2. Бир-биридан бирор масофада (дипол елкаси) жойлашган иккита тенг, лекин

Moddalar almashinuvi yoki metabolizm — tirik organizmlarning oʻsishi, hayot faoliyati, koʻpayishi, tashqi muhit bilan munosabatlarini doimiy taʼminlaydigan kimyoviy oʻzgarishlar majmui. Moddalar almashinuvi tufayli xujayra tarkibiga kiradigan molekulalar parchalanadi va sintezlanadi, hujayra strukturalari va hujayralararo moddalar hosil boʻladi, yemiriladi va yangilanadi. Mas, odamda barcha toʻqima oqsillarining yarmisi taxminan 80 sutkada parchalanib, yangidan hosil boʻladi; jigar va qon zardobidagi oqsillarning yarmi har 10 kunda, muskul oqsillari 180 kunda, ayrim jigar fermentlari har 2—4 soatda yangilanib turadi. Energiya almashinuvi parchalanishidan o'z ichiga oladi organik moddalar va kimyoviy moddalar, relizlar energetika va ulanish. Bu yanada ajratish issiqlik shaklida qisman amalga oshiriladi, deb qayd etdi. Yana bir qismi ATP molekulalar uchun saqlab qo'yilgan.
hayvonlarga energiya almashinuvining bosqichlari
birinchi bosqich - tayyorgarlik. Energiya almashinuvi murakkab makromoleküler elementlar ko'rinishida inson tanasi yoki hayvon oziq-ovqat kirib bilan boshlanadi. kirib oldin, to'qima va hujayralarga bu past molekulyar og'irligi birikmalar vayron bo'ladi.
3. biologik tizimni tirik mavjudotdagi ba'zi fiziologik funktsiyalarni, masalan, yurak-qon tomir, qon aylanish, arteriya va buyrak usti tizimlari va boshqa ko'plab funktsiyalarni bajarish uchun birgalikda ishlaydigan tegishli organlar va tuzilmalar to'plami sub’ekt va ob’ekt ajralmas bo‘lib tizimni shakllantirishsa va uning tashqi muhiti umuman inobatga olinmasa, bunday tizim yopiq tizim deyiladi. Agar tashqi muhit tizim holatiga ta’sir qilsa va bu hol inobatga olinsa, u holda ochiq tizim haqida so‘z gapirsa bo‘ladi.
Asosiy biologik tizim: hujayraUshbu atama bilan ishlashda ko'plab ma'lumot manbalari to'g'ridan-to'g'ri tizimga eng mos tushunchalarga murojaat qilishadi: masalan, ovqat hazm qilish tizimi, bu qoldiqlarni yutish, metabolizm va tashqariga chiqarishga imkon beradigan bir qator organlar va kanallardan iborat. ovqat. Shunga qaramay, biz ushbu sayyoradagi barcha tirik mavjudotlar mikroskopik miqyosdagi biologik tizimdan iboratligini unutolmaymiz. Shunday qilib, hujayraning tor ta'rifi har bir tirik mavjudotning morfologik va funktsional birligidir. Bu murakkab termodinamik biologik tizim, chunki u vaqt o'tishi bilan o'zini saqlab qolish uchun barcha xususiyatlarga ega 

15-VARIANT

1. Ҳар бир электрон ўз ўқи атрофида айланувчи (spinning) зарядли заррачадир. Барча электронларнинг спин катталиклари бир хил бўлсада, у фазода турли йўналганликка эга: спин маҳаллий магнит майдонига параллел ёки антипараллел йўналган бўлиши мумкин.Молекуляр орбиталлардаги барча электронларнинг спинлари антипараллель жойлашиб жуфтлашган. Шунинг учун молекуланинг тўла спини 0 га тенг бўлиб, бундай молекула синглет ҳолатда бўлади. Демак, молекуланинг асосий ёки қўзғалган ҳолати, айнан ўша синглет ҳолат бўлиб, электронлар минимал энергияга эга орбитада жуфтлар ҳосил қилиб жойлашади
S+1 формула орқали тасвирланиб, бу ерда S – атом ёки молекуланинг тўла спинини ифодалайди. Масалан, S=0 бўлса, барча электронлар спинларининг магнит майдон йўналишига нисбатан ҳосил қиладиган проекциялари бир-бирини тўла йўқотади ва спин мультиплетлиги формулага биноан (2.0+1)=1 га тенг бўлади. Молекуланинг бундай ҳолати синглет ҳолат номи билан юритилади. Бордию S=1 бўлса, спин мультиплетлиги 3 га (2.1+1=3) тенг бўлиб, триплет ҳолат дейилади. Синглет ва триплет ҳолатлар биологик системаларда учрайдиган энг муҳим спин мультиплетликлардир. Спин мультиплетлиги одатда ютувчи моддаларга нисбатан S (синглет) ва T (триплет) символлари билан ифодаланади.
Электронлар орбиталлар деб аталадиган фазонинг муайян бир соҳаларидан ўрин олади. Берилган атомнинг муайян бир орбиталида бир вақтнинг ўзида спинлари бир хил йўналишга эга 2 электрон жойлаша олмайди. Демак, бир орбиталда жойлашган 2 электроннинг спинлари қарама-қарши (антипараллель) йўналган бўлиши шарт.
Қўзғалган ҳолат дезактивацияси, асосан, нурланишсиз амалга ошади. Нурланишсиз амалга ошадиган тубан энергияли қўзғалган ҳолатларда ёки аксинча, қўзғалган ҳолатлардан асосий ҳолатларга қайтиш пайтида содир бўладиган нурланишсиз ўтишларда, дастлаб ютилган квант энергияси атрофдаги молекулалар билан кинетик тўқнашувлар натижасида иссиқликка айланади
2. Domenlar (frans. domaine — bu yerda sohalar, qismlar) — magnit, elektr yoki elastiklik xossalari bilan yoxud zarralarning tartibli joylashganligi yoki elastiklik xossalari bilan yoxud zarralarning tartibli joylashganligi yoki yoʻnalganligi bilan bir-biridan farqlanuvchi bir jinsli muhit soxalari. Ferromagnit va antiferromagnit D., segnetoelektr D., Gann D.i, elastik D., suyuq kristallardagi D. va b. xillari mavjud. Ferromagnetiklarning spontan magnitlanganligi (atomlar magnit momentlarining parallel yoʻnalganligi) sohasi (oʻlchami 10~s— 10~2 sm) — ferromagnit D.ni, segnetoelektriklarning spontan magnitlanganligi sohasi (oʻlchami 10~5 — 10~3sm) — segnetoelektr D.nihosil qiladi.
Oqsillarning uchlamchi strukturasi - bu bir polipeptid zanjirdan tashkil topgan oqsilning fazoviy tuzilishi. Oqsilning uchlamchi strukturasini hosil qilishda quyidagi kuchlar ishtirok etadi:kovalent bogʻlar - sistein qoldiqlari orasida (disulfid koʻprikchalar) ion bogʻlar - musbat va manfiy aminokislotalar qoldigʻi orasida hosil boʻladi vodorod bogʻlar gidrofil-gidrofob kuchlar - qutbli va qutbsiz aminokislotalar qoldiqlari suvga har xil boʻlgan munosabati asosida hosil boʻladi.
Oqsilning uchlamchi strukturasi oqsil foldingi natijasida hosil boʻladi. Katta oqsillarning uchlamchi va toʻrtlamchi strukturalarini hosil qilishda maxsus shaperon-oqsillar qatnashadi.
3. Биологик оксидланиш – тирик организмлардаги моддаларнинг оксидланиш-қайтарилиш жараёнлари мажмуидир. Оксидланиш-қайтарилиш реакциялари деб атомлар орасидаги электронларнинг қайта тақсимланиши туфайли оксидланиш даражасининг ўзгариши билан содир бўладиган реакцияларга айтилади. Биологик оксидланиш ёки тукима нафас олиши деб - тукималарда органик моддаларни кислород иштирокида парачаланиши ва карбонат ангидридини ажралишига айтилади. Бундай оксидланиш жараёнида энергия ажралиб чикади ва уз табиатига кура экзоэргоник жараён хисобланади. Биологик оксидланиш тирик хужайралардаги субстратлар оксидланишининг йигиндиси булиб, унинг асосий функцияси метаболизмни энерегия билан таъминлаш Биологик оксидланиш даврида энергия иссиклик сифатида бирданига ажралмайди, захирага, яъни АТФга айланади Хосил булаётган энергиянинг 60% иссиклик энергияси сифатида таркалади
Биологик оксидланишнинг ёнишдан фарки:-биологик оксидланиш паст хароратда, алангасиз
-сув иштирокида боради.
Бу жараён механизмини ёритиб беришда бир-неча назариялар таклиф этилган:1. Бахнинг перекисли назарияси. Бу назарияга кура енгил оксидланувчи моддалар таъсирида кислород молекуласининг иккала боги эмас, балки битта боги узилади, сунгра кислород молекуласи тулик оксидланаётган модда билан бирикиб, пероксидаза ферменти таъсирида оралик махсулот сифатида пероксид хосил булади.

16-VARIANT

1. Мембрана липидларининг катта қисми фосфолипидлардан иборат. Улар ички гидрофоб ва гидрофил сиртлардан иборат қўшалоқ қатламли структуралар ҳосил қила олади. Шунинг учун мембраналар орқали ёғда эрийдиган моддалар ўта олади, сувда эрийдиган моддалар ва гидрофил ионлар эса мембрананинг гидрофоб соҳасидан ўта олмайди. Улар ҳужайра ичида оқсил табиатига эга бўлган махсус ўтказувчанлик каналлари орқали киришади Гидрофоблик даражаси, гидрофоб аминокислоталар қолдиқлари сони ва жойлашишига қараб оқсиллар ёки қисман, ёки бутунлай мембраналар липид қатламига ботирилган ҳолда боғланади1935-йилда Ф.Даниэлли ва Г.Давсон биологик мембраналар тузилиши ҳақида биринчи моделни таклиф этишди. Ушбу моделда мембрана қўшалоқ липид қатламидан ва уларни икки томондан қоплаган глобулар оқсиллар пўстлоғидан иборат (бутерброд ёки ягона мембрана модели). Сўнгра такрорланувчи блоклар модели таклиф этилди. Унга кўра биомембраналар такрорланувчи бир хил оқсил-липид комплекслардан иборат Бу моделда мембрана қўшалоқ қатламдан иборат бўлиб, оқсиллар мембрана сиртида ҳам унинг ичида ҳам оқсил-липид комплекслари сифатида жойлашиши мумкин. Ушбу модел суюқ мозаика модели деб аталади. (Ж.Ленард, Ж.Николсон ва С.Сингер томонидан 1966— 1972-йилларда таклиф этилган). Суюқ мозаика моделида биомембраналар структуравий бирлиги бўлиб фосфолипид қўшалоқ қатлами ҳисобланади, уларда фосфолипид молекулалари углеводород занжирлари суюқ ҳолатдадир. Мой қовушқоқлигига эга бўлган бу қўшалоқ қатламга оқсил молекулалари ботиб турибди, улар мембрана бўйлаб ҳаракат қила олади.
2. Issiqlik energiyasi Bu tanani tashkil etuvchi barcha zarrachalarga ega bo'lgan energiya. Harorat ko'tarilish va pasayish o'rtasida tebranganda, tanadagi faollik oshadi. Ushbu ichki energiya harorat ko'tarilganda ortadi va pastroq bo'lganda kamayadi. Oksidlanish, oksidlanish jarayoni — tor maʼnoda — turli moddalarning kislorod bilan birikishi. Kengroq maʼnoda — atomlar yoki ionlar elektronlarni tortib olishi bilan sodir boʻladigan kimyoviy reaksiya (qarang Oksidlanishqaytarilish reaksiyalari). Eng muhim oksidlovchilarga kislorod O2, ozon O3, vodorod peroksid N2O2, xlor S12, ftor Gʻ2, kaliy permanganat KMpO4 va boshqa kiradi. Adenozintrifosfat kislota, ATF – adenin, riboza va uch mo-lekula fosfat kislotadan tarkib topgan organik modda. Adenozintrifosfat kislota organizm xujayralarida doimo sintezlanib va iste’mol qilinib turadi. Adenozintrifosfat kislota oʻzining pirofosfat bogʻlarida koʻp energiya saqlaydi
3. Термодинамика – системани ташкил этувчи жисмлар орасида энергиянинг бир туридан бошқасига алмашиниш қонунларини ўргатадиган физиканинг бир бўлимидир.Энергия- материя ҳаракатининг ўзгариш шаклидир ёки энергия системанинг иш бажара олиш қобилиятидир
ТЕРМОДИНАМИКАНИНГ НОЛЬ ҚОНУНИ
Агар А ва Б жисмлар бир-бирига боғлиқ бўлмаган равишда С жисм билан иссиқлик мувозанати ҳолатида бўлса, улар (А ва Б жисмлар) ўзаро иссиқлик мувозанати ҳолатида бўлади, яъни иссиқлик мувозанати системанинг ҳоҳлаган нуқталаридаги температуранинг ўзаро тенглиги билан характерланади: Т (А) = Т (С) ва Т (Б) = Т (С) бўлса Т (А) = Т (Б) бўлади. Одам организми ва ташқи муҳит орасидаги, одам танаси органлари орасидаги температура алмашинувлари термодинамиканинг ноль қонуни орқали тушунтирилади Гомеостаз ҳолати, яъни организм ички муҳит ўлчамларининг доимийлигини сақлаб қолишга интилишидир. Бунда организм ички ва ташқи муҳит ўртасидаги боғланишни ўзгартириб, ички муҳит кўрсаткичи (тана ҳарорати, қондаги кислород, глюкоза ва турли ионлар концентрацияси) ни деярли ўзгармаган ҳолда сақланиб қолишига эришади

17-Variant

1. Yorugʻlikning yutilishi - muhitdan oʻtayotgan yorugʻlik intensivligining yorugʻlikning muhitdagi zarralar bilan oʻzaro taʼsiri natijasida kamayishi. Bunda, odatda, muxit isishi, ionlanishi yoki atom va molekulalari gʻalayonlanishi mumkin. Yutilgan yoruglik kvanti yutuvchi muxit elektronlari bilan oʻzaro taʼsirlashib, energiyasini ularga uzatadi. Demak, yorugʻlik yutilsa, uning intensivligi kamayadi Yorug‘likning molekulyar sochilishi Biz yuqorida aytgan ma’noda xira deb atash mumkin bo‘lmaydigan muhitlar bilan ish ko‘riladigan hollar, ya’ni muhit aralashma yoki boshqa jinslardan yaxshilab tozalangan suyuqlik (yoki gaz) dan iborat bo‘lgan hollar ancha katta qiziqish uyg‘otadi. Bunday muhitlarda yorug‘lik sochiladi, optik jihatdan bir jinslimaslik paydo bo‘lishiga olib keladigan fizik sabab bor (L.I.Mandelshtam, 1907 yil). Ideal toza muhitlarda optik bir jinslimaslik yuzaga kelishining fizik sababi birdaniga topilgani yo‘q. Juda muhim bo‘lgan bir xususiy holda bir jinsllilikni buzilishiga olib keladigan sababni M.Smoluxovskiy (1908 yil) ko‘rsatib berdi. Gaz yoki suyuqlikning kritik temperaturasida yorug‘lik intensiv ravishda sochilishi (kritik opalessensiya) ko‘pdan beri ma’lum edi.