1980-yillar tarjimashunoshlik deb atalgan va tez qanot yoyib borayotgan fan uchun kuchayish davri bo‘ldi

Nizomiy Ganjaviy (1141-1203) ozarboyjon xalqining ulug‘ shoiri bo‘libgina qolmay, dunyo adabiyoti xazinasiga kirgan ulug‘ siymolar­dan biri edi. U kuchli iste’dodga ega bo‘lib, o‘z zamonasining ilg‘or fikr­lari­ni talqin qilgan mutafakkir, donishmand va muarrix edi.

Nizomiy Ganjaviy (Ozarboyjonning Ganja shahrida tug‘ilganligi uchun Ganjaviy nomi bilan mashhur bo‘lgan) devon tartib berdi va “Xamsa”ni yozdi. “Xamsa”ning ichiga besh doston: “Maxzanul-asror” (Sirlar xazinasi), “Xisrav va Shirin”, “Layli va Majnun”, “Haft paykar” (Yetti go‘zal) va “Iskandarnoma”, ya’ni besh xazina kiradi. Uning ijodi fors-tojik adabiyotiga, turkiy xalqlarning, jumladan o‘zbek xalqining adabiyotiga va hatto hind adabiyotiga katta ta’sir ko‘rsatgan. U yaratgan “Xamsa” xalqlar dilidan joy oldi. Shunday qilib, Nizomiy “Xam­sa” yaratish an’anasini boshlab berdi.

XX asrning 20-yillariga qadar Nizomiyning uch dostoni o‘zbek ti­li­ga tarjima qilingan: “Xisrav va Shi­rin” (Qutb Xorazmiy tarjimasi), “Max­zanul-asror” (Haydar Xorazmiy tarjimasi) va “Haft paykar” (Oga­hiy tarji­masi). Uchala shoir-tarjimon ham Xorazmdan chiqqan. Ular­ning har biri o‘zbek xalqiga ozarboyjon xalqining o‘lmas adabiy yod­gor­li­gini tuhfa qilib qoldirdi va bu bilan buyuk shoirga bo‘lgan samimiy hurmatni izhor qildi.

Uchala shoir-tarjimon ham Nizomiy Ganjaviy asarlarini o‘zbek ti­li­ga o‘girar ekan, har qaysisi dostonga kirish so‘zi yozadi. Unda genial sho­irga bo‘lgan muhabbat, hurmatlar izhor qilinib, orzu-umidlari ba­yon qiladi, doston nima uchun tarjima qilinayotgani sababi aytiladi.

Qutb Xorazmiy Nizomiyning “Xisrav va Shirin” asarini qaysi qo‘l­yoz­ma­dan tarjima qilganini yozmaydi. Ma’lumki, Nizomiy “Xisrav va Shirin” asarini 1180 yilda yozgan, Qutb esa 1340 yilda tarjima qilgan. De­mak, u 160 yildan keyin Nizomiy asarini tarjima qila boshlagan. Bu yil­lar ichida Nizomiyning asarini bir qancha kotiblar ko‘chirgan, har qay­si qo‘lyozmaga ma’lum o‘zgarishlar kiritilgan. (Bu hol Navoiy asar­larida ham mavjud ekanini bilamiz).

Qutb Xorazmiy tarjimasining naqadar aniq va to‘g‘riligi haqida ta­sav­vur hosil qilish uchun dostonning «Munozarai Xisrav bo Farhod» bo­bidan bir parcha olib, chog‘ishtiramiz.