17-mavzu. Tarbiyaning mazmuni va vazifasi. Reja

Bilsang riyozat turlari neche-necha 
Sharofatli bo‘lar esa o‘ o‘rtacha: 
To‘g‘ri va mo‘’tadil bo‘lib o‘sgay badan, 
Kir-chir ila chiqindidan qutular tan. 
Olim yana, jismoniy mashqsiz yurish badanda yomon xiltlarning yig‘ilishiga 
sabab bo‘lishi alohida o‘qtirib bunday deb yozadi: 
Riyozatsiz yotig‘idan ko‘p topma rohat,
Bu rohatdan topolmasang hech manfaat. 
Jim yotsang iflos xilt-ila to‘lar badan,
G‘izocha hech hozirlanmas biror maskan. 
Biz mustaqilligimizning ilk yillaridanoq sog‘lom avlod tarbiyasini eng asosiy 
vazifa deb belgiladik. Barkamol avlodni tarbiyalash masalasini davlat siyosati 
darajasiga ko‘tardik. Mustaqil Vatanimizning birinchi nishoni «Sog‘lom avlod 
uchun» deb atalgani «Sog‘lom avlod uchun xalqaro jamg‘armasi» tuzilgani buning 
tasdig‘idir. 
Aslida Olloh Taollo inson zotini tabiatdan sog‘lom mukammal yaratadi. Lekin, 
afsuski, avvalo odam bolasining o‘zi, qolaversa, nosoz muhit bu mukammallikni 
buzadi.
Odamizod ko‘p joylarda, taasufki, nafs, kibru-havo, jaholatga berilib, o‘zini-
o‘zi turli asoslarga giriftor qiladi. Faqat jismoniy jihatdan baquvvat bo‘lgan odamni 
tarbiyalash unchalik qiyin emas. Ammo uni ham jismoniy, ham ma’naviy jihatdan 
kamol toptirish g‘oyat murakkab vazifa. Ayniqsa, bugungi kunda-mafkuraviy 
kurashlar goh oshkora, goh pinhona tus olgan hozirgi nozik, qaltis sharoitda, 
tahlikali zamonda bu masala nihoyatda dolzarb ahamiyatga ega. 
Xalqimizning tushunchasiga ko‘ra, dunyoda har bir odam o‘zidan uchta xayrli 
nishon ado etilishi lozim: 
Birinchisi, sog‘lom va oqil farzand tarbiyalab voyaga yetkazish; 
Ikkinchisi, o‘z oilasi farzandlari uchun imorat qo‘rish; 
Uchinchisi, kelajakni o‘ylab, yaxshi niyat bilan daraxt o‘tkazish. 
Xalqimiz azaldan bo‘i-basti kelishgan, botir va polvon o‘g‘lonlarini «qilichdek 
yigit» deb e’zozlangan, ular bilan g‘ururlangan. Sohibqiron Amir Temur bobomiz: 
«Askarlari baquvvat el qudratli bo‘lur, qudratli elning askarlari baquvvat bo‘lur» 
degan. 
Biz yuqoridagi mavzularda ham qayd etdikki, bolani tarbiya qilishdan oldin, 
ota-onasini tarbiyalash kerak. Hozir shuni ayta olamizki, sog‘lom bolani tug‘ilishi, 
eng avvalo onaning sog‘lig‘iga bog‘liq. Ollohi Taolo yaratgan tabiatning buyuk 
mo‘’jizasi bo‘lishi ayol dilbandini to‘qqiz oy o‘z bag‘rida, yurak ostida avaylab 

---

dunyoga keltiradi. Uni voyaga yetkazish uchun o‘zini ayamasdan, butun hayotini 
baxshida etadi. Ana shu jarayonida ayol yaxshilik yoki yomonlik ko‘rsa, ona vujudi 
orqali homilaga o‘tadi. Sog‘lig‘i nochor, xo‘rlangan, iztirob chekkan onadan 
sog‘lom farzand to‘g‘ilmaydi. 
Sog‘lom bolaning dunyoga kelishi otaning ham qoni toza, tani va ruhi sog‘lom 
bo‘lishiga bog‘liq. Boshqacha qilib aytganda oilada sog‘lom va hartomonlam tetik 
go‘dak kelgusi yangrashi uchun ham ona va ota sog‘lom va ahil bo‘lishi kerak. 
Xulosa qilib aytganda, sog‘lom farzand faqat sog‘lom oilada tug‘iladi. bu 
sog‘lom farzandni har holda jismoniy chiniqish va ruhiy tarbiyalash talabga yaqin 
bo‘ladi. 
Jismoniy tarbiya-bu tashkil etilgan ikki tomonlama pedagogik jarayondir. 
Jismoniy rivojlanish bu hayot va tarbiya sharoiti ta’sirida takomillashib boruvchi 
inson organizmining biologik forma va funktsiyalarning vujudga kelishi, hamda 
o‘zgarish jarayonidir. Jismoniy madaniy, jamoat yutuqlari bo‘lib, vosita va turli xil 
uslublarning barchasini qamrab oluvchi insonlarning jismoniy rivojlanishi va bilim 
olishiga ta’sir ko‘rsatuvchi umumiy madaniyatning bir qismi hisoblanadi. 
Bolalarni jismoniy chiniqish va ruhiy tetiklik tarbiyaisda tashkil qiladigan 
mashg‘ulotlar va tashqi muhit katta rol o‘ynaydi. Jismoniy tarbiya mashg‘ulotlari, 
shunday tashkil etilish kerakki, bunda bajaralayotgan mashqlarning mazmuni bilan 
hartomonlama barkamol avlod bo‘lishiga asoslangan. 
Jismoniy mashqlar va sport talablarning sog‘lig‘i mustahkamlanishiga yaxshi 
yordam berish bilan birga ularni axloqiy jihatdan tarbiyalash va irodani 
rivojlantirishda juda katta vosita bo‘lib xizmat qiladi. 
Jismoniy mashq mashg‘ulotlari harbiylarda o‘zaro do‘stlik, bir-biriga nisbatan 
ishonch hissini tarbiyalashda zarur sharoit yaratadi. SHu bilan birga harbiylarda 
tashkilotchilik qobiliyati ham rivojlanib boradi. Muntazam ravishda olib boriladigan 
mashq va mashg‘ulotlar shaxsni tezkorlik, chaqqonlik xususiyatlarini shakllantiradi.
Jismoniy mashqlarning sihat-salomatlikka foydasi cheksiz ekanligini D. 
Edisson bunday tasvirlaydi: «Mutolaa aql uchun qancha zarur bo‘lsa, jismoniy 
mashqlar ham badan uchun shuncha zarur».