2. Antik dunyo iqtisodiy qarashlari

84. Xalq boylig’i qanday omillarg’a boG’liq?
Mehnat unumdorligi togrisidagi ta'limot. Mehnat unumdorligi - bu qayta ishlanayotgan material qiymatining oshuviga olib keladigan mehnatdir. Smitda bu masala ancha mukammal tahlil etilgan. Fiziokratlarda qiymatning manbayi u yoki bu konkret mehnat shakllari emas, qaysi sohada bolishining farqi yoq, balki umuman mehnat ekanligini korsatib berdi. Smitning fikricha, qiymat va foyda umumiy ijtimoiy mehnat bilan yaratiladi. Avvalo kapitalga almashuvni, ya'ni foyda yaratuvchi mehnat unumli deb e'lon qilinadi, maqsadidan qat'iy nazar odamlarning boshqa turdagi faoliyati unumsiz mehnat harajatlari deb aytiladi. Unumli va unumsiz mehnatning farqi shundaki, birinchisi kapitalga almashsa, ikkinchisi daromadga almashtiriladi. Bu tushunchadan boshqa fikr ham kelib chiqadi. Mehnat metafizik ravishda qaralib, tarixiy bolmagan hamma davrlarga xos kategoriya deb tushuniladi. Moddiy bolmagan ishlab chiqarishning hammasi unumsiz mehnat deb qaraladi, masalan, xizmat sohalari. Unga davlat chinovniklari, armiya, flot, shuningdek, ruhoniy, huquqshunos, vrach, yozuvchi, har xil aktyorlar va boshqalar shu guruhga bevosita ishlab chiqarish bilan bogliq bolmagan toifa vakillari qoshiladi. Demak, tovarda oz aksini topgan mehnat unumli, xizmat sohalari unumsiz mehnat bolib chiqadi. Smitning tasdiqlashicha, davlat daromadining deyarli hammasi unumsiz elementlarni ta'minlash uchun sarf boladi (bu gapda jon bor), shu sababli jamiyatda bunday guruhlar imkon boricha kam bolish kerak, deydi u.
86F.Listning hayoti va ijodi haqida nimalami bilasiz?.
Fridrix List (1789-1846 yy.) Janubiy Germaniyaning Reydlingen shahrida boy hunarmand oilasida tugildi. U oqishni 15 yoshda tugatib, hunarmandchilik ustaxonasida otasiga shogird bolib ikki yil ishladi. Keyinchalik Vyurtemberg qirolligida turli lavozimlarda ishlab, bir vaqtning ozida Tyubingen universitetini huquq mutaxassisligi boyicha tugatdi. 1817 yildan shu universitetning Davlat boshqaruvi amaliyoti kafedrasi professori bolib ishladi. List 28 yoshida liberal yonalishdagi taniqli publitsist, radikal burjua-demokratik islohotlarning qat'iy tarafdori sifatida tanildi. U 1847 yil Bryussel' shahrida bolib otgan iqtisodchilar kongressida ozining aniq ehtirosli fikrlari, siyosiy yetukligi va kuchli notiklik qobiliyati bilan kopchilikning e'tiborini oziga qaratdi. List 1819 yilda Germaniya iqtisodiy birligini ta'minlash maqsadida "Savdo-sanoat ittifoqi"ni tuzdi. F.List 30 yoshida Vurtemberg parlamenti a'zosi bolib, ozining keng demokratik islohotlar dasturi bilan hukumatga murojaat qildi. Bunday siyosiy chiqish Listga qarshi kuchlar shakllanishiga sabab boldi. Natijada u 1825 yilda Germaniyani tark etib, AQSHga doimiy yashash uchun ketdi. Dastlab u fermerlik bilan shugullandi, keyinchalik nemis gazetalarining muharriri boldi hamda sanoat sohasida tadbirkorlik faoliyatini olib bordi. F.List Angliya sanoati bilan raqobat qiluvchi Germaniya va AQSHda sanoat rivojlanishi xususiyatlarini chuqur organib, Amerika taraqqiyoti uchun iqtisodiy dasturni tayyorladi. 1832 yildan F.List Yevropaga qaytib AQSHning Leypsigdagi elchisi bolib ishladi. Shuningdek u Leypsig-Drezden temir yolini qurish maqsadida Germaniyada birinchi bolib hissadorlik uyushmasini tashkil etdi. F.List ozining uchinchi va oxirgi emigratsiyasidan song Parijda uch yil yashadi. U ozining bor kuchini, idroki va iqtidorini iqtisodiy muammolarni keng organishga qaratdi. Sanoat burjuaziyasi manfaatlarining ifodachisi bolgan F.List iqtisodiy birlik uchun birinchilar qatori maydonga chiqdi. U ozining "Siyosiy iqtisodning milliy sistemasi" (1841) nomli asosiy asarida milliy siyosiy iqtisodni yaratish vazifasini ortaga qoydi. Mamlakatning ishlab chiqaruvchi kuchlari togrisidagi ta'limot unga asos bolishi kerak edi. F.List davlatning faoliyatini, dinni, ahloqni, ma'naviyatni va shu kabilarni ishlab chiqaruvchi kuchlar jumlasiga qo`shdi