2. боб. Шахс ахборот-психологик ҳавфсизлигининг ижтимоий-психологик хусусиятлари

4-жадвал
Ўқувчиларнинг характер акцентуацияси билан маъқуллаш мотивацияларининг ўзаро корреляцияси (қиз болалар)

Шкалалар	Намойишкороналик	Гинахонлик	Майдакашлик	Қўзғалувчанлик	Оптимистлик	Даврийлик	Пессимистлик	Беқарорлик	Хавотирланувчанлик	Кўнгилчанлик	Экстравертлик	Интроветрлик
Мен ҳар бир ҳужжатни имзолашдан олдин уни диққат билан ўқийман	-0,135	0,114	0,644^**	-0,118	0,619^**	-0,128	-0,125	-0,078	0,384^**	-0,075	-0,154	0,031
Зарурат туғилганда мен бировга ҳеч иккиланмасдан ёрдам бераман	0,105	-0,118	-0,102	0,199	0,504^**	0,201	0,112	0,115	0,090	-0,129	0,478^**	-0,054
Мен кийинишимни назорат қиламан	-0,142	0,148	0,223	-0,108	0,296^*	-0,188	-0,045	-0,031	-0,114	-0,231	-0,122	-0,099
Мен уйдаги дастурхон атрофида ўзимни ҳудди меҳмондагидек тутаман	-0,136	0,239^*	0,180	-0,112	0,287^*	-0,154	-0,042	-0,031	-0,123	-0,088	-0,080	0,141
Мен ҳеч қачон ҳеч кимни қаттиқ ёмон кўрмаганман?	-0,137	-0,241^*	0,118	-0,187	0,008	-0,115	-0,043	-0,031	-0,001	-0,147	-0,136	-0,03
Мен ўзимга ишонмаганим учун айрим дамларда қилаётган ишимни ташлаб кетганман	-0,139	0,244^*	0,185	-0,124	0,156	-0,063	-0,044	-0,031	-0,159	-0,020	-0,111	0,376^**
Мен баъзида бирор киши ҳақида ғийбат қилишни хуш кўраман	-0,137	0,241^*	0,123	-0,178	0,167	-0,045	-0,043	-0,031	-0,141	-0,038	-0,147	-0,158
Мен ҳар доим суҳбатдошимни у ким бўлишидан қатъий назар диққат билан тинглайман.	-0,132	0,124	0,274^*	-0,252^*	0,13	-0,117	-0,040	-0,031	-0,187	-0,128	-0,002	-0,133
Ўзимни оқлаш учун ҳар хил баҳоналар ўйлаб топган пайтларим бўлган.	-0,211	0,165	0,658^**	-0,087	0,135	-0,147	-0,222	-0,198	-0,145	-0,218	-0,085	-0,216
Шундай пайтлар бўлганки, мен ўз айтганимни қилдириш учун қатъий бошқа одамнинг хатосидан фойдаланиб қолганман.	-0,142	0,248^*	0,012	-0,128	0,008	-0,030	-0,045	-0,031	-0,127	-0,231	-0,158	-0,132
Мен доим тезгина ўз хатоларимни тан оламан.	-0,142	0,048	0,189	-0,123	0,296*	-0,008	-0,045	-0,031	-0,109	-0,231	-0,131	-0,133
Мен баъзида инсонни кечирмай, ёмонликка ёмонлик билан жавоб беришга ҳаракат киламан.	-0,143	0,249^*	0,190	-0,126	0,138	-0,141	-0,046	-0,031	-0,047	-0,230	-0,088	0,144
Шундай пайтлар бўлганки, мен ўз айтганимни қилдириш учун қатъий туриб олганман.	-0,140	0,245^*	0,121	-0,151	0,135	-0,021	-0,044	-0,031	-0,137	-0,233	-0,107	-0,178
Ёрдамлашиб юборишни илтимос қилишганда менда ҳеч қачон ички қаршилик пайдо бўлмайди.	-0,136	0,098	0,114	-0,081	0,287^*	-0,139	-0,042	-0,031	-0,280^*	-0,027	-0,257	-0,133
Биров менинг фикримга қарши фикр билдирганда ҳеч қачон ҳафа бўлмайман.	-0,141	0,124	0,188	-0,261^*	0,129	-0,007	-0,045	-0,031	-0,179	-0,232	-0,203	-0,142
Узоқ сафарга чиқишдан аввал мен доимо ўзим билан нималарнидир оламан	-0,140	0,245^*	0,286^*	-0,128	0,123	-0,117	-0,044	-0,031	-0,141^*	-0,233	-0,211	-0,009
Шундай пайтлар бўлганки, мен бошқаларнинг муваффақиятларига ҳавас қилганман	-0,139	0,144	0,285^*	-0,143	0,292^*	-0,147	-0,044	-0,031	-0,004	-0,123	-0,178	-0,136
Баъзида менга савол билан мурожаат қилган одамлар ғашимга тегади	0,244	0,039	0,015	0,028	0,013	0,009	-0,045	-0,031	0,279^*	-0,231	-0,138	-0,345^**
Одам билан бирор нохушлик рўй берса, мен баъзида ишига яраша жазосини олди, деб ҳисоблайман	-0,138	0,113	0,283^*	-0,125	0,1290	-0,103	-0,043	-0,031	-0,1280	-0,123	-0,126	-0,134
Мен ҳеч қачон ёқимсиз нарсалар ҳақида кулиб гапирган эмасман	-0,141	0,147	0,103	-0,152	0,295^*	-0,003	-0,045	-0,031	-0,154	-0,232	-0,241	-0,079

Изоҳ: *р≤0,05; **р≤0,01

“Майдакашлик ” типидагилар “мен ҳар доим суҳбатдошимни у ким бўлишидан қатъий назар диққат билан тинглайман” (r=0,274), “ўзимни оқлаш учун ҳар хил баҳоналар ўйлаб топган пайтларим бўлган” (r=0,658), “узоқ сафарга чиқишдан аввал мен доимо ўзим билан нималарнидир оламан” (r=0,286), “шундай пайтлар бўлганки, мен бошқаларнинг муваффақиятларига ҳавас қилганман” (r=0,285), “одам билан бирор нохушлик рўй берса, мен баъзида ишига яраша жазосини олди, деб ҳисоблайман” (r=0,283) маъқуллаш мотивлари билан аҳамиятли корреляция коэффициентига эга бўлдилар. Коэффициентларнинг аҳамиятли жиҳати шундаки, уларнинг типлари билан маъқуллаш мотивларининг хусусиятига кўра баъзан ижобий хусусиятли, баъзида эса салбий характердаги маъқуллаш мотивацияларини амалга оширишга хайрихоҳдирлар.

“Оптимист” типдаги ўқувчи қизлар “мен доим тезгина ўз хатоларимни тан оламан” (r=0,296), “ёрдамлашиб юборишни илтимос қилишганда менда ҳеч қачон ички қаршилик пайдо бўлмайди” (r=0,287), “шундай пайтлар бўлганки, мен бошқаларнинг муваффақиятларига ҳавас қилганман” (r=0,292), “мен ҳеч қачон ёқимсиз нарсалар ҳақида кулиб гапирган эмасман” (r=0,295) тарзда ижобий корреляция муносабатига эга бўлдилар. Бу эса ўқувчи қизларда конструктив муносабатлар устуворлик қилмоқда ва маъқуллаш мотивларини барқаарорлигини таъминлаш орқали яна юксакроқ натижаларга эришиш мумкин.
“Хавотирланувчи” типдагиларга бирор бир киши ёрдамлашиш мақсадила мурожаат қилса улар албатта хавф-хатар йўқмикан деган муносабатда ёндашишни маъқул кўрар эканлар (r=0,287). Бундай ҳолат уларнинг ҳар бир муносабатларида кузатиладиган бўлса, ижобий ҳолларда янглиш хулосаларга келишлари шубҳасиз. Аксинча, хавф-хатарли ёки таҳдидли вазиятларда кўмаклашиш учун ёрдамга шошилмасликлари ўқувчи қизларни фойдасига хизмат қилади.
Интроверт типидаги ўқувчи қизларнинг “мен ўзимга ишонмаганим учун айрим дамларда қилаётган ишимни ташлаб кетганман” (r=0,376), “баъзида менга савол билан мурожаат қилган одамлар ғашимга тегади” (r=-0,345) маъқуллаш мотивлари бўйича аҳамиятли корреляция коэффициентлари кузатилди. Агар интроверт типдагиларнинг ўзларига ишонмасдан ишни ташлаб кетишлари шубҳаси уларнинг меланхолик эканлигидан далолат беради. Бундай тоифа ўқувчи қизларда ижтимоий аҳамиятли топшириқларни ишониб топшириб бўлмайди. Шунингдек, улар баъзида савол билан мурожаат қилганларга нисбатан бефарқ бўлишлари ҳам мумкин экан (r=-0,345). Улар муносабатга киришувчи инсоннинг қандай мақсад билан мурожаат қилаётганлигига эътиборсиз бўлишлари мумкин экан.
Ўқувчи ўғил болалар ва қизларнинг характер акцентуацияси билан маъқуллаш мотивациялари ўртасидаги корреляцион муносабатлар улар билан таълим-тарбия муҳитида ёки кундалик фаолиятларида қандай кўринишга эга бўлишлари ҳақидаги мулоҳазаларни акс эттира олди. Уларнинг тавсифловчи психологик хусусиятлардан келиб чиқиб, ўқитувчилар, мураббийлар ва ота-оналар ўз ёндашуларини ташкил этишлари зарурдир.
Тадқиқотимизнинг давомида ахборот хуружларининг ўкувчиларга таъсири ҳақида ота-оналарнинг муносабатлари эмпирик ўрганилди ва уларнинг кўрсаткичлари ўртасидаги корреляциялар аниқланди (5-жадвал). Ота-оналарнинг мазкур йўналишдаги муносабатлари борасидаги эмпирик кўрсаткичлари умумий, гендер тафовутларига кўра алоҳида жадвалларда ажратилган ҳолда таҳлил қилинди. Натижалар таҳлили шуни кўрсаткмоқдаки, ота-оналар (5-жавдал) ’’ахборот хуружлари’’ ҳақидаги маълумотлардан хабардорлик” ҳақидаги муносабатлари ‘’ахборот хуружлари’’нинг ўқувчи шахсининг шаклланишидаги таъсири” (r=0,733), “ахборот таҳдидларига муносабати” (r=0,684), “фарзанди «Интернетга» боғланиб қолгандаги позицияси” (r=0,714), “ахборот хуружларининг асл мақсади нимага қаратилганлиги ҳақида ўйлаш” (r=0,412), “ўқувчи-ёшлар ахборот хуружларига ҳар куни тўқнаш келиши мумкинмилиги” (r=0,624), “ахборот хуружларидан ўқувчиларни қандай ҳимоялаш мумкин ҳақида ўйлаш” (r=0,789), “салбий ахборотларга берилиш сабаблари ҳақида ўйлаш” (r=0,817), “ёшларни ахборот хуружларидан ҳимоялаш йўллари ҳақида ўйлаш” (r=0,726), “шахс, давлат, жамиятнинг ривожланишида