16-multidisciplinary online distance conference on "scientific and practical research in uzbekistan" part-14

10
1-2-SINFLARDA BAYON VA INSHO YOZISHGA O‘RGATISH
Xudoyqulova O‘lmasoy va Xudoyqulova Muqaddas
Navbahor tumani 1- maktab o‘qituvchilari
Telefon [phone]
[phone]
[e-mail]
Anotatsiya: 
“Kitob odamlarning ongu tafakkuri, dunyoqarashini o‘zgartirish ma’naviy 
saviyasini yuksaltirishning eng ta’sirchan vositasidir” 
Sh.Mirziyoyev 
Ushbu. maqola. bola. shaxsining. ilk. davridan. boshlab. bolaning. rivojlanishida. eng. asosiy.
davr-bu. boshlang‘ich. sinf. davri. ekanligi,. unga. muvofiq. aynan. mana. shu. davrda. bolalarda.
mustaqil. mantiqiy. fikrlash. malakasi. shakllanishi. e’tiborga. olingan.. Bunda. asosan. ona. tili.
darsida. o‘qituvchi. tomonidan. qo‘llaniladigan. metodlarning. o‘rni. ayniqsa. ahamiyatlidir..
Boshlang‘ich ta’limda ona tili darslari orqali bolani to‘g‘ri o‘qishga, savodli yozishga, 
fikrni.og‘zaki.va.yozma.bayon.qilishga.o‘rgatib.boriladi..Shu.bilan.birga.tevarak.atrofdagi.
narsalar, voqea-hodisalar, tabiat manzarasi, kishilar mehnati, hamda milliy umuminsoniy 
qadriyatlar. haqida. ilk. tushunchalar. berilib. boriladi.. Bu. jarayonlar. orqali. boshlang‘ich. sinf.
bolalarining.dunyoqarashi,.fikri.va.nutqi.rivojlantirib.boriladi..
Maqolada qo‘shimcha adabiyotlar hamda internet resurslaridan foydalanilgan ma’lumotlar 
ham.keltirilgan.
Kalit.so‘zlar:.O‘qituvchi.bolaning.maktabga.ilk.qadam.qo‘ygan.kunlaridan.boshlab,.ya’ni.
alifbegacha.bo‘lgan.davrdanoq.o‘quvchilarning.o‘z.fikrini.bir-biriga.bog‘lagan.holda.bayon.
etishga, gaplarni to‘g‘ri tuzish, so‘zlarni o‘z o‘rnida qo‘llash, egallayotgan ko‘nikmalari 
yuzasidan. og‘zaki. hikoyachalar. tuzishga. o‘rgatilib. boriladi.. Xo‘sh. o‘quvchilarning.
dunyoqarashlari,. nutqi. va. tafakkurlarini. rivojlantirib. borishda. biz. pedagoglar. qanday. yo‘l.
tutishimiz.lozim?.O‘z.mehnat.faoliyatimizdan.kelib.chiqib,ushbu.jarayonda.o‘quvchilarning.
bog‘lanishli. nutqlarini. tarkib. toptirib. borishimiz. zarur. deb. bilamiz.. Chunki. bog‘lanishli.
nutq.orqali.bola.o‘z.fikrini.bog‘liq.holda.og‘zaki.va.muntazam.bilim.egallashlari.davomida.
yozma.bayon.etishga.o‘rganib.boradi..
Bolani.bog‘lanishli.nutqqa.o‘rgatishda.xilma-xil.metodlardan.foydalanib.borilishi.mumkin..
1.O‘quvchilarning. og‘zaki. va. yozma. nutqlarini. o‘stirishda. eng. ko‘p. qo‘llaniladigan.
usullaridan.biri.bu.suhbatdir..Suhbat.uchun.kishilar.mehnati,.o‘quvchining.o‘zi.yashab.turgan.
joyning. tabiat. manzarasi,. yilning. fasllariga. qarab. o‘zgarishiga. oid. shaxsiy. kuzatishlari,.
kundalik hayoti, o‘yini umumiy foydali mehnatda qatnashishi, oiladagi mehnati va turli 
mavzulardagi. rasmlar. yaxshi. manba. bo‘la. oladi.. Bunday. suhbatlar. natijasida. bola. tovush.
va.so‘zni.to‘g‘ri.talaffuz.qilishga.o‘rganadi,.uning.so‘z.boyligi.oshadi,.nutqi.rivojlanadi.
1-2 –sinf o‘quvchilarining nutqini o‘stirishda o‘tkaziladigan suhbatda ko‘proq rasmlar 
va.slaydlardan.foydalaniladi..Chunki.rasm.va.slaydlar.bolalarning.narsa.va.voqea-hodisalar.
haqidagi tasavvurini o‘stirishga, diqqatini ma’lum bir mavzuga to‘plashga, kuzatuvchanlikka, 
mustaqil. fikrlay. olish. ko‘nikmasini. hosil. qilishga. va. zehnini. o‘tkirlashga. yordam. beradi.
hamda ular o‘qituvchisi yordamida rasmni tushunib olishga, uni ma’lum izchillikda bayon 
etishga. o‘rganadilar.. Bolalar. biror. bir. rasmni. ko‘rganda. uning. mazmuniga. bog‘liq. holda.
o‘z. o‘yinlarida,. shaxsiy. hayotidagi. ba’zi. bir. voqealar,. o‘qishlari. haqida. ham. hikoya. qila.

---

22
10
boshlaydi.. Bolalar. rasmda. tasvirlangan. narsa. va. jismlarni. kuzatish. orqali. ularni. bir-biriga.
solishtirib,.orasidagi.o‘xshahslik.va.farqni.aniqlaydilar,.kuzatgan.narsalari.asosida.mantiqiy.
xulosalar.chiqarishga.o‘rganadilar.
Rasm mazmuni yuzasidan olib boriladigan ishlar ham ta’limiy,ham tarbiyaviy ahamiyatga 
ega. bo‘lishi,. ular. bolada. badiiy. didni. tarbiyalash,. rasmda. ishtirok. etuvchilarning. xulq-
atvoriga taqlid qilishi, ularning ishlari va kiyinishlaridan ibrat olishlari, ularga to‘g‘ri baho 
bera.olishi.hamda.o‘z.fikrini.mantiqiy.izchil.bayon.eta.olishi.muhimdir.
Har. bir. suyujetli. rasm,. slayd,. videorolik. nutq. o‘stirish. yuzasidan. o‘tkaziladigan. suhbat.
uchun vosita bo‘lishi bilan birga, bolalarning so‘z boyligini oshirish, har bir rasm ma’nosini 
to‘g‘ri tushunishga, o‘z o‘rnida qo‘llashga , gapni to‘g‘ri tuza olishga, ifodali nutq 
ko‘nikmalarini.o‘stirishga.yordam.beradi.
Bundan tashqari, bolani biror narsani hikoya qilshga o‘rgatish uchun avvalo, o‘qituvchining 
o‘zi.rasm,.voqea,.obraz.mazmunini.adabiy.tilda.jonli,.ko‘rgazmali,.qiziqarli.qilib.so‘zlab,.
o‘zi.namuna.bo‘lishi.kerak.
Bolalarni og‘zaki va yozma bayon tuzishda rasm, slayd, videorolik mazmuni yuzasidan 
o‘tkaziladigan.mashg‘ulotlarga.alohida.ahamiyat.berish.kerak..1-2.sinf.o‘quvchilarining.
nutqini.o‘stirishda.foydalanadigan.turi.bu.rasm.mazmuniga.oid.inshodir..Rasm.mazmuni.
asosida insho tuzish birmuncha murakkab, chunki rasm, slayd, videorolik mazmunini 
har. bola. turlicha. tushunadi.. Rasm. mazmuni. yuzasidan. og‘zaki. insho. tuzish. 1-. sinfdan.
boshlanib, unda o‘quvchilar rasm mazmuniga doir berilgan savollarga mustaqil ravishda 
qisqacha.javob.berishga.o‘rgatiladi..Rasm.mazmuni.yuzasidan.o‘tkazilgan.suhbat.dastlab.
mazmunli.rasmlar.asosida.o‘tkazilib,.unda.nimalar.tasvirlanganligini.(savolsiz).so‘raladi..
Bolalar. fikrlari. umumlashtirilib. boriladi,. ijodiy. sharhlashga. o‘rgatiladi,. fikrlar. ketma-
ketligi. uyg‘unlashtiriladi.. So‘ng. o‘qituvchining. savoli. asosida. jamoa. bo‘lib. hikoya.
tuzishga. o‘rgatiladi.. Buning. uchun. rasm. mazmuni. jamoa. ravishda. qayta. muhokama.
qilinadi.. Hikoya. uchun. zarur. so‘zlar. yozib. boriladi.. O‘quvchilarga. savollarga. to‘liq,.
ijodiy. ravishda. javob. qaytarish. kerakligi. aytiladi. va. bu. javobdan. bog‘lanishli. hikoya.
tuzishga. erishiladi.. Keyin. bolalar. har. bir. savolga. ikki-uch. gap. bilan. javob. berishga.
o‘rgatiladi.....
Shunday qilib, 1-2 sinfda rasm, slayd, videorolik mazmuni yuzasidan olib boriladigan 
ishlar.asta-sekin.murakkablashtirilib,.ko‘proq.o‘quvchilarning.o‘zlari.mustaqil.fikr.yurutib,.
hikoya.tizishni.o‘rgana.boshlaydi..Shuningdek,.mazmunga.mos.sarlavha.o‘ylab.topadilar.
O‘quvchilarning nutqlarini o‘stirish uchun rasm, slayd, videorolik yuzasidan o‘tkaziladigan 
suhbatda.quyidagi.ish.turlaridan.foydalaniladi:
1.. O‘quvchilarning.rasm.mazmunini.to‘la.uqib.olishlariga.erishish.uchun.ularda.qiziqish.
uyg‘ota.olish.
2.. Og‘zaki.hikoya.tuzishga.o‘rgatish.
3.. Doskaga.yozib.qo‘yilgan.savollar.yoki.reja.asosida.jamoa.bo‘lib.og‘zaki.insho.tuzish.
va.so‘ngra.yozish.
4.. Tayanch.so‘zlar.ishtirokida.rasmda.ifodalanganlarni.yozma.bayon.etish.
5.. O‘qituvchining.yetakchi.savollari.asosida.mustaqil.hikoya.tuza.olish.
1-sinfda rasm asosida olib boriladigan ishlar faqat og‘zaki bo‘lib, 2-sinfda bu ishlar 
anchagina.murakkab.tus.oladi..Ya’ni.:
a).o‘qituvchining.savoli.asosida.2-3.gapdan.iborat.yozma.insho.tuzishi;
b).berilgan.reja.asosida.ijodiy.fikrlar.bilan.insho.yozish;
d). o‘qituvchi. yordamida. jamoa. bo‘lib. tuzilgan. reja. asosida. hamda. berilgan. tayanch.

---

23
10
so‘zlar ishtirokida insho tuzish, rasmlar, slaydlar, videoroliklar mazmuniga qarab qismlarga 
bo‘lish.va.sarlavha.o‘ylab.topish.kabi.ishlar.amalga.oshiriladi.
.Suhbat.ta’lim-tarbiyaning.eng.foydali.usullaridandir..Bu.usul.bolalarda.bog‘lanishli.nutq,.
ya’ni.ravon.nutqini.tarbiyalaydi..
Suhbat.tasodifan.bo‘lmasligi,.u.o‘ylab,.ma’lum.izchillikda.olib.borilsagina.yaxshi.natija.
beradi.. Suhbatning. boshlanishi. qancha. qiziqarli. bo‘lsa,. bolalar. uni. shuncha. diqqat. bilan.
tinglaydilar..O‘qituvchining.jonli,.yoqimli,.jozibali.nutqi,.aniq.talaffuzi,.ishonchli.misollari,.
suhbat orasida maqol, ertak, topishmoq, tez aytishlardan foydalanishlari bolalar e’tiborini 
rasmga.tortishga.yordam.beradi.
Suhbat mavzusi bolalarning aqliy faoliyatini o‘stiradigan, dunyoqarashini shakllantiradigan 
hamda.ta’lim.tarbiya.birligini.ta’minlaydigan.bo‘lishi.kerak..Suhbatda.doimo.qissadan.hissa.
chiqarish,.ya’ni.yakun.yasab.xulosalash.alohida.ahamiyat.kasb.etadi..Bu.bolalarga.berilgan.
o‘git,.nasihatdir.
Mazkur.rasmlar.yuzasidan.suhbat.o‘tkazushda.quyidagi.ishlar.bajariladi:
8.. Dastlabki. suhbat.. 1-sinfda. dastlabki. suhbatlarda. o‘qituvchi. bolalarning. rasm.
mazmunini.yaxshi.tushunib,.uqib.olishlari.uchun.qisqacha.kirish.suhbati.o‘tkaziladi,.ya’ni.
o‘quvchilarni.rasm.mazmuni.yuzasidan.o‘tkaziladigan.suhbatga.tayyorlaydi.
Dastlabki suhbatni turlicha o‘tkazish mumkin, ya’ni o‘rganilayotgan mavzuning 
mazmuni. va. xarakteriga. qarab,. suhbat. bolalarning. o‘yinlari,. mehnatlari,. kuzatishlarida.
ko‘rganlari. asosida. uyushtiriladi.. Masalan:. “Mehribon. oyijonim”. kabi. mavzudagi. rasmni.
ko‘rsatishdan. oldin. bolalardan. onalari,. buvijonlarini,. opa-singillarini. 8. mart. bayrami.
bilan qanday tabriklaganliklari, qanday sovg‘alar yasaganliklari va qo‘shiqlar, raqslar 
o‘rganganliklari,onalar.haqida.ko‘rgan.multfilm,.kino.hamda.rasmlari.so‘raladi.
II.. Rasmni. ko‘rib. chiqishi.. Rasm. monitor. ekranda,. sinf. doskasi. yoki. devoriga. osib.
qo‘yiladi.. Bolalar. rasmni. 2-3. minut. mustaqil. ko‘rib,. mazminini. o‘rganib. chiqadilar.. Ular.
rasmni. kuzatgach,. asta-sekin. o‘zaro. suhbatlasha. boshlaydilar.. Shu. vaqtda. o‘qituvchi.
o‘quvchilarning o‘zaro gaplarini tinglashi va bolalarni ko‘proq nimalar qiziqtirayotganini 
aniqlab.olishi.kerak.bo‘ladi..Suhbatni.ko‘proq.bolalarni.qiziqtirgan.narsalardan.boshlashlari.
maqsadli.bo‘ladi..
III..Rasm.mazmunini.o‘qituvchi.yordamida.tahlil.qilish..O‘qituvchi.rasm.mazmuni.asosida.
dastlab. o‘zi. yaxshi. tayyorgarlik. ko‘rishi,. ya’ni. beriladigan. savollarni. oldindan. tayyorlab.
qo‘yishi,.rasm.mazmunidagi.suhbatni.qaysi.usulda.o‘tkazishni.aniqlab.olishi.zarur..
Bolalar. rasmni. o‘qituvchi. rahbarligida. izchillak. bilan. o‘rganib. chiqadilar.. So‘ngra.
ularga. rasm. mazmuni. haqidagi. fikrlarni. bir-birlariga. aytishlari,. savol-javob. qilishlari.
aytiladi.. Bu. jarayon. bolalarni. qiziqtiradi.. Ular. savol-javob. jarayonida. rasmda.
nimalarni ko‘rganliklarini,rasmdagi kishilarning nechta ekanligi, ularning nima bilan 
shug‘ullanayotganligi,.tashqi.ko‘rinishi,.qanday.holatda.turgani.haqida.gapiradilar..
. Biroq. faqat. analizning. o‘zi. bilan. bolaga. biror. narsa. o‘rgatish. qiyin.. Shuning. uchun.
rasm mazmunini o‘qituvchi yordamida analiz qilgandan so‘ng, uni sintezlashtirish, ya’ni 
“Bu. rasmga. nima. deb. nom. qo‘yamiz?”,“Bundan. qanday. xulosa. chiqarish. mumkin?”. kabi.
savollar.berish,.rasmga.nom.qo‘ydirish.kerak..
IV.Rasm. mazmunini. og‘zaki. hikoya. qilish,. insho. va. uni. yozish.Biror. mavzuga. oid.
bog‘liq holda bolalarning nutqini o‘stirish uchun rasm yuzasidan o‘tkaziladigan darsga rasm 
mazmuni. analiz-sintez. qilinadi.. So‘ngra. rasm. mazmunini. bir-biriga. bog‘lanishli. ravishda.
hikoya.qilishga,.inshoning.rejasini.tuzishga.kirishiladi..
.Savol.tariqasidagi.rejani.1-.sinf.o‘quvchilari.uchun.butun.o‘quv.yili.davomida,.2-.sinf.

---

24
10
o‘quvchilari.ushun.esa.faqat.o‘quv.yilining.1-yarmidagina.o‘qituvchining.o‘zi.beradi.1-sinf.
o‘quvchilari o‘quv yilining ikkinchi yarmida rasm mazmuni asosida ayrim gaplarnigina 
yoza.oladi..Yil.oxirida.esa.o‘qituvchi.boshchiligida.jamoa.bo‘lib.tuzilgan.2-3.gapli.hikoyani.
o‘zlari.yoza.oladigan.bo‘ladi..Ikkkinchi.sinfdan.boshlab.o‘quvchilar.o‘qituvchi.rahbarligida.
og‘zaki.hikoya.uchun.reja.tuza.boshlaydilar..O‘qituvchi.rejani.doskaga.yozadi..O‘quvchilar.
esa.shu.reja.asosida.hikoya.tuzadilar..So‘ng.jamoa.bo‘lib.insho.yozadilar..Bolalar.tomonidan.
tuzilgan.gaplar.doskaga.yozib.boriladi..Keyinchalik.har.bir.inshoni.har.bir.o‘quvchining.o‘zi.
yozadi.. Inshoda. og‘zaki. hikoyadagi. bir. ikki. asosiy. o‘rinnigina. yozdirishi. lozim.. Chunki,.
o‘quvchilar.og‘zaki.hikoyadagi.hamma.gapni.yozib.ulgura.olmaydilar..
Rasm mazmunini tahlil qilish vaqtida boshlangan lug‘at ishi insho vaqtida ham davom 
ettirilishi. lozim.. Chunki. barcha. so‘zlar. bolalarning. aktiv. lug‘atidan. o‘rin. olmog‘i. lozim.
Insho yozishdan oldin bolalarga og‘zaki hikoyada uchragan qiyin so‘zlarni doskaga yozib 
ko‘rsatish,.ularni.u.yoki.bu.so‘zda.imlo.xatoga.yo‘l.qo‘ymasliklarini.ta’kidlab.borish.lozim.
O‘qituvchi. rasmlar. yuzasidan. o‘tkaziladigan. darslarga. puxta. tayyorlanishi,. avvaldan.
mavzuga mos misollar topib qo‘yishi va darslarni qanday metodda o‘tkazishga doir qisqacha 
reja.tuzib.olishi.ham.kerak.
Reja–fikrni.qanday.boshlab,.qanday.yo‘naltirish,.yakunlash,.xulasalashga.yordam.beruvchi.
vositalardsan.biridir..Reja.bolalar.fikrini.izchil.qilish.bilan.birga.ularda.voqealarga.nisbatan.
qiziqish,. ularning. tartibi,. yo‘nalishi. haqida. o‘ylash. uquvini. tarbiyalaydi.. Bu. ta’limda. juda.
muhim.ahamiyatga.ega.
Rasm.mazmuni.yuzasidan.o‘tkaziladigan.darslarning.rejasi
. Rasm. mazmuni. yuzasidan. o‘tkaziladigan. darslarning. taxminiy. rejasini. quyidagicha.
tuzish.mumkin:
1.Mavzu:Uy.hayvonlari.va.yovvoyi.hayvonlar
2.Maqsad:.
ta’limiy:.rasmga.qarab.erkin.hikoya.qilishga.o‘rgatish
tarbiyaviy:.uy.va.yovvoyi.hayvonlariga.nisbatan.mehr.hissini.tarbiyalash;
. rivojlantiruvchi:. o‘qituvchining. savollariga. ijodiy. javob. berishga. va. qisqa. bog‘lanishli.
hikoya tuza olishga o‘rgatish
O‘quvchilarda.shakllantiriladigan.fanga.oid.kompetensiya.elementlari:.
Adabiy-nutqiy.kompetensiya:.o‘qigan.ertaklarining.mazmunini.to‘liq.yoki.qisqartirib.va.
darslikdagi. rasmlar,. elektron. darslikdagi. slaydlar,. illyustrasiyalarga. qarab. fikrini. og‘zaki.
bayon.qila.oladi.
Badiiy. asarni. tahlil. qilish. kompetensiyasi:o‘rganilgan. asarlarning. nomi,. mazmuni. va.
qahramonlarini.ajrata.oladi.va.o‘qituvchi.yordamida.baho.bera.oladi.
O‘quvchilarda.shakllantiriladigan.tayanch.kompetensiya.elementlari:.
O‘zini-o‘zi.rivojlantirish.kompetensiyasi:.turli.yo‘nalishdagi.kitoblarni.muntazam.o‘qib,.
o‘rganib boradi va bilimlarini oshiradi 
3.Darsning.borishi:
a)Kirish.suhbati;
b)Rasmni.ko‘rib,.undagi.narsa,.voqealarni.o‘zicha.tahlil.qilish;
d)O‘quvchilarning.rasmdagi.manzara.yoki.narsalarni.hikoya.qilib.berishi.
O‘quvchilarning hikoyasida rasmda nimalar tasvirlanganligi, ularning nomlari, insonlarga 
qanday.foyda.yoki.ziyon.yetkazishi.bayon.etishi.mumkin..
e)Bolalarning.rasmlarga.ism.qo‘yishlari;
f)Rasm.mazmuni.yuzasidan.o‘qituvchining.jonli.qiziqarli.hikoyasi;

---

25
10
o‘qituvchi. hikoya. qilish. jarayonida. uy. hayvonlari,. yovvoyi. hayvonlar. haqidagi. she’r,.
topishmoq,.ertaklardan.foydalanishi,.adabiy.tilda.so‘zlashi.lozim;
g).O‘qituvchining.hikoyasiga.o‘xshatib.bolalarning.og‘zaki.bog‘lanishli.hikoyasi;
h).lug‘at.ishi.:.ayrim.so‘z.va.iboralarni.doskada.yozib.tushuntirish.
. Ushbu. reja. taxminiy. bo‘lib,. uni. har. bir. o‘qituvchi. dars. berayotgan. sinfi. va. o‘tadigan.
mavzusi,.uning.mazmun-maqsadiga.qarab.o‘zgartirishi,.mukamallashtirib.tuzishi.mumkin..
...Xulosa.qilib.aytganda,.bu.maqolada.1-2.sinf.o‘quvchilarining.fikrini.taraqqiy.ettirishi,.
nutqini.o‘stirishi,.darslarni.jonli.va.qiziqarli.o‘tkazishda.yosh.va.kam.tajribali.o‘qituvchilarga.
metodik.yordam.berish.maqsad.qilib.olingan..
. . . . Zamonaviy. pedagogik. texnologiyalarni. ta’lim. jarayoniga. joriy. etish,. ta’lim.
samaradorligini. oshirish. uchun. tinimsiz. izlanishlar. bugungi. kunning. ehtoyojiga. aylandi..
Bolaning.ongi.va.tafakkuri.endi.shakllanib.kelayotgan.boshlang‘ich.sinflarda.o‘qituvchining.
mahorati.,.uning.zamonaviy.texnologiyalarni.ta’lim.jarayoniga.mohirona.tadbiq.eta.olishi,.
ta’limning. yangi. –yangi. yo‘l. va. usullarini. izlashi,. ilg‘or. pedagogik. tajribalardan. ijodiy.
foydalana.olishi.juda.muhimdir
Foydalanilgan.adabiyotlar:
1.“Boshlang‘ich.ta’lim”.jurnali.2017-.yil.2-son
2..Ona.tili.1-.2-.3-4-sinf.o‘qituvchilar.uchun.metodik.qo‘llanma.
3..Ishmuhamedov.R..Abduqodirov.A..Pardayev.A..Ta’limda.innovasion.texnologiyalar./.
(Ta’lim.muassasalari.pedagog.–.o‘qituvchilari.uchun.amaliy.tavsiya)..T.:.Iste’dod,.2008..
4.. “Tа’lim. sаmаrаdоrligini. оshirish. yo‘llаri”. mаvzusidаgi. sеminаr-trеning. mаtеriаllаri.-.
T.,.2002.y.
5.Boshlang‘ich. ta’lim. sifati. va. samaradorligini. oshirish:. muammolar. va. yechimlar.
Respublika ilmiy – amaliy konfrensiya materiallari
6.. “Boshlang‘ich. ta’limda. zamonaviy. pedagogik. texnologiyalar”. o‘qituvchilar. uchun.
metodik.qo‘llanma..2011-yil.T..Gafforova

---

26