2 Халқаро илмий-амалий конференция материаллари. Педагогик инновациялар, касб-ҳунар таълими бошқарув ҳамда педагог кадрларни қайта тайёрлаш ва уларни малакасини ошириш институти, 2020 йил, 424 бет

 
Анотация.
В статье развитие профессиональных образовательных учреждений базируется 
на идее развития профессионально-педагогической компетентности магистров педагогического 
образования. Доказано, что профессионально-педагогическая компетентность мастера 
производственного обучения развивается в процессе его профессиональной деятельности. Дается 
различие между процессом повышения квалификации и процессом развития компетенций. Для 
решения проблемы повышения профессионально-педагогической компетентности мастеров 
производственного обучения в процессе их профессиональной деятельности предложена и раскрыта 
соответствующая модель. 
Ключевые слова:
профессиональное образование, мастер производственного обучения, 
профессионально-педагогическая 
компетентность, 
модель 
повышения 
профессионально-
педагогической компетентности. 
Ишлаб чиқариш таълими устасининг касбий-педагогик компетентлиги бўлажак ишчиларни 
тайёрлаш учун ўқув-ишлаб чиқариш фаолиятини муваффақиятли амалга ошириш имконини берувчи 
билим, кўникма, малака ва шахсий сифатларнинг ажралмас мажмуидир. 
Ишлаб чиқариш таълими усталарининг муваффақияти уларнинг иш жойида, таълим 
муассасаларида касбий-педагогик қийинчиликларни енгиш жараёнида олган ёрдами билан 
белгиланади. Ишлаб чиқариш таълими устасининг касбий-педагогик компетентлиги унинг касбий 
фаолияти давомида такомиллаштириш лозим. 
Бугунги кунда малакали ишчиларни тайёрлашга қўйиладиган талабларнинг ортиб бориши 
ишлаб чиқариш таълими устасига қўйиладиган талабларнинг ҳам ортишига олиб келмоқда. Бугунги 
кунда ташкил қилинган профессионал таълим муассасаларининг хам олдига ҳам меҳнат бозори 
талабларига жавоб берадиган кадрлар тайёрлаш мақсад қилиб қўйилган [2]. Бунда малакали 
мутахассис тайёрлаш учун ўқувчилар билан ишлайдиган ишлаб чиқариш таълими усталарининг 
касбий компетентлиги, шу жумладан педагоглик даражаси етарли даражада юқори бўлиши зарур. 
Бироқ, профессионал таълим муассасаларида педагог ходимларнинг малакаси ҳар доим ҳам 
талабга жавоб бермайди. Ишлаб чиқариш таълими усталарининг кўпчилиги педагогик маълумотга 
эга эмас. Уларнинг кўпчилик қисми саноат корхоналарида ишлаб пенсияга чиққан ёки бошқа 
сабабларга кўра бўшаганлар, ёки олий таълим муассасасининг нопедагогик йўналишини тамомлаган 

---

278 
ёки касб-ҳунар коллежни тамомлаганлар ташкил қилади. Профессионал таълим тизимига кириб 
келгандан сўнг, улар асосан ўз сезги ва ўз-ўзини тарбиялашга таянган ҳолда педагогик фаолият билан 
шуғулланади. 
Ишлаб чиқариш таълими устасининг фаолияти иккиёқлама иш предметида намоён бўладиган 
муайян хусусиятларга эга эканлиги билан ажралиб туради. У асосий мутахассислик йўналишида 
педагог ва шу билан бирга касб эгаси сифатида фаолият кўрсатади. Бундан ташқари, бугунги кунда 
ишлаб чиқариш таълими устаси бириктирилган ўқувчиларнинг ўқув-ишлаб чиқариш фаолиятини 
бошқарувчи, ташкилотчи сифатида ҳам фаолият кўрсатади. Ишлаб чиқариш таълими устасининг 
касбий фаолияти турлари, вазифалари ва роли таҳлили шуни кўрсатдики ишлаб чиқариш таълими 
устасининг касбий-педагогик компетентлиги таърифини келтириб чиқариш имконини берди. 
Ишлаб чиқариш таълими устасининг касбий-педагогик компетентлиги унинг касбий 
фаолияти бу билим, кўникма, қобилият ва шахсий фазилатларнинг интеграциялашган комбинацияси, 
жумладан, таълим ва самарали фаолиятда муаммоларни муваффақиятли ҳал қилиш деб таъриф 
берсак мақсадга мувофиқ бўлади.
Ўқувчиларнинг ўқув-ишлаб чиқариш фаолияти деганда, ишлаб чиқариш таълими устаси 
раҳбарлигида касбий билим, кўникма ва малакаларни эгаллаш ҳамда ижтимоий аҳамиятга молик 
шахсий сифатларни шакллантириш жараёни тушунилади. 
1997 
йилда 
қабул 
қилинган 
“Таълим 
тўғрисида”ги 
қонуннинг
13-моддасида Касб-ҳунар коллежи ўқувчиларнинг касб-ҳунарга мойиллиги, маҳорат ва малакасини 
чуқур ривожлантиришни, танланган касблар бўйича бир ёки бир неча ихтисослик олишни 
таъминлайдиган уч йиллик ўрта махсус, касб-ҳунар ўқув юрти эканлиги белгиланган [1]. 1997 йилдан 
бошлаб касб-ҳунар коллежлари фаолият юритиб келаётган бўлса, охирги йилларда касб-ҳунар 
коллежларида фаолият юритаётган ишлаб чиқариш таълими усталарининг касбий-педагогик 
компетентлиги даражаси пастлиги маълум бўлди. 2010 йилдан бошлаб касб-ҳунар коллежларида 
фаолият юритаётган тоифага эга ишлаб чиқариш таълими усталарининг ўртача кўрсатгичи 7-8 %ни 
ташкил этиши маълум бўлди.
Бундан ташқари ишлаб чиқариш таълими усталари таълим-тарбия методларини тўғри қўллай 
олиш кўникмасининг пастлиги, амалиёт машғулотларнинг ривожлантирувчи вазифаларини 
белгилашда, амалиётнинг мақсадини ёритиш малакаларига эга эмасликлари амалиёт 
машғулотларнинг сифатига таъсир қилиб келган.
Ишлаб чиқариш таълим усталари амалиёт ва амалиёт машғулотларидан ташқари 
машғулотларни тўғри ташкил қилишни ва гуруҳдаги ўқувчиларни педагогик бошқаришда 
қийинчиликларга дуч келмоқдалар. Юқоридагилардан кўриниб турибдики ишлаб чиқриш таълими 
усталарининг касбий ва педагогик компетентлигининг паст даражада эканлиги аниқланди. Бу 
муаммонинг ечими яъни, ишлаб чиқариш таълими устасининг касбий-педагогик компетентлигини 
ривожлантириш масалалари унинг иш жойида фаолиятида ўз-ўзини ривожлантириш механизмини 
жорий қилиш ва малака ошириш жараёнида ҳал этилиши лозим бўлади [3]. 
Ишлаб чиқариш таълими устасини касбий фаолияти давомида касбий-педагогик 
компетентлигини ривожлантириш муаммосини ҳал этиш учун модель таклиф этилди (1-расм)
Ишлаб чиқариш таълими устасининг касбий-педагогик компетентлигини малака ошириш 
жараёнида ривожлантириш моделини ишлаб чиқишда малака ошириш жараёни билан касбий 
фаолияти ўртасидаги фарқлар белгиланди. Малака ошириш тизимининг мақсади вақти-вақти билан 
малака ошириш таълим муассасаларида қўшимча таълим хизматларига мурожаат қиладиган ишлаб 
чиқариш таълими усталарининг касбий таълимга бўлган эҳтиёжларини қондиришдан иборат. 
Касбий компетентлигини ривожлантириш тизимининг асосий мақсади ишлаб чиқариш 
таълими устасининг касбий маҳорати ва қобилиятларини узлуксиз ривожлантириб боришдан иборат. 
бошқача қилиб айтганда, касбий-педагогик компетентликни ривожлантириш жараёни энг кенг 
қамровли бўлиб,

---

279 
унинг шаклларидан бири сифатида малака ошириш тизимини ўз ичига олади. Касбий-
педагогик компетентликни ривожлантириш ва такомиллаштириш хусусий ва умумий бўлиб улар бир 
бирига боғлиқдир. 
Ишлаб чиқариш таълими усталарининг малакасини ошириш жараёни: 
Профессионал таълим муассасаларида ўқувчиларни тайёрлаш жараёнида таълим сифатини 
мониторинг қилиш тизими фаолияти билан боғлиқ ҳолда амалга оширади; 
Узлуксиз давом этиб боради. Бу эса касбий-педагогик ва шахсий компетенцияларни 
ривожланишини таъминлайди; 
Ишлаб чиқариш таълими усталарининг ижодий-педагогик услубини шакллантиришга ўз 
мутахассислигининг ўзига хос хусусиятларини ривожлантиради; 
Натижаларни доимий мониторинг қилишни таъминлайди. 
Ишлаб 
чиқариш 
таълими 
устасининг 
касбий 
ва 
педагогик 
компетенциясини 
ривожлантиришнинг бир қатор тамойиллар мавжуд. Буларнинг бири бу акмеологик тамоилдир. 
Акмеологик тамойилга мувофиқ, ишлаб чиқариш таълими устаси фаолияти натижадорлиги самарали 
бўлиши керак. Унинг асосий мақсади – ишлаб чиқариш таълими устаси шахсининг ривожланишига 
кўмаклашиш билан белгиланади. Вазифаларни оддийдан мураккабга қараб ривожлантириш тамойили 
шуни белгилайдики, ишлаб чиқариш таълими устасининг малакасини ошириш унинг олдида турган 
вазифаларни босқичма-босқич мураккаблаштириш, касбий компетентлигининг юқори даражасига 
кўтарилишини таъминлайди.
Ишлаб чиқариш таълими усталарини ташкилий-услубий қўллаб-қувватлаш модели касбий-
педагогик компетентлигини ривожлантиришда алоҳида аҳамият касб этади. Ишлаб чиқариш 
таълими усталарини ташкилий-услубий қўллаб-қувватлаш бу касбий-педагогик компетентлигини 
ривожлантириш жараёнини фаоллаштириш мақсадида профессионал таълим муассасалари 
раҳбарияти ва педагогик жамоа томонидан муайян кетма-кетликда бажариладиган ташкилий чора-
тадбирлар ва амалий ҳаракатлардир. 
Бу чора-тадбирлар ва амалий ҳаракатлар қуйидагилар: 
1) ишлаб чиқариш таълими устасини касбий-педагогик компетентлигини ривожлантиришга 
йўналтирилган тадбирларни амалга ошириш; 
2) Ишлаб чиқариш таълими устасини тажрибали педагогларга бириктириш;
3) ишлаб чиқариш таълими устасининг малакасини оширишнинг энг мақбул режаларини 
ишлаб чиқиш; 
4) норматив-ҳуқуқий базани яратиш; 

---

280