2. Amaliy ishiı (4 saat) Mavzu

Moos shkalasi

Minerallar	Moos shkalasi bwyicha qattiqligi	Qattiqlikni Moos shkalasidan aniqlash	Qattiqlik soni, kg/mm^2
1	2	3	4
Tal`k Mg3[Si4O10][OH]2	1	Qwlga yog`dek unnaydi	2,4
Gips CaSO4·2H2O	2	Qog`ozga chizadi, tirnoq bilan chizsa bwladi	36
Kal`tsit CaCO3	3	Mis simi chizadi	109
Flyuorit CaF2	4	Mis sim va oyna chizmaydi	189
Apatit Ca5[PO4]3, FCl	5	Oynaga bilinar bilinmas chizadi	536
Ortaklaz K[AlSi3O8]	6	Oynaga chizadi	795
Kvarts SiO2	7	Oynaga oson chizadi	1120
Topaz Al2[F,OH]2[SiO4]	8	Oynani deyarli kesadi	1427
Korund Al2O3	9	Oynani kesadi	2060
Olmos S	10	Oynani osongtna kesadi	10060

Ulanish yuza tekisligi minerallarda quyidagicha bwlishi mumkin:
bir tomonlama — slyuda, gips;
ikki tomonlama — dala shpati, piroksen, amfibol (priz­ma bwylab);
uch tomonlama — kal`tsit (romboedr bwylab), — galenit (kub bwylab);
twrt tomonlama — flyuorit (oktaedr bwylab);
olti tomonlama — sfalerit (rombododekaedr bwylab).
Ulanish tekisligi

Ulanish tekisligi turlari	Hosil bwlishi	Misollar
Wta mukammal (etilgan)	Mineral juda osonlik bilan (masalan, tirnoq bilan) ayrim plastin-kalarga yoki varaqlarga ajraladi. Oynadek silliq yuza hosil qiladi	Slyuda, tal`k, xloritlar, gips
Mukammal	Mineral ulanish tekisligi bwylab osongina bwlaklarga ajrab ketadi (ayniqsa bolg`a bilan sekin urganda)	Kal`tsit, galit, dala shpatlari
Wrtacha parchalanganda	Mineral ulanish tekisligini va boshqa tomoni bwylab notwg`ri sinish yuzasini hosil qiladi	Avgit, rogovaya obmanka
Nomukammal (etishmagan)	Mineral ulanish yuzasi bwylab kamdan-kam parchalanadi. Notwg`ri sinish swproq	Svarts, nefelin, apatit

Amaliy ishini orınlaw tartibi:
Jins hosil qiluvchi minerallarni qattiqligini aniqlash
Minerallarni aniqlashda mis sim, shisha bwlagi, temir sim, xlorit kislotasi yordamida aniqlanadi.
I. Qattiqligi 2 gacha bwlgan minerallar:
1.Egilmaydi, yuqadi, metalldek yaltiraydi.
2.Shisha va ipakdek yaltiraydi, ulanishi juda mukammal. Rangsiz, ulanish yuzasi bwylab ajralgan varag`i egiluvchan. Yashilroq, ulanish yuzasi bwylab ajralgan varag`i egiluvchan.
3.Yog`simon yaltiroq. Paypaslaganda sovunni eslatadi. Oqish xira, tuproqsimon, wziga suv shimganda egiluvchan bwladi.
II. Qattiqligi 2—3 bwlgan minerallar.
1. Metallsimon yaltiraydi, donalari mayda, chizig`i yashil.
2. Shisha va sadafdek yaltiroq. Qora, yupqa varaqlarga ajraladi.
Mazasi shwr. Xlorit kislotada qaynaydi. Xlorid kislotada qaynamaydi.
III. Qattiqligi 3—4 bwlgan minerallar.
1. Metallsimon yaltiraydi, chizig`i yashil-qora.
2. Shisha, ipak va sadafdek yaltiraydi, yashil, tolasimon. №14
Oqi qizdirilgan xlorid kislotada "qaynaydi". №15 Kukuni xlorid kislotada "qaynaydi". №15 Sarg`ish-qwng`ir qizdirilgan xlorid kislotada "qay­naydi". №16
IV. Qattiqligi 4—5 bwlgan minerallar.
1. Yog` surtilgandek va shishadek yaltiraydi, sariq, yashil, tiniq. №19
2. Xira yoki yog`ga surtilgandek wxshab bir oz yaltiray­di, qwng`ir, tiniq-mas, donador. №20
V. Qattiqligi 5 dan yuqori va 6 gacha bwlgan minerallar.
1. Metallsimon va xiraroq yaltiraydi, chizig`i qora. №8 chizig`i sariq. № 11 chizig`i qizil. №7
2. Yog` surtilgandek va ipakdek yaltiraydi. Xiraroq yaltiraydi, shaffof, amorf. №10 Yog` surtilgandek yaltiraydi. №37 Chizig`i yashil yoki qwng`ir, ulanishi mukammal. №34
3. Shishasimon yaltiraydi Kristallari kup yonli (dumaloq). №38 Twq shisha, qora, chizig`i kulrang-yashil. №23 Kulrang, kwk va zangori tuslarda tovlanadi. №36 Qoramtir yoki kulrang tovlanadi. №35
Yashil-sarg`ish, yashil, chizig`i oqish. №33 Ulanish yuzasi bwylab ajralgan bwlaklari twg`ri burchakli. №32 Oq, ulanish yuzasi bwylab ajralgan bwlaklari qiyshiq burchakli. №34
VI. Qattiqligi 6—7 bwlgan minerallar
1. Metallsimon yaltiraydi. Kristallari kubsimon, tilla rang, chizig`i qoramtir-kulrang, yashilroq, deyarli qora. №2
2. Yog` surtilgandek va shishasimon yaltiraydi. Yashirin kristallangan, buyrak va sumalak kwrinishida bwlib bir oz nur wtkazadi. №6 Yirik kristalli, yaxlit, ulanishi ywq, sinimi yog`dek, yonlari shishasimon yaltiraydi. №5 Shishasimon yashil, jinslarda mayda donalar holida bwladi. №21
VII. Qattiqligi 7 dan yuqori bwlgan minerallar.
Qattikdigi 7,5 "kup" yonli, qizil, yashil rangli. №22 Qattikdigi 9 kristallar bochkasimon, ulanish yuzalari chiziq (shtrix) li №9