2 bob. Chuqur poydevorlar 12. Umumiy ma’lumotlar

12 bob. CHUQUR POYDEVORLAR


12.1 Umumiy ma’lumotlar
Zaminga yuqori miqdorli tik hamda yotiq yo‘nalgan bosim uzatuvchi o‘ta og‘ir inshootlarning mustahkamligini ta’minlash maqsadida, odatda, ularning poydevorlarini yetarlicha yuk ko‘tarish qobiliyatiga ega bo‘lgan chuqur qatlamlarga o‘rnatish lozim bo‘ladi.
Zamin qa’ridagi chuqur tabiiy qatlamlarga yetib borish uchun ko‘pincha qoziqli poydevorlardan foydalanish imkoniyati bo‘lmaydi, chunki bunday hollarda nihoyatda uzun va og‘ir qoziqlar ishlatishga to‘g‘ri keladi. Uzun va og’ir qoziqlarni hozirgi zamon texnikasi yordamida o‘rnatishga imkoniyat yo‘q, yengil va qisqa qoziqlarga kelsak, ularning soni rostverkka joylashtirib bo‘lmaslik darajada ko‘payib ketadi. Shu bois bunday hollarda maxsus usullar yordamida o‘rnatiluvchi chuqur poydevorlardan foydalanish maqsadga muvofiq. Hozirgi vaqtda chuqur poydevorlarning quyidagi turlari mavjud:
1.Pastlashuvchi quduqlar.
2. Yupqa qobiqlar.
3. Kesson poydevorlari.
O‘z og‘irligi ta’sirida pastlashuvchi quduqlar va yupqa qobiqlarni o‘rnatish shartlariga muvofiq kalin qatlamli bo‘sh gruntlar qa’rida xarsang toshlar, yirik daraxt ildizlari, tog‘ jinslarining katta bo‘laklari va h. bo‘lmasligi lozim. Aks holatda kesson poydevorlaridan foydalanish maqsadga muvofiq.
12.2 Pastlashuvchi quduqlar
Mazkur poydevorlar haqida so’z yuritilganda ichki bo‘shlig‘idan grunt qazib olish hisobiga tayanchini yo‘qotib o‘z og‘irligi ta’sirida chuqurlashib boruvchi quduqlar tushuniladi. Loyihada belgilangan mustahkam grunt qatlamiga yetgach, grunt qazish ishlari to‘xtatilib, quduqning ichki bo‘shlig‘i beton bilai to‘ldiriladi. Natijada yahlit poydevor hosil bo‘ladi (12.1-rasm)
Zaminga o‘ta og‘ir yuk uzatuvchi inshootlar poydevorlarini qurishda, shuningdek, yirik ko‘priklar tayanchlari ostida pastlashuvchi quduqlardan foydalanish qo’l keladi.


Pastlashuvchi quduqlarning chuqurligi deyarli chegaralanmaydi. Hozirgi vaqtda bunday quduqlarning 70 m chuqurlikkacha o‘rnatilgan hollari ma’lum.

12.1-rasm.Pastlashuvchi quduq.
a, b, v – quduqning cho’kish
holatlari; 1-quduq devoir;
2- grunt qirqish uchun moslama;
3- beton; 4- temirbeton to’shama


Pastlashuvchi quduqlar betondan, temir-betondan va yog‘och-betondan ishlanishi mumkin. Ko‘ndalayag qirqimi bo‘yicha ular inshoot ostki qismi shaklini takrorlab, asosan, aylana, kvadrat, to‘rtburchak, cho‘ziq aylana va boshqa shakllarda loyihalanadi. Quduqning bo‘ylama qirqimi esa chetki devorlari tik, konus, yoki pastlashuv jarayonida grunt bilan ishqalanishni kamaytirish maqsadida pog’ona shaklli bo’ladi (12.2-rasm). Quduq devorining ostki qismi o‘tkirlanib, grunt qatlami bo‘ylab siljishini osonlashtirish maqsadida unga qulay shakl beriladi (12.3-rasm).



12.2-rasm. Quduqning bo’ylama qirqimlari: 12.3-rasm Quduqning
a-silindr; b- konus; v- pog’onasimon nayzasimon uchi
Beton quduqlar devorining qalinligi, devorlar orasidagi masofaning 1/3 -1/6 qismini tashkil etadi. Temir-beton quduqlarda esa tashqi devorning qalinligi 1,0-1,25 m. ga teng. Yog‘och-beton quduqlarda ishlatiladigan yog‘ochlarning ko‘ndalang qirqimi 5x5; 8x8sm.ni tashkil etadi.
Pastlashuvchi quduq ichidagi grunt greyfer, yoki ejektor yordamida olib tashlanadi.