2. Бир-биридан бирор масофада (дипол елкаси) жойлашган иккита тенг, лекин

Ионофор молекулалари нисбатан кичик молекула бўлиб, улар структурасига кўра ҳалқа тузилишга эга, ҳалқа марказида эса ион жойлашади. Ионофор молекуласи мембранадан ўтганда, ионни ҳужайра ичига олиб киради ёки ташқи муҳитга чиқаради.
5-VARIANT
1. Биологик жараёнлар кинетикаси - тирик тузилмаларда (молекуляр - биоценоз) кечадиган, турли табиатга эга жараёнларнинг вақт эътибори билан кечиши, бошқача айтганда, шу хил жараёнларнинг амалга ошиш тезликлари ва бу тезликларга ташқи омилларнинг таъсирини текшириш орқали, уларнинг бошқарилиш механизмларини ўрганиш билан шуғулланадиган биофизика соҳасидир. Реакцияга киришувчи модда ёки моддалар концентрациясининг вақт эътибори билан камайиши ёки реакция натижасида ҳосил бўлдиган маҳсулот миқдорининг ошишини ифодалайди. Массалар таъсири қонунига биноан, реакция тезлиги реакцияга киришувчи моддалар концентрациясига пропорционал.
Мазкур қонун ва реакцияларнинг молярлиги асосида, моно-, би- ва тримолекуляр реакциялар кинетик тенгламалари шакллантирилган.
2. Diffuziya (lotincha: diffusio — singish, tarqalish) — molekulalar, atomlar, ionlar va kolloid zarralarning tar-tibsiz issiklik harakati natijasida bir moddaning ikkinchi moddaga oʻz-oʻzidan oʻtishi, birining ikkinchisiga singib ketishi. Diffuziya gaz, suyuklik yoki qattiq jismlarda boʻladi va tezligi moddaning zichligi va qovushoqligi, temperatura, diffuziyalanuvchi zarraning tabiatiga va h. k.ga bogʻliq. Temperatura koʻtarilishi bilan Diffuziya tezlashadi. Oddiy diffuziya - bu o'z-o'zidan paydo bo'ladigan jarayon bo'lib, u energiya talab qilmaydi, ammo kontsentratsiya gradiyenti tomonidan quvvatlanadi. Oson diffuziya bilan moddalar membrana orqali ham konsentratsiya gradienti bo'ylab, lekin maxsus transmembran tashuvchi oqsillar (translokazlar) yordamida uzatiladi. Tashuvchi oqsil tashiladigan moddani to'ldiruvchi bog'lovchi markazga ega, shuning uchun osonlashtirilgan diffuziya uchun oddiy diffuziyadan farqli o'laroq, yuqori selektivlik xarakterlidir: har bir modda yoki shunga o'xshash moddalar guruhi o'z tashuvchisiga ega.O'tkazilgan modda translokazaga qo'shiladi, buning natijasida uning konformatsiyasi o'zgaradi, membranada kanal ochiladi va modda membrananing boshqa tomonidan chiqariladi. Kanalda hidrofobik to'siq bo'lmagani uchun bu mexanizm osonlashtirilgan diffuziya deb ataladi.Ionlarning ion kanallari orqali o'tishi osonlashtirilgan diffuziyaning bir variantidir. Ion kanallari, ion oʻtkazuvchi kanallar —tirik xujayra va hujayra organoidlarining lipopro-teid tabiatli membranalarida, mem-brananing har xil modda va ionlarga boʻlgan tanlab oʻtkazuvchanlik xossasini taʼminlovchi molekulyar sistemalar I. k. orqali transport faol (energiya sarfi orqali) va passiv (membrananing ikki tomonidagi elektrokimyoviy potensiallar farqi orqali) boʻladi. Bitta ion kanali orkali bir sek. da 107 — 10" ion oʻta oladi. Bir qancha birikmalar ion kanali elementlari bilan birikib, kanalning chala oʻtkazuvchanlik xususiyatini buzadi (chayonlar va ilonlar zaharidagi toksinlar, ayrim baqalar terisidan ajraladigan batroxotoksin, tet-radotoksin va tetraetilammoniy). Ayrim tuban molekulali birikmalar, mas, antibiotiklar (gramitsidin A, alametitsin, amfoteritsin) yordamida membranada I. kanallarini hosil qilish mumkin. Bu birikmalarning zahar sifatida taʼsiri membrana oʻtkazuvchanligining oshib ketishi tufayli hujayradagi ion muvozanatining buzilishi bilan bogʻliq
3. Turli hujayralarda lipidlar va oqsillarning nisbati har xil (quruq vazn bo'yicha oqsillarning 25 dan 75% gacha) va ular notekis joylashgan. Proteinlarning joylashishiga ko'ra quyidagilar bo'lishi mumkin:
Integral (transmembran) - membranaga o'rnatilgan. Shu bilan birga, ular membranaga, ba'zan esa bir necha marta kirib boradi. Ularning hujayradan tashqari hududlari ko'pincha oligosakkarid zanjirlarini olib, glikoprotein klasterlarini hosil qiladi.
Periferik - asosan membranalarning ichki qismida joylashgan. Membran lipidlari bilan aloqa qaytariladigan vodorod aloqalari bilan ta'minlanadi.
Ankorlangan - asosan hujayraning tashqi tomonida joylashgan va ularni sirtda ushlab turadigan "langar" ikki qatlamga botirilgan lipid molekulasidir.
Membran oqsillarining biologik roli xilma-xil bo'lib, ularning tuzilishi va joylashishiga bog'liq. Ular orasida retseptor oqsillari, kanal oqsillari (ion va porinlar), tashuvchilar, motorlar va strukturaviy oqsil klasterlari ajralib turadi. Barcha turdagi membrana oqsili retseptorlari har qanday ta'sirga javoban, fazoviy tuzilishini o'zgartiradi va hujayraning javobini hosil qiladi.
Membrana oqsil kanallarining roli ionlarni tashish va ularning ichki va tashqi muhit o'rtasidagi farqini saqlashdir. Masalan, natriy-kaliy nasoslari mos keladigan ionlar va moddalar almashinuvini ta'minlaydi. Porinlar - oqsillar orqali - suv molekulalarini uzatishda, tashuvchilar - ma'lum moddalarni konsentratsiya gradientiga qarshi o'tkazishda ishtirok etadilar. 

6-VARIANT

1. Qiskaruvchan tizimlar biofizikasi qisqaruvchi elementlar strukturasi, muskullarning qisqarish faoliyatining molekulyar asoslari va bu jarayonda kimyoviy energiyaning mexanik energiyaga aylanish qonuniyatlarini o’rganadi.
Muskul to’qimasi elastomer xususiyatga ega bo’lib, tarkibiga kiruvchi biopolimerlar mexanik va kimyoviy ta’sir natijasida o’z uzunligini o’zgartirish xususiyatiga ega. Muskul to’qimasining qisqarishini ta’minlovchi strukturasi aktin va miozin oqsilidan tuzilgan. Aktin molekulyar massasi 50 - 80 kD atrofida bo’lib, molekulasi uzunligi 10³ A⁰ ni tashkil etadi. Miozin oqsili esa molekulyar massasi 42 kD ni, molekula uzunligi 1600 A⁰ ni tashkil etib, skelet muskul to’qimasining 60 % massasidan iborat. Sent-Derdi tomonidan aktin va miozin oqsili muskul to’qimasi tarkibida aktomiozin kompleksi holida bo’lishi ko’rsatib berilgan. Shuningdek, bu kompleks tarkibiga qisqarish jarayonida muhim ahamiyatga ega maxsus oqsil guruhlari tizimi kiradi. Muskullar qisqarishida energiya manbai glikogen hisoblanadi. Muskullarning kimyoviy energiyani mexanik energiyaga aylantirish jarayoni izotermik va izobarik sharoitda kechadi.
Ko’ndalang targ’il muskulning tolalari ichida ko’p sonli miofibrillalar joylashgan. Ularning diametri 1-2 mm bo’lib, sarkomerlardan tashkil topgan. Har bir sarkomer z-membranalar bilan chegaralangan. Sarkomerlarning uzunligi 2,0 mkm ni tashkil etadi. Muskul hujayrasi ichki qismi hisoblangan sarkoplazmada mitoxondriyalar va endoplazmatik to’r tizimi joylashgan. Sarkomer muskulning asosiy qisqaruvchi strukturasi hisoblanib, yug’on va ingichka tolalar hamda z- plastinkadan iborat.
2. Oqsilning birlamchi strukturasi (ingliz. Protein primary structure) - oqsilning peptid zanjiridagi aminokislotalar qoldiqlari ketma-ketligi asosida paydo bo'ladigan struktura. Oqsillarning birlamchi strukturasi DNKda yozilgan genetik ma'lumot asosida quriladi. Ilk bora "oqsilning birlamchi strukturasi" degan atamani Lennerstrem-Lang 1951 yilda ishlatgan. Oqsilning birlamchi strukturasi aminokislotalar qoldiklari orasidagi peptid bog'lar yordamida hosil bo'ladi. Oqsilning ikkilamchi strukturasi - bu oqsillarning asosiy zanjir aminokislotalar qoldiqlarining funksional guruhlarini o'zaro ta'siri natijasida hosil bo'ladigan konformatsion tuzzilishi. Asosan oqsillalrning ikkilamchi strukturasi vodorod bog' orqali paydo bo'ladi. α-spiral - oqsillarda eng keng uchraydigan ikkilamchi struktura. Spiralning to'liq bir aylanishining uzunligi 0,54 nanometr, shu masofa ichiga 3,6 aminokislotalar qoldigi sig'adi (1 aminokislota qoldigi uzunligi α-spiralda 0,15 nm tashkil etadi). α-spiral har 4 aminokislotalar qoldiglarini ortasidagi hosil bo'ladigan vodorod bog'lari bilan stabil holatga keladi. Ilk bora Laynus Poling tomonidan kashf etilgan.Ba’zi oqsil molekulalari bir necha polipeptid zanjirdan iborat bo‘lib,ular subbirliklar yoki protomerlar deb nomlanadi. Har bir protomero‘ziga xos birlamchi, ikkilamchi va uchlamchi strukturalarigaega.Protomerlar va ular qismlarining bir-biriga nisbatanfazodajoylashuvi oqsil molekulasining to‘rtlamchi strukturasi deb nomlanadi.
3. Hujayra membranasi hujayra sitoplazmasini tashqi muhitdan yoki membranadan ajratib turadi. Hujayra membranasi o'ziga xos funktsiyalarning to'g'ri bajarilishini, hujayralararo kontaktlarning o'ziga xosligini va immun namoyon bo'lishini ta'minlaydi va elektr potentsialidagi transmembran farqini qo'llab-quvvatlaydi. U kimyoviy signallarni - gormonlar, vositachilar va boshqa biologik faol komponentlarni idrok eta oladigan retseptorlarni o'z ichiga oladi. Ushbu retseptorlar unga yana bir qobiliyatni beradi - hujayraning metabolik faolligini o'zgartirish. Hujayra membranasining tarkibiy qismlari lipidlar va oqsillardir.Lipidlar: fosfolipidlar, fosfatidiletanolamin, sfingomiyelin, fosfatidilinositol va fosfatidilserin, glikolipidlar. Lipidlarning ulushi 40-90% ni tashkil qiladi.Oqsillar: periferik, integral (glikoproteinlar), spektrin, aktin, sitoskeleton.Asosiy tuzilish elementi fosfolipid molekulalarining ikki qavatli qatlamidir. унипорт - битта модданинг мустақил транспорти (Масалан, О₂ нинг ҳужайрага кириши),симпорт - икки хил модданинг бир йўналишдаги биргаликда ташилиши (Масалан, қандлар ёки аминокислоталарнинг Nа⁺ билан биргаликда ҳужайрага кириши),антипорт - икки хил модданинг боғланган ҳолда қарама-қарши йўналишда мембрана орқали ташилиши (Масалан, АТФ^4- билан АДФ^3-нинг митохондрия ички мембранаси орқали қарама-қарши йўланишдаги антипорти). Пассив транспорт - модданинг қўш қават орқали кимёвий (ноэлектролитлар) ёки электрокимёвий (ионлар) потенциал градиенти йўналишидаги ( < 0), яъни потенциал кам томонга йўналган диффузиясидан иборат. Актив транспорт - энергия сарф этилиши билан бориб, кимёвий ёки электрокимевий потенциал ( = 0 еки  > 0 ) градиентига қарши йўналишда амалга ошади. Унинг энергия манбаи АТФ ҳисобланади

7-VARIANT

1. Hujayra membranasi hujayra sitoplazmasini tashqi muhitdan yoki membranadan ajratib turadi. Hujayra membranasi o'ziga xos funktsiyalarning to'g'ri bajarilishini, hujayralararo kontaktlarning o'ziga xosligini va immun namoyon bo'lishini ta'minlaydi va elektr potentsialidagi transmembran farqini qo'llab-quvvatlaydi. U kimyoviy signallarni - gormonlar, vositachilar va boshqa biologik faol komponentlarni idrok eta oladigan retseptorlarni o'z ichiga oladi. Ushbu retseptorlar unga yana bir qobiliyatni beradi - hujayraning metabolik faolligini o'zgartirish. Hujayra membranasining tarkibiy qismlari lipidlar va oqsillardir.Lipidlar: fosfolipidlar, fosfatidiletanolamin, sfingomiyelin, fosfatidilinositol va fosfatidilserin, glikolipidlar. Lipidlarning ulushi 40-90% ni tashkil qiladi.Oqsillar: periferik, integral (glikoproteinlar), spektrin, aktin, sitoskeleton.Asosiy tuzilish elementi fosfolipid molekulalarining ikki qavatli qatlamidir. унипорт - битта модданинг мустақил транспорти (Масалан, О₂ нинг ҳужайрага кириши),симпорт - икки хил модданинг бир йўналишдаги биргаликда ташилиши (Масалан, қандлар ёки аминокислоталарнинг Nа⁺ билан биргаликда ҳужайрага кириши),антипорт - икки хил модданинг боғланган ҳолда қарама-қарши йўналишда мембрана орқали ташилиши (Масалан, АТФ^4- билан АДФ^3-нинг митохондрия ички мембранаси орқали қарама-қарши йўланишдаги антипорти). Пассив транспорт - модданинг қўш қават орқали кимёвий (ноэлектролитлар) ёки электрокимёвий (ионлар) потенциал градиенти йўналишидаги ( < 0), яъни потенциал кам томонга йўналган диффузиясидан иборат. Актив транспорт - энергия сарф этилиши билан бориб, кимёвий ёки электрокимевий потенциал ( = 0 еки  > 0 ) градиентига қарши йўналишда амалга ошади. Унинг энергия манбаи АТФ ҳисобланади
2. Фотобиологик жараёнлар ёруғлик квантларини биологик функцияли молекулалар орқали ютилиши билан бошланиб, организм ва тўқималарда тегишли физиологик реакциялар билан тугайдиган жараёнлардан иборат.
Biologik jarayonlar kechishiga yorug‘lik ko‘rsatadigan ta’sirning muhim
xarakteristikasi — fotobiologik ta’sir spektrlari, ya’ni fotobiologik effektning
ta’sir etayotgan yorug‘likning to‘lqin uzunligiga bog‘liqligidir. Fotobiologik ta’sir
spektrlari spektrning qaysi sohasi biologik jarayonni eng effektiv ravishda yuzaga
keltirayotganini, shuningdek, bunday ta’sirning mexanizmini aniqlash imkonini
beradi. Фотобиология, шунингдек, ультрабинафша, инфрақизил ва бошқа нурлар таъсирида тирик тизимларда юз берадиган бузилишларнинг молекуляр механизмларини ҳам ўрганади.Ултрабинафша нурлар организмнинг генетик тизимида ДНК даражасида комплементарликни бузиш хусусиятига эга. Фотобиология ультрабинафша ва кўринувчи нурлар энергиясининг ютилиши эвазига биомолекулаларда содир бўладиган электронли қўзғалиш ҳолатлари ва уларга боғлиқ ҳолда амалга ошадиган фотофизикавий ҳамда фотокимёвий ўзгаришларни ўрганиш билан чекланади.
3. Osmos (yun. osmos — turtki, bosim) — erituvchining eritma bilan erituvchi orasiga yoki konsentratsiyasi turlicha boʻlgan. 2 eritma orasiga qoʻyilgan yarim oʻtkazgichli parda orqali oʻtishi hodisasi. Erituvchi (mas, suv) O. tufayli suyuqroq eritmadan quyuqroq eritmaga oʻtadi. O. eritmalar konsentratsiyasi orasidagi farqni yoʻqotib, sistemani muvozanat holatiga keltirishga intiladi. Bu hodisani dastlab 1748-yilda A. Nolle kuzatgan. Nolle tubi mol pu-fagi bilan bekitilgan shisha nayga kand eritmasi solib, nayning pufakli qismini suvga botirganida nay ichiga pufak orkali suv kirib, naydagi suyuqlik koʻtarila boshlagan. Suvning pufak orqali nayga oʻtishi maʼlum bosim (osmotik bosim) tufayli sodir boʻladi. O. hajmi cheklangan suyuqlikning ichki tomoniga yoʻnalgan boʻlsa, endosmos, tashki tomoniga yoʻnalgan boʻlsa, ekzosmos deyiladi. Osmotik bosim, diffuziya bosimi — suyuklikda erigan moddaning diffuziya harakati tufayli paydo boʻladigan bosimi. Osmotik bosim erituvchi bilan eritma orasiga qoʻyilgan yarim oʻtkazuvchi (oʻzidan erituvchini oʻtkazib, erigan moddani oʻtkazmaydigan) parda va osmometr yordamida aniklanadi. Osmotik bosim eritmada erigan moddaning konsentratsiyasini oʻta kamaytirish uchun erituvchining eritmaga soʻrilishini yuzaga keltirib chiqaradi. Osmotik bosimni oʻlchash usullari va texnikasi haqidagi taʼlimot osmometriya deb ataladi. Osmometriya, asosan, polimerlarning molekulyar massasini aniqlaydi. Hayvon, oʻsimlik hujayralari, mikroorganizmlar va biologik suyuqliklarning Osmotik bosimi ularning suyuq mu-hitida erigan moddalarning konsent-ratsiyasiga bogʻliq. 
8-VARIANT
1. Nerv impulsi - nerv tolalari boʻylab tarqaladigan qoʻzgʻalish toʻlqinlari. Nerv hujayralari (neyronlar) qoʻzgʻalganda paydo boʻladi. Signallarni sezuvchi periferik nerv uchlari (re-septorlari)dan markaziy nerv sistemasiga va undan ijrochi aʼzolar (mus-kullar va bezlar)ga oʻtkazib beradi. Nerv impulsi asosida elektr kimyoviy reaksiyalar yotadi. Impuls oʻtkazish tezligi 0,5 dan 120 m/sek. gacha. Nerv impulsi neyrondan neyronga sinapslar orqali oʻtadi Miyelinli tolalar 1. Tolani periferyasida bir qancha o’q silindirlar joylashadi. 2. O’q silindir vegetative nerv sistemasini efferent tolalarining aksonlari. 3. Limmositning yadrosi markazda joylashadi. 4. Silindirning mezaksonlari kalta. 5. Natriy kanali butun o’q silindir uzunligi bo’yicha joylashadi 6. Impuls o’tish tezligi 1-2 m/s Miyelinsiz tolalar 1.Tola markazida 1 o’q silindir joylashadi. 2.O’q silindir ham akson ham dendirit bo’lishi mumkun. 3.Lemmositning yadro va sitoplazmasi periferiyaga suriladi. 4.Mezakson ko’p marta o’q silindir atrofida aylanadi va miyelin qobiqni hosil qiladi. 5.Natriy kanali faqat Ranvye bo’g’iqlari soxasida joylashadi. 6. Impuls o’tish tezligi 5-120 m/s Elektr toki — elektr zaryadlarining tartibli harakati. Elektr toki paydo boʻlishi va doimo paydo boʻlib turishi uchun:moddada erkin elektr zaryadlari;ularni tartibli harakatga keltiruvchi elektr maydon;zanjir berk boʻlishi kerak.Zaryadli zarralar tok tashuvchilar deb ataladi
2. Sinaps (qadimgi yunoncha: synapsis — ulanish, tutashish) — nerv hujayralari (neyronlar)ning oʻzaro va ijrochi organlar hujayralari bilan tutashgan joyi. Sinaps signallarni impulslarga aylantiradi va uzatadi. „Sinaps“ terminini birinchi boʻlib ingliz fiziologi Charlz Sherrington neyronlararo aloqani tushuntirish uchun qoʻllagan (1897). Sinaps yordamida neyronlar bir-biri bilan bogʻlanadi. Natijada nerv sistemasining aktivligi va bosh miyaning integrativ faoliyati kuchayadi. Neyronlararo sinaps, odatda, bir nerv xujayrasi aksonining tarmoqlari va tana, dendritlar yoki boshqa neyron aksoni vujudga keltiradi; hujayralar oraligʻida sinaps tirqishi boʻlib, bu tirqish orqali qoʻzgʻalish mediatorlar (kimyoviy sinaps), ionlar (elektr sinaps) yoki ikkalasi (aralash sinaps) yordamida uzatiladi. Sinaps funksional ahamiyatiga koʻra, hujayra faoliyatini aktivlashtiradi yoki tormozlaydi. Elektrotonik Sinapsda quyi molekulyar birikmalar bir hujayra sitoplazmasidan ikkinchisiga toʻgʻridan-toʻgʻri oʻtish imkoniyatiga ega. Elektrotonik sinaps signallarning tez va oʻzgarmasdan, kimyoviy sinaps esa faqat bir tomonga uzatilishini taʼminlaydi. Hujayrani tormoz holatiga olib keladigan sinaps ham bor. Bular tormozlovchi sinaps deb ataladi va shular yordamida qoʻzgʻalgan holat goʻyo „yoʻqotiladi“. Bu bilan nerv hujayralari oʻta qoʻzgʻalishdan saqlanadi. Hujayralar oʻrtasidagi sinaptik aloqa nerv hujayralarining funksional birlashishida, qoʻzgʻalish va tormozlanish jarayonlarining yoʻnalishini, shuningdek, organizmning taʼsirlovchiga nisbatan boʻlgan reaksiyasini taʼminlashda muhim rol oʻynaydi.