2 Халқаро илмий-амалий конференция материаллари. Педагогик инновациялар, касб-ҳунар таълими бошқарув ҳамда педагог кадрларни қайта тайёрлаш ва уларни малакасини ошириш институти, 2020 йил, 424 бет

Фойдаланилган адабиётлар: 
1.
Мирзиёев Ш. Танқидий таҳлил, қатъий тартиб-интизом ва шахсий жавобгарлик – ҳар бир 
раҳбар фаолиятининг кундалик қоидаси бўлиши керак. Т.: “Ўзбекистон”, 2017. 8-б. 
2.
Д.Саидахмедова. Узлуксиз таълим тизимида раҳбар кадрлар заҳирасини тайёрлашнинг 
долзарб масалари. Мураббий маҳорати. Илмий методик, оммавий-маърифий журнал. №3. – 2016 й. 
3.
Д.Саидахмедова. Таълимда менежмент: муаммолар ва ечимлар. Актуальные вызовы 
современной науки. Международная научная конференция 26-27 июня 2017. Выпуск 6. Часть 2.- 
Переяслав-Хмельницкий.- 2017 г. 
4.
M.Tsoy, Z.Kuychieva Reform in Education of Uzbekistan //The Advanced Science journal// ISSUE 
03, Volume 2015, ISSN 2219-746X, p.21-24. 
5.
Tsoy M "Reforming and improving the education system in the Republic of Uzbekistan" -13 
International conference "Lifelong learning continuous education for sustainable development. Russia, S-
Petersburg, may 29-31, 2015 
ЖИСМОНИЙ ЖИҲАТДАН ИМКОНИЯТИ ЧЕКЛАНГАН ЁШЛАРНИ ЎҚИТИШ ВА 
ТАРБИЯЛАШНИНГ ИЖТИМОИЙ ПЕДАГОГИК ТАМОЙИЛЛАРИ
Бухоро давлат университети “Технологик таълим” кафедраси доценти Д.А. Сайфуллаева 
 
Имкониятлари чекланган шахсларнинг таълими ўзига хос хусусиятга эга бўлиб, унинг мазмуни 
ва ташкилий шакллари ўзига хос ёндашувда ишлаб чиқилади. 
Имконияти чекланган ёшларни 
ўқитиш муаммолари йўналишларини белгилашда таълимнинг ривожланиш стратегиясини ҳисобга 
олиш керак. Бунда юз бераётган ўзгаришлар имкониятлари чекланган ёшларни ўкитишнинг таркибий 
қисми бўлиб киришини янада юқорироқ тартибдаги тизимлар тўғрисида тасаввурлар контекстида 
қаралиши зарур. 
Имконияти чекланган ёшларнинг ижтимоий гуруҳини ўқитишни ривожлантириш стратегияси 
деганда фанлараро назария ва инновацион халқаро тажрибалар ва мамлакатимиз амалиётидан 
фойдаланиш асосида таълимнинг давлат-ижтимоий тизимини умумий рефлексив тартибга солишнинг 
етарлича давомли босқичи тушунилади. 
Устувор вазифалар сифатида стратегия қуйидагиларни илгари суради: 
- инсон шахсининг ҳаёт фаолиятини чеклашлар, унинг қадриятли-мазмунли мўлжаллари ва 
кўрсатмаларини ривожлантириш, замонавий илмий ва амалий билимларга, анъанавий ва инновацион 
технологияларини эгаллаш, унда ўзини белгилашга ва ўзини намоён қилишга тайёргарликни 
шакллантириш; 

---

274 
-ижтимоий гуруҳнинг таълими ва ижтимоий-маданий фаолиятнинг умумлашган субъекти 
сифатида ривожланиши (бу ижтимоий гуруҳни ташкил этиш учун зарур бўлган мазмун ва 
технологиялардан фойдаланишга таянган ҳолда); 
- таълимнинг барча функцияларини (мослашувчан, ривожлантирувчи) амалга оширишга 
йўналтирилган барча асосий даражаларда (федерал, минтақавий, муниципал даражада аниқ 
институционал ва ноинституционал таълим шаклларида) шароитлар яратиш, имкониятлари 
чекланган шахсларга ҳаёт фаолиятидаги чеклашларнинг қийинчиликларини енгишга ва таълимнинг 
фаол субъекти сифатида ижтимоий-маданий маконга интеграцияланишга имкон беради. 
Таълим тизимини тартибга солишнинг барча шароитларида (сиёсий, ижтимоий-иқтисодий, 
ҳуқуқий, аҳлоқий-этник, педагогик) ногиронларнинг ижтимоий гуруҳининг таълим тизими барча 
даражаларига тарқалувчи маълум бир ижтимоий-таълимий дастурда юқорида айтиб ўтилган 
қоидаларнинг амалиётда амалга оширилиши ўқувчиларнинг ҳаётини ижобий ўзгартиришга ва шу 
билан ижтимоий муҳофаза қилиш амалларидан бири бўлиб иштирок этишга имкон берадиган 
маълумот олиш учун пойдевор яратади. 
Имкониятлари чекланган ёшларни ўқитиш тизимини ташкил этишнинг қуйидаги асосий 
ижтимоий-педагогик тамойилларини ажратиш мумкин: 
-
имкониятлари чекланган ёшларни ўқитиш тизимини ташкил этишда фанлараро хусусиятга 
эга (унинг фалсафий, иқтисодий, психологик, педагогик асосларини ҳисобга олиш) мураккаб ярим 
функционал ҳодиса сифатида комплекс ёндашиш; 
-
имкониятлари чекланган ёшларни ўқитиш тизимига унинг кўп даражали шароитида 
идоралараро ва тармоқлараро ёндошувнинг алоқаси (даражаларнинг ҳар бирида тизимнинг 
технологик ва ахборот билан таъминланганлиги); 
-
жамиятни ижтимоий бошқариш шароитида (қонунчилик, ижрочилик,) имконияти чекланган 
шахсларни ўқитиш тизимининг барча даражаларида давлат-жамоатчилик муносабатларини қўшиб 
олиб бориш, бу имкониятлари чекланган шахсларни ўқитиш тизимида ижтимоий гуруҳ сифатида 
бошқаришни ва ўзини бошқаришни қўшиб олиб боришнинг оптимал характерини таъминлашга 
имкон беради; 
-
имконияти чекланган шахсларни ўқитиш тизмини эволюция назарияси контекстида, 
замонавий парадигмаларда: гуманитар-шахсий, маданий-тарихий, тизимли тузилмали ва тузилмали-
функционал парадигмаларда таҳлил қилиш, бу эса имкониятлари чекланган шахсларнинг аниқ бир 
тоифаларини ўқитишнинг илмий-амалий стратегияларини ишлаб чиқишга, илмий йўналишларнинг 
интеграциясига, имкониятлари чекланган шахсларнинг индивидуал эҳтиёжларига мослашувига, 
ўқитишнинг мураккаб кўп поғонали тизимларининг назарий ва амалиётини янада ишлаб чиқишга 
имкон беради; 
-
имконияти чекланган ёшларни ўқитиш тизимининг узлуксизлиги, расмий, норасмий ва 
информал қисм тузилмаларнинг ўзаро интеграцияси шароитида институционал ва ноинституционал 
шаклларнинг ўзаро алоқаси ва изчиллиги; 
-
имкониятлари чекланган ёшларни таълимий ва касбий вазиятларга индивидуал мослашиши 
учун шароитлар яратиш мақсадида кузатиш хизматининг (тиббий-психологик, ижтимоий-педагогик) 
мавжудлиги; 
-
имконияти чекланган ёшларнинг ўқитиш фаолияти соҳасига кирувчи ўқитиш субъекти, 
ўқитиш мазмуни ва технологиялари, реабилитацион шароитларнинг ягона концептуал ядросида қараб 
чиқиш.