2 Халқаро илмий-амалий конференция материаллари. Педагогик инновациялар, касб-ҳунар таълими бошқарув ҳамда педагог кадрларни қайта тайёрлаш ва уларни малакасини ошириш институти, 2020 йил, 424 бет

И
ш
ла
б 
чи
қ
ар
и
ш
 т
аъли
м
и
 у
ст
ас
и
н
и
 к
ас
би
й
 фа
оли
ят
и
 д
ав
ом
и
да
 к
ас
би
й
-п
ед
аг
оги
к
 к
ом
п
ет
ен
тли
ги
н
и
 р
и
во
ж
ла
н
ти
р
и
ш
 м
од
ели
 
1
-ра
см. 
И
ш
ла
б ч
иқ
ариш
т
аълими 
ус
та
син
ин
г ка
сб
ий
-пе
да
го
гик
комп
ет
ент
лиг
ини
рив
ож
ла
нт
ири
ш
ж
ара
ёни
мод
ели
Иш
лаб 
ч
и
қ
ар
и
ш
 
таъл
и
ми
 ус
тас
и
н
и
н
г 
к
ас
би
й
-п
ед
аг
ог
и
к
 
к
омп
ет
ен
тли
ги
н
и
 
р
и
вож
лан
ти
р
и
ш
 
ж
ар
аё
н
и
н
и
 
таш
к
и
ли
й
-ус
луби
й
 
таъ
ми
н
от
и
 
В
азиф
алар
н
и
 бе
лг
и
лаш
:
ахб
орот
ли
; 
ри
во
ж
ла
нт
иру
вч
и
; 
ин
но
ва
ци
он
.
Т
амой
и
лларн
и
 
ан
и
қ
лаш
:
ак
м
ео
ло
ги
к;
ва
зи
ф
ала
рн
ин
г 
м
ура
кк
аб
ли
ги
; 
иж
ти
м
ои
й 
м
ақ
са
дг
а 
м
ув
оф
иқ
ли
к; 
иж
од
ко
рли
к.
М
ақ
сад
н
и
 
бе
лг
и
лаш
: 
про
ф
ес
си
он
ал 
таъл
им
м
уа
сс
ас
ала
ри
да
иш
ла
б 
чи
қа
ри
ш
таъл
им
и 
ус
тас
ин
ин
г 
ка
сб
ий
-
пе
да
го
ги
к 
ко
м
пе
тен
тли
ги
ни
ри
во
ж
ла
нт
ири
ш
М
он
ир
отри
нг
н
ати
ж
ала
ри
ни
таҳ
ли
л 
қи
ли
ш
Т
аш
ки
ли
й 
кўм
ак
ла
ш
иш
У
сл
уб
ий
таъм
ин
от
Иш
ла
б 
чи
қа
ри
ш
таъл
им
и 
ус
тас
ин
и 
таъл
им
м
уа
сс
ас
ас
ид
а 
ка
сб
ий
-п
ед
аг
ог
ик
ко
м
пе
тен
тли
ги
н 
ри
во
ж
ла
ш
ти
ри
ш
чо
ра
-
тад
би
рла
ри
ни
и
ш
ла
б 
чи
қи
ш
К
ом
пе
тен
ци
ялар 
рўй
ха
ти
ни
ан
иқ
ла
ш
ти
ри
ш
, 
ало
ҳи
да
д
ас
ту
рла
рн
и 
иш
ла
б 
чи
қи
ш
Но
рм
ати
в-
ҳу
қу
қи
й 
ба
за
ни
ўрг
ан
иш
в
а 
яра
ти
ш
Ин
со
н 
ре
су
рс
ла
ри
ни
б
ош
қа
ри
ш
М
од
ди
й 
ба
за
ни
ри
во
ж
ла
нт
ири
ш
Иш
ла
б 
чи
ари
ш
таъл
им
и 
ус
тала
ри
м
еҳ
на
ти
ни
ра
ғб
атл
ан
ти
ри
ш
М
ала
ка
о
ш
ири
ш
га
қ
ула
й 
ш
аро
ит 
яра
ти
ш
1)
К
ас
би
й-
пе
да
го
ги
к 
ко
м
пе
тен
тл
иг
ин
и 
ш
ак
ллан
ти
ри
ш
ва
ри
во
ж
ла
нт
ири
ш
ж
ара
ён
ин
ин
г 
м
аз
м
ун
ин
и 
лой
иҳ
ала
ш
: 
иж
ти
м
ои
й-
тех
нол
ог
ик
, 
ш
ах
си
й-
м
оти
ва
ци
он
, 
таш
ки
ли
й,
ах
бо
ро
т-
тех
ни
к,
ус
лу
би
й,
пс
их
олог
ик
в
а 
иж
ти
м
ои
й.
2)
К
ас
би
й-
пе
да
гог
ик
ко
м
пе
тен
тл
ик
ни
ш
ак
ллан
ти
ри
ш
ф
ао
ли
ят 
ту
рла
ри
ни
а
ни
қла
ш
.
3)
К
ас
би
й-
пе
да
гог
ик
ко
м
пе
тен
тл
ик
ни
ри
во
ж
ла
нт
ири
ш
ш
ак
ллари
ни
тан
ла
ш
.
К
ас
би
й-
пе
да
го
ги
к 
ко
м
пе
тен
тл
ик
ни
ри
во
ж
ла
нт
ири
ш
ж
ара
ён
ин
ин
г 
ху
су
си
ят
ла
ри
ни
ан
иқ
ла
ш
: 
ан
дра
го
ги
к 
там
ой
иллари
ни
ҳи
со
бг
а 
оли
ш
, 
ка
сб
ий
қи
йи
нч
или
кла
рн
и 
ен
ги
ш
, 
таш
аб
бу
сла
рн
и
қўллаб
-қ
ув
ва
тл
аш
уч
ун
ин
ди
ви
ду
ал
ён
да
ш
ув
.
Т
аъ
ли
м
м
уа
сс
ас
ас
ид
а 
бо
ш
қа
ру
в 
ус
ули
ни
ўз
га
рти
ри
ш
Иш
ла
б 
чи
қа
ри
ш
таъл
им
у
стас
ин
ин
г 
ка
сб
ий
-п
ед
аг
ог
ик
к
ом
пе
тен
тл
иг
ин
и 
ри
во
ж
ла
нти
ри
ш
ж
ара
ён
ин
и 
ку
за
ти
ш
в
а 
ко
рре
кс
иялаш

---

281 
5) профессионал таълим муассасасининг моддий-техник базасини модернизация қилиш ва доимий 
янгилаб бориш; 
6) юқори натижага эришган ишлаб чиқариш таълими усталарини моддий ва маънавий қўллаб 
қувватлашни ташкил қилиш; 
7) профессионал таълим муассасасида педагог кадрлар ўртасида қулай психологик иқлим 
яратиш. 
Ишлаб чиқариш таълими устасининг касбий-педагогик компетентлигини ривожлантириш 
жараёнининг муҳим таркибий қисмларидан бири уларнинг фаолиятни кузатиш ва коррекциялашдир. 
Мониторинг ўтказишдан мақсад уларнинг касбий сифатларини такомиллаштириш жараёнини, улар 
фаолиятининг маҳсулдорлик даражасини кузатишдан иборат. Мониторинг қуйидаги тамойиллар 
асосида амалга оширилади: объективлик, тизимлилик, изчиллик, яхлитлик, инсонийлик. Касбий-
педагогик компетентликни ривожлантириш жараёнининг якуний таркибий қисмларидан бири 
мониторинг натижалари асосида бошқарув усулини ўзгартириш бўлиб, ишлаб чиқариш таълими 
устасининг касбий ўсишига ёрдам берувчи тадбирларни ташкил этишда тузатишлар киритиш 
имконини беради. Шу билан бир қаторда, профессионал таълим муассасаси раҳбариятининг мавқеи 
ва унинг ишлаб чиқариш таълими усталарининг малакасини оширишга қизиқиши муҳим аҳамиятга 
эга. Бошқарув самарадорлиги, қабул қилинган қарорларнинг сифати таълим муассасасини 
ривожлантиришда асосий стратегик йўналишларни танлашга, устувор йўналишларни белгилашга, 
хатолардан қочишга ва ўқув фаолиятида, жумладан, таълим ва ишлаб чиқариш жараёнида юзага 
келадиган муаммоларни зудлик билан ҳал қилишга ёрдам беради. Амалиётда бошқарув 
самарадорлиги педагог ходимлардаги қатъий тартибга солиш билан ушбу жамоа субъектларининг 
фаолияти ўртасидаги оптимал нисбат билан таъминланади [4]. 
Ишлаб чиқариш таълими устасини касбий-педагогик компетентлигини ривожлантириш 
биринчидан корхона ва ташкилотлар учун юқори малакали ишчилар ва мутахассислар тайёрлаш, 
иккинчидан профессионал таълим муассасаларида малакали ишчиларни тайёрлаш жараёнида таълим 
сифатини таъминлашга хизмат қилади.
Адабиётлар рўйхати
1. Ўзбекистон Республикасининг “Таълим тўғрисида”ги Қонуни Қонун ҳужжатлари 
маълумотлари миллий базаси, 05.01.2018 й., 03/18/456/0512-сон; 19.04.2018 й., 03/18/476/1087-сон). 
2. Ўзбекистон Республикаси Президентининг “Профессионал таълим тизимини янада 
такомиллаштиришга доир қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида” 2019 йил 6 сентябрдаги ПФ-5812-сон 
Фармон (Қонун ҳужжатлари маълумотлари миллий базаси, 06.09.2019 й., 06/19/5812/3699-сон). 
3. Сарманов О.Б. Профессионал таълим муассасаларининг ишлаб чиқариш таълими устаси 
касбий ва педагогик маҳоратини ривожлантириш модели. Фарғона шаҳар - 2019 йил декабрь. (108-б) 
4. Поташник М.М. Управление профессиональным ростом учителя в современной школе. М.: 
Центр педагогического образования, 2010. 448 с. 
Бўлажак касбий таълим ўқитувчиларини тайёрлаш сифати 
Ташпулатов Бойбури
– ўқитувчи, Термиз давлат университети 
Аннотация 
Мақолада бўлажак касбий таълим ўқитувчиларининг фундаменталь билимларни ўзлаштириши, 
махорат ва кўникмаларга эга бўлиши масалалари ёритилган. 
Калит сўзлар: 
касб таълими ўқитувчиси, сифат, мутахассис, меҳнат, касб, малакали кадр, 
технология, таълим, тарбия. 
Аннотации 
В статье рассматриваются вопросы приобретения фундаментальных знаний, навыков и умений 
будущими учителями профессионального образования. 
Ключевые слова:
учитель профессионального образования, качество, специалист, труд, 
профессия, квалифицированные кадры, технология, образование, воспитание. 

---

282 
Annotations 
The article deals with the acquisition of fundamental knowledge, skills and abilities by future teachers 
of vocational education. 
Key words:
vocational education teacher, quality, specialist, labor, profession, qualified personnel, 
technology, education, upbringing. 
Бугунги кунда таълим тизимига қўйилган талаблардан бири мустақил фикрлай оладиган, 
миллий меросимизни қадрлайдиган, ижодкор, аҳлоқли, ҳар томонлама камол топган ёшларни 
тарбиялашдан иборат. Бу талабларни амалга оширишда ҳозирги замон ўқитувчисидан тинмай 
ижодий изланишни, ўқишга янгича муносабат ва фидойиликни талаб этади.
 
Бўлажак касбий таълим ўқитувчилари фундаменталь билимларни ўзлаштириши, махорат ва 
кўникмаларга эга бўлиши керак. Уларнинг ишлаб чиқаришдаги функцияларни индивидуал ижодий 
тарзда бажаришга тайёрлиги эканлигини муҳим аҳамият касб этади. Шу билан бирга бунга яна 
шахснинг ўсишига боғлиқ шундай кўрсаткичлар қўшиладики, булар мустақил бўлиш, хулқ шакли, 
мустақил таълим олишга тайёрлик, ижтимоий ҳолатни ўзгартириш. 
Тадқиқотчилар фикрларини таҳлил этиш ва умумлаштириш шуни кўрсатадики, бўлажак 
мутахассисларни касбий тайёрлаш ва фундаментал билимларни ўзлаштириш, бу билимлари 
амалда қўллаш ва шахсий хусусиятларни ривожлантиришдир[1]. 
Шундай қилиб, касбий тайёрлаш деганда ишлаб чиқаришда маълум бир ишлаб чиқариш 
функциясини муваффақиятли бажаришни таъминловчи фундаментал билим, махорат ва 
кўникмаларни ўзлаштириш жараёни тушунилади. Бўлажак мутахассисларнинг касбий тайёргарлик 
сифатини ошириш муаммосини ечиш учун унинг кўрсаткичларини аниқлаш лозим, бунда албатта 
олдиндан “сифат” тушунчасини аниқлаштириб олинади. 
Бўлажак касбий таълим ўқитувчиларининг касбий тайёргарлиги масалалари ёритилган
кўпгина ишларнинг таҳлилидан назария ва амалиётнинг ечимини топишда турлича фикрларни 
кузатамиз[2].
Бир қатор олимлар касбий тайёргарлик сифатини бошқарув тизими орқали 
кўриб чиқадилар, бунда уни таъминлаш жараёни ва механизмларини олий таълим масканларида 
таълим сифатини ошириш факторлари билан боғлайдилар. Баъзилар эътиборни таълим 
стандартлари, ўқув режаси ва ОТМ учун ўқув адабиётлари сифатига қаратилиши керак деб 
айтадилар. Айрим тадқиқотчиларнинг фикрича ўқув жараёнини ташкил этиш сифати масаласи 
уни илмий методик, ахборот, кадрлар, материал, техник таъминотига эътибор қаратилиши керак. 
Шуни таъкидлаш лозимки, бўлажак касбий таълим ўқитувчиларини тайёрлаш сифатини 
оширишда янги билимларни ўзлаштириш, махорат ва кўникмаларга эга бўлиш кераклигига эътибор 
бериш керак. “Сифат” тушунчасининг асл мохиятини аниқлашнинг методологик асоси унинг 
философияда худди объектив ва объектларнинг, предметлар, ҳодисалар умум тавсифи каби кўриб 
чиқишдир. Масалан, Философия луғатида “предмет ва ҳодисаларнинг сифат белгиси уларни
чидамли қилади, уларни чегаралайди ва оламнинг нихоясиз ранг баранглигини яратади” деб 
таъкидланади. 
Таълим сифатига уч йўналишда олиб борилади: 
1) таълим таркибининг сифати;
2) таълим хизматлари сифати;
3) ОТМда амалга оширилаётган ўқув тарбия жараёни натижалари. 
Таълим сифати бу фақатгина меёрий катталик бўлмай, у натижани таъминлаб берувчи таркиб 
, шароит ва жараёндир. 
Касбий тайёргарлик сифати таърифига тадқиқиотчиларнинг турли хил 
нуқтаи назарларини ҳисобга олган ҳолда, энг аввало “сифат” тушунчасининг моҳиятини 
ойдинлаштириб оламиз.
Бўлажак педагогларнинг касбий тайёргарлик сифати дейилганда талабанинг касбий 
фаолиятга тайёрлик даражаси тушунилади[3].
Талабанинг касбий фаолиятга тайёрлик даражасини ифодаловчи сифат кўрсаткичлари 
қаторига қуйидагиларни киритишни тавсия этамиз: таълим фундаметаллиги (мутахассиснинг кенг 

---

283 
савиясини таъминлайди), мақсадли махсуслаштириш, ижодий кўникмаларга эга бўлиш, шахснинг 
одоб қоидаларига риоя қилиш даражаси, иқтисодий ва гуманитар фанлардан таълим даражаси.
Эътиборимизни касбий фаолиятда янги йўналишни таъминловчи ижодий кўникмалар ва қобилият 
каби кўрсаткичлар алоҳида қаратишимиз лозим. ОТМ битирувчиси қуйидагиларнинг уддасидан 
чиқишлари лозим: 
а) ўзининг касбий фаолиятини юқори илмий педагогик даражада қуриши;
б) реаль педагогик кўринишларни мустақил ўрганиш, тавсифлаш ва тушнтириб бериш, асосланган
касбий қарорлар қабул қилиш;
в) педагогик билимларни мустақил равишда излаб топиш, келиб тушаётган маълумотлар оқимида
тез ва махорат билан йўл топиш. 
Булажак мутахассисни тайёргарлик сифатининг интегратив кўрсаткичи бўлган касбий-шахсий 
компетенлик тушунчаси ҳам мавжуд бўлиб, бу кўрсаткич мутахассисга касбий-педагогик 
фаолиятини муваффакиятли амалга оширишни, узлуксиз касбий таълимнинг ўзлаштириш ва 
такомиллаштиришни, касбий ахлоқ қийматлар тизимини қабул этиш, педагогик реалликни тизимли 
кўриш истеъдоди ва касбий педагогик вазиятларда тизимли ҳаракат қилиш; касбий педагогик
масалаларнинг ностандарт ечимини топиш қобилияти; касбий шахсий рефлексивлик қобилияти каби 
кўрсаткичлардир. 
Бўлажак касбий таълим ўқитувчиси бир қанча талабларни бажариши зарур, бу талаблар: 1) 
таълим ҳақида тасаввурга эга бўлиш; 2) маънавий шахс ва индивидуал инсон ҳақида билимлар 
тизимига эга бўлмоқ; 3) амалий фаолиятга лаёқатли бўлиш. Бу кўрсаткичларнинг мавжудлиги 
талабаларнинг касбий тайёргарлик сифатини белгилайди. 
Бу тавсифлардан шундай хулоса келиб чиқади, касбий тайёрлаш сифатига маълум бир мезонлар 
ишлаб чиқиш зарур, буларнинг мажмуи эса бўлажак педагоглар касбий тайёргарлиги сифатини 
тавсифлаб беради. Шундай қилиб, касбий тайёргарлик сифати деб маълум бир кўрсаткичлар 
мажмуини тушунамиз, бу мажмуа бўлажак мутахассисларнинг меҳнат фаолиятида функцияларни 
муваффақиятли бажаришини таъминлайди. 
Адабиётлар: