|
10
аЁлларга нисБаТан ЗЎравонлик МУаММосининг иЖТиМоиЙ-
Психологик ЖиҳаТдан Ўрганилаганлик дараЖаси
Султонова Машҳура Рустамбоевна
Урганч давлат университети амалиётчи-психологи,
ЎзМУ-мустақил тадқиқотчиси
Телефон:+998(97)5132532
Mashhura_Sultonova@inbox.ru
Аннотация:
Мақолада.аёлларга.нисбатан.қилинадиган.зўравонлик..ҳолаталарининг.
ижтимоий-психологик.жиҳатлари.ёритилган..Зўравонлик.ҳолатлари.келиб.чиқишининг.
ижтимоий-психологик.жиҳатлари.ва.тадқиқотларда.мазкур.муаммонинг.ўрганилаганлик.
даражаси..кўрсатиб.ўтилган.
Калит сўзлар:
Зўравонлик.турлари,.эмоционал.зўриқиш,гендер.тенглик,ижтимоий.
рўллар,психологик.зўравонлик,.тайзиқ,.стресс,.копинг.
Хотин-қизлар. . ҳуқуқлари. . камситилишининг. . барча. . шаклларига. барҳам. бериш.
тўғрисида. 1979. йил. Халқаро. конвенция. имзоланди.. Ўзбекистон. бу. . ҳужжатга. . 1995..
йил..6..майда..қўшилган..Мазкур..Конвенциянинг..мақсади..ўлароқ..«хотин-қизларнинг.
камситилиши»..тушунчаси,..ҳар..қандай..фарқ,..жинсий..белгиларига..кўра.истисно..
қилиш,..чеклаш,..тан..олмаслик,..йўққа..чиқариш..ёки..бўшаштиришга.йўналтирилган,..
аёллар. . фойдаланаётган. . ёки. . амалга. . ошираётган. . ҳар. . қандай. сиёсий,. иқтисодий,.
ижтимоий,. маданий,. фуқаровий. ва. бошқа. соҳада. оилавий. шароитидан. қатъи. назар.
эркак.ва.аёлларга.тенглик.асосида.инсон.ҳуқуқлари.ва.асосий.эркинликлар.берилишини.
англатади[1.б.3]..Зўравонликнинг.бир.қанча.турлари.мавжуд.бўлиб,.шулардан..аёлларга.
қилинадиган.зўравонлик.ҳолатларининг.ичида.энг.кўп.учрайдигани.бу-.уй.(оилавий).
зўравонлиги.ва.жинсий.зўравонликдир.
Зўравонлик. муаммоси-психологияда. . тобора. чуқурроқ. ва. кенгроқ. ўрганилмоқда..
Зўравонликнинг..келиб.чиқишида.оила.ва.ундаги.тарбия,.оиланинг.таркиби.ва.тузили
-
ши.каби.омиллар.ҳам.муҳим.Чунки,.шахсни.ўз-.ўзини.баҳолаши,.атрофдагилар.билан.
мулоқот. ва. муносабатлари. кабилар. аввало. оилавий. тарбия. натижасида. шаклланади..
Аёлларга.нисбатан.зўравонлик.муаммоси.ва.унинг.салбий-.психологик.оқибатларини.
Россиялик.тадқиқотчилар.О.Л.Данилова,.Орлов.А..Б,.Савкина.И,.Е..Р..Ярской-Смир
-
новой.,.Забелина.Т..А,.Ениколопов.С..Н,.А..Б..Синельникова.,.Лейкман.Л.,.Ениколопов.
С..Н.,.Здравомыслова..Е.,..Темкина.А,.Невярович..Н..Е,.М..М..пиксаковой.ва.бошқалар.
томонидан.атрофлича.ўрганилган.
О.Л.Данилованинг. сўзларига. кўра,. оиладаги. зўравонликнинг. энг. муҳим.
хусусиятларидан. бири. бу-зўравонликнинг. кўпчилик. турларини(жисмоний,. жинсий,.
психологик.ва.иқтисодий).такроран.содир.этилишини.англатади.[2.б.391].Шунингдек,.
Россия. ва. хорижлик. тадқиқотчиларнинг. таъкидлашларича,. хўравонликдан. кейин.
жазоланмаслик,. зўравонликни. қўзғаш. ва. рағбатлантиришнинг. энг. кучли. омилидир..
95%.ҳолларда,агар.зўравонлик.аллақачон.рўй.берган.бўлса,.у.яна.такрорланади..
Л.Уолкер. ўз. тадқиқотларида. биринчи. марта. зўравонлик. келиб. чиқиши. учун..
оиладаги.низолар.камида.икки.марта.содир.бўлиши.керак.Қарама-қаршилик.одатда.ҳал.
қилиниши.мумкин.бўлган.муайян.муаммога.асосланади.”Сурункали”,.доимий.равишда.
бир. кишининг. оиладаги. зўравонлик. ҳолатлари. натижасида. бошқа. бировнинг. хатти-.
287
10
ҳаракатлари.ва.ҳис-.туйғуларини.бошқаришга.ҳаракат.қилади..Бунинг.энг.ёмон.оқибати.
психологик,. ижтимоий,. иқтисодий,. жинсий. ёки. жисмоний. зарар. ёки. шикстланиш.
бўлиши.мумкин.[2.б.12].
Бизнингча,. зўравонликнинг. . юзага. келишига. бир. қатор. психологик. омиллар.
таъсир. кўрсатади.. Бу. омилларни. социал. ва. субъектив. омилларга. ажратиш. мумкин.
Социал. омиллар-жамиятдаги. мавжуд. муносабатлар,гендер. масалалари,оилавий.
муносабатлар.бўлса,.субъектив-психологик.омиллар-.шахснинг.ўзига.ва.атрофдагиларга.
муносабатидир.
С.Н.Эниколопов. психологик. зўравонликни. шундай. ифодалайди:. психологик.
зўравонлик-шерик. устидан. назорат. ўрнатиш. учун. оғзаки. ҳақорат,. шантаж,. аёлга.
нисбатан.зўравонлик.ҳаракатларининг.мавжудлигини.англатади..Зўравонлик.таҳдидлари..
жабрланувчига. ёки. уйдаги. бошқаларга. таҳдид. қилиш. билан. қўрқитиш,. мулкни. йўқ.
қилиш,. таъқиб. қилиш,. жабрланувчини. тўлиқ. назорат. қилишга. уринишдир. [4.б.53]..
Бизнингча,.таҳдидлар.натижасида.инсонда.қўрқув.хиссининг.ортиши,.ўзини.изолцияга.
солиш,. атрофдагиларга. нисбатан. ишончсизлик. хислари. келиб. чиқиши. натижасида.
инсон. “қурбон”-жабрланувчи. позициясига. . тез. ва. осон. мослашади.Ўз. қарашлари. ва.
фикрларини. эркин. ифодалашга. психологик. . тўсиқлар. қўяди,. натижада. зўравонлик.
холати.авж.олиши.учун.қулай.психологик.климит.пайдо.бўлади..Зўравонлик.турлари.
ичида. аянчли. оқибаталарга. олиб. келадигани. бу-. психологик. зўравонликдир.Яқин.
кишиси.томонидан.қилинган.тайзиқ,.инсонда.кучли.стрессни.пайдо.қилади.Нафақат.
атрофдагиларга,.балки.ўзига.нисбатан.ҳам.ишончсизлик.хисси,.яккаланиш.ҳолатларини.
бошдан.кечирилишига.сабаб.бўлади.Айниқса.бу.жараён.аёллар.ва.болаларда.кучлироқ.
номоён. бўлади.. А.Б.Орлов. тадқиқотларининг. кўрсатишича. психологик. зўравонлик.
доираси.қуйидагиларни.ўз.ичига.олади:
А).психологик.таъсирлар(таҳдид,.таҳқирлаш,.ҳақорат,ҳаддан.ташқари.талаб,.ҳаддан.
ташқари.танқид,.ёлғон,ўзини.тутиш.ва.ҳис-.туйғуларни.таъқиқлаш.
Б). психологик. таъсирлар(ўзига. ва. дунёга. бўлган. ишончни. йўқотиш,ўзига.
хосликни. бузиш,. хавотир,. ташвиш,. уйқу. ва. иштаханинг. бузилиши,. тушкунлик,.
тажаввузкорлик,хушомадгўйлик,.
бепарволик,.
коммуникатив.
қобилиятининг.
пастлиги,ўзига.паст.баҳо.беришга.мойиллик[5.б.185].
. Тадқиқотчи. . Я.С.. Сунцова. томонидан. ўтказилаган. . “Эркаклар. ва. аёллардаги.
алоҳида. психологик. . копинг. ҳимоя. механимзлари”. мавзусидаги. тадқиқотда.
кўрсатилишича,.эркаклар.аёлларга.қараганда.икки.маротаба.кўпроқ.ўзларининг.шахсий.
эркинликларини.йўқотишдан..қўрқишар.экан..Шунинг.учун.ҳам.эркаклар.ўзини.шахс.
сифатида. йўқотиш,ўзини. ёмон. томонга. ўзгартириш,. шахсий. эркинлигин. йўқотиш.
кабиоқибатларни.олдини.олиш.мақсадида.ўзларининг.шахсияти.ва.дунёқарашини.атроф-
оламдан,.субъектив.тажавузлардан.ҳимоя.қиладилар..Аёллар.эса.хиссий.кечинмалар.ва.
дунёқарашидаги.тушунчаларни.ўзгаришидан.кўпроқ.чўчир.эканлар..
.Зўравонликдан.кейинги..стрессларни.енгишда.энг.аввало..ички.ҳавотир.ва..таҳдидни.
енгиш,. одатий. турмуш. тарзини. қайта. тиклаш. алоҳида. аҳамиятлидир.Стресс. инсон.
ҳаётининг.ажралмас.қисми,.ҳаёт.фаолиятимизни.ўзгартирувчи.омиллардандир.
Аёлларни. турли. тайзиқ. ва. . зўравонликдан. ҳимоя. қилишда. аввало,. психологик.
иммунитетини..ошириш,.ўз.руҳий.ҳолатини.тўғри.баҳолаш.кўникмаларини.ошириш.
зарурдир.
288
10
Фойдаланилган.адабиётлар.рўйхати:.
1.. Л.А.Саидова.,..Аёллар.ҳуқуқларини.таъминлашнинг..халқаро-ҳуқуқий.ва.мил
-
лий.механизмлари..Тошкент.-2013.16.б
2.. Данилова. . О.. Л.. . психология. . восприятия. . насилия:. культурный. и. гендерный.
аспекты.//.практикум.по.гендер-ной.психологии./.под.ред..И..С..Клециной..—.
Спб.,.2003.
3.. Кочеткова.С..В..Опыт.анализа.насилия.в.семье.//.Со-цис..—.1999..—.№.12.
4.. С..С..Даренских..Семейное.насилие.в.отношении.женщин//педагогика.ва.психо
-
логия.-.(2013)2.2-10
5.. . Орлов. А.. Б.. психологическое. . насилие. . в. семье. —. определение,. . аспекты,..
основные. . направления. . оказания. психологической. . помощи. . //. . психолог. . в.
детском..саду..—.2000..—.№.2–3.
289
Do'stlaringiz bilan baham: |
