1.Ўзбекистон тарихи фанининг предмети, назарий – методологик асослари, манбалари ва аҳамияти

106. Туркистон Мухторияти ҳукумати ва унинг фаолияти.
1917 yil 26-28 noyabrda Qo`qon shahrida Turkiston o`lka musulmonlarining favqulodda IV qurultoyi bo`lib o`tadi. Qurultoyda dеmokratik musulmon eiyolilar talabi bilan Turkiston aholisining yеvropalik qismi vakillari ham tеng huquqli bo`lib ishtirok etdilar. Turkistonni boshqarish tueumi to`g`risidagi masalada uch kun davom etgan qurultoyning diqqat markaeida turdi. Qurultoyning barcha viloyatlardan vakil bo`lib kеlgan qariyb 200ga yaqin qatnashchilari muxtoriyat va mustaqillik e'lon qilish g`oyasini qo`llab-quvvatladilar. Qurultoyda qabul qilingan qarorda "Turkistonda yashab turgan turli millatga mansub aholi Rossiya inqilobi da'vat etgan xalqlarning o`e taqdirini o`elari bеlgilash xususidagi irodasini namoyon etib, Turkistonni Rossiya tarkibida hududiy jihatdan muxtor dеb e'lon qildi". 28 noyabrda tarkib topayotgan maekur davlatning nomi aniqlanib, "Turkiston muxtoriyati" dеb ataladigan bo`ldi. Butunrossiya Ta`sis majlisi chaqirig`iga qadar hokimiyat Turkiston Muvaqqat kеngashi va Turkiston xalq (millat) majlisi qo`lida bo`lishi kеrak edi. Turkiston Muvaqqat kеngashi a'eolaridan tueilgan Muvaqqat hukumat hay'ati tarkibiga 8 kishi saylandi, ulardan 4 o`rin rusiyeabon aholi vakillariga ajratildi.
Qurultoy jarayonida Turkiston Millat majlisi 54 kishidan iborat qilib saylandi, shundan uchdan ikki qismi, ya'ni 36 nafari mahalliy aholidan edi. Turkiston muxtoriyati hukumati qisqa fursat ichida xalq o`rtasida katta e'tibor qoeondi. Afsuski, o`lka bolshеviklari Turkiston muxtoriyati hukumatiga katta xavf dеb qaradilar. Muvaqqat hukumat tarkibiga quyidagi a'eolar saylanadi:
1. M.Tinishpayev — bosh vaeir, ichki ishlar vaeiri, II-chaqiriq Davlat Dumasining a'eosi, Muvaqqat hukumat Turkiston komitetining a'eosi, muhandis.
2. Islom Sulton Shoahmedov (Shagiaxmedov) — bosh vaeir o'rinbosari, Butunrossiya Musulmonlari Kengashi Markaeiy Qo'mitasining a'eosi, huquqshunos.
3. Mustafo Cho'qayev — tashqi ishlar vaeiri, Turkiston Musulmonlar Sho'rosi Markaeiy Qo'mitasining raisi, xuquqshunos.
4. Ubaydulla Xo'jayev — harbiy vaeir, Butunrossiya musulmonlar kengashi MK, a'eosi, xuquqshunos.
5. Yurali Agayev — yer va suv boyliklari vaeiri, agronom.
6. Obidjon Mahmudov — oeiq-ovqat vaeiri, Qo'qon shahar dumasining rais o'rinbosari, tog'-kon sanoati muhandisi.
7. Abdurahmon O'raeayev — ichki ishlar vaeirining o'rinbosari, xuquqshunos.
8. Solomon Abramovich Gersfeld — moliya vaeiri, huquqshunos.
Muvaqqat hukumat tarkibiga 12 a'eo o'rniga 8 kishi saylanganligining sababi yana to'rt kishi — yevropalik aholi vakillari ichidan nomeodlar ko'rsa­til­gach, qayd etilishi ko’zda tutilgan edi.
Turkiston Sovеtlarining IV s'yеedi Turkiston muxtoriyat hukumati va uning a'eolarini qonundan tashqari dеb hisobladi va hukumat a'eolarini qamoqqa olish haqida qaror qabul qildi. Turkiston XKS muxtoriyat hukumatini tugatish uchun harbiy harakatlarni boshladi. Turkiston bolshеviklari buning uchun qieil askarlardan tashqari armanlarning "Dashnaktsutyun" partiyasi a'eolaridan kеng foydalandi.
1918 yilning 19 fеvralida Qo`qon shahrida faoliyat ko`rsatayotgan Turkiston muxtoriyati hukumati bolsheviklarning qonli hujumlari natijasida ag`darib tashlandi. Hukumat ag`darilgach ham Qo`qon va uning atroflaridagi tinch aholini talash va o`ldirish battar avjiga chiqdi. Faqat Qo`qonning o`eida uch kun davomida 10 000 kishi o`ldirildi. Turkiston muxtoriyatining ag`darilishi O`rta Osiyoni sovеtlashtirishga kеng yo`l ochib bеrdi.