17 §. Вақтни ўлчаш

 
26 §. Соат тузатмасини аниқлаш 
Аниқ вақтни топиш учун соатнинг кўрсатишига қўшиладиган (соат, 
минут, секунд ва секунднинг улушлари) миқдор соат тузатмаси дейилади. 

---

Соат аниқ вақтдан орқада бўлса соат тузатмаси мусбат, аксинча олдинда 
бўлганда манфий бўлади. Одатда, бевосита кузатишдан юлдуз соатининг 
тузатмаси топилади. Бунинг учун тўғри чиқиши 
 
cu

аниқ маълум бўлган 
биронта юлдузнинг меридиандан ўтиш пайтида юлдуз соатининг кўрсатиши 
белгиланади. Маълумки, шу пайтдаги юлдуз вақти 

га тенг. Бу миқдорни 
текшираётган соатнинг кўрсатиши Т билан солиштириб, соат тузатмасини 
топамиз. Энди соатни аниқ кўрсатадиган қилиб тўғрилаб бўлсада, одатда 
бундай қилинмайди, тузатмани алоҳида ёзиб уни мос ишора билан соатнинг 
кўрсатишига қўшиб қўйилади. Агар соат тузатмасини u билан белгиласак
U=

-T эканлиги кўриниб туради.
Тузатмаси (u) маълум бўлган юлдуз соатнинг кўратишига қараб, 
исталган пайт учун аниқ ўртача қуёш вақтини шунингдек, декрет вақти ёки 
бошқа вақтларга ўтиш мумкин. 
Соат тузатмаси ўзгармас бўлмай, у ҳамма вақт ўзгариб туради ва уни 
кузатишлардан мунтазам аниқлаб туришга тўғри келади. Бу иш билан йирик 
расадхоналардаги вақт хизмати бўлимлари шуғулланади. 
Соат тузатмасининг бир суткадаги ўзгариши соатнинг суткали юриши 
дейилади. Яхши соатларнинг суткали юриши кичик, асосан ўзгармас бўлиши 
шарт. Энг яхши астрономик соатларининг суткали юриши секунднинг 
мингдан бирларига ўзгаради. 
Соат тузатмасини аниқлаш учун одатда пассаж инструмент деб 
аталувчи кичик инструментдан фойдаланилади. У меридиан текислигида 
ўрнатилади. 
Бир кечада бир неча юлдузни кузатиб, соат тузатмасини секунднинг 
мингдан бир улушигача аниқликда топилади.
Соат тузатмасини топишнинг яна бир усули, аниқ юрадиган соатлардан 
соат секундларини қабул қилиш ва ундан фойдаланишдир. Масалан, 
Москвадаги П.Н. Штернберг номли Давлат астрономик институти ҳар соатда 
аниқ вақт сигналини нуқта сифатида радио орқали бериб туради. Бу сигнални 
осциллограф ёрдамида қабул қилинади ва ўз соати билан солиштирилади. Бу 
солиштириш секунднинг миллиондан бир улушида аниқланади.