlash xarajatlarini 
qisqartirish 
3.
Yangi jihozlarni kiritish kutilayotgan kvartalda mahsulot hajmining o’sishini 
rejalashtirish 

---

4.
Mahsulot ishlab chiqarish muddatini ularni yetkazib berish shartnomasida 
ko’rsatilgan muddatlar bilan uyunlashtirish 
5.
Kvartaldagi ish kunlarini e’tiborga olgan holda taqsimotni oshirish.