10
ЎЗБекисТон ҚиШлоҚ аҳолисининг иЖТиМоиЙ ҳаЁТида
МакТаБгаЧа ТаЪлиМ МУассасаларининг Ўрни (1946-1991 Йиллар)
Тишабаева Иродахон Расуловна-
ФДУ Ўзбекистон тарихи кафедраси
мустақил тадқиқотчиси.
+998916515136
аннотация
Ушбу. мақолада
совет. ҳокимияти. йилларида
Ўзбекистон. қишлоқ. аҳолисининг.
ижтимоий. ҳаётида. мактабгача. таълим. муассасаларининг. ўрни. ҳақида. сўз. юритил
-
ган.. Шунингдек,. мактабгача. таълим. муассасалари,. болалар. қатнови. ва. демографик.
кўрсаткичлари.тадқиқот.доирасига.тортилган.
Калит сўзлар:
омил,.доимий,.қамров.,.мавсумий,.ислоҳот,.кўчма.яслилар.
кириш:
Ҳозирги.кунда.мактабгача.таълим.тизимини.ривожлантириш.давлатимиз.
раҳбари. эътиборидаги. муҳим. масалалардан. бирига. айланган.. Республикамизда.
мактабгача.таълим.муассасаларини.фаолиятини.тубдан.яхшилаш,.мактабгача.ёшдаги.
болаларни.қамровини.ошириш,.илғор.хорижий.тажрибани.ўрганган.ҳолда,.ҳар.жиҳатдан.
замонавий.тизим.яратиш.масалаларида.кенг.кўламли.тадбирлар.амалга.оширилмоқда..
Хусусан,.мактабгача.таълим.муассасаларига.болалар.қамрови.2018.йилда.37,7.фоизни.
ташкил.этган.бўлса,.2019.йилда.52.фоизга.етказилди..2020.йилда.бу.кўрсаткич.60.фоизга.
етказилиши.кўзда.тутилмоқда.[1.].
Тадқиқот натижалари
:. Совет. ҳокимияти. йилларида. мактабгача. тарбия. тизи
-
ми. аҳолига. хизмат. кўрсатиш. тармоқларининг. муҳим. таркибий. қисмларидан. бири.
ҳисобланган..Ўзбек.хотин-қизларини.ижтимоий.ишлаб.чиқаришга.жалб.қилиш,.улар
-
нинг. меҳнатидан. “унумли”. фойдаланишда,. айниқса,. қишлоқ. аҳолисининг. ҳудудий.
ҳаракатини. оширишда. муҳим. омиллардан. бири. бўлган.. Шу. сабаб,. совет. ҳокимияти.
йилларида. қишлоқ. жойларидаги. мактабгача. тарбия. муассасаларининг. кенгайтириш.
масалалари.эътибордан.четда.қолмади..Бу.фақатгина.ўсиб.келаётган.ёш.авлоднинг.таъ
-
лим. ва. тарбия. соҳасидаги. манфаатлари. учунгина. эмас,. балки. дунё. миқёсида. қишлоқ.
хўжалик.маҳсулотларига.талаб.кучли.эканлиги.боис.эди..пахта.далаларида.ва.чорва
-
чилик. фермаларида. аксарият. ҳолларда. асосий. меҳнат. серфарзанд. аёллар,. яъни. она
-
лар.томонидан.бажарилган..Шу.муносабат.билан.Ўзбекистон.ССР.Министрлар.Сове
-
ти.томонидан.1948.йил.16.мартда.“Колхоз.болалар.майдончалари.аҳволини.яхшилаш.
тўғрисида”.қарор.қабул.қилинди.[2,.Б.13.]..Колхоз.ва.совхоз.раҳбарлари.ушбу.қарорни.
ижросини.таъминлаш,.ёш.болали.аёлларни.қишлоқ.хўжалиги.ишларига.кўпроқ.жалб.
этиш. мақсадида. болалар. майдончаларини. ободонлаштириш. ишларига. катта. эътибор.
бера.бошладилар..Натижада,.республикада.1949.йилга.келиб.жами.болалар.майдонча
-
лари.5538.тани.ташкил.қилди.ва.уларга.134758.нафар.болалар.қамраб.олинди.[6,.Б.35].
1949.йил.18.майда.ВКп.(б).Марказий.Комитети.ва.СССР.Министрлар.Советининг.
№.2004-сонли.“Мактабгача.тарбия.муассасалари.ва.туғруқ.уйларини.кенгайтириш.ва.
улар.фаолиятини.яхшилаш.чора-тадбирлари.тўғрисида”ги.қарори.қабул.қилинди..Бу.
қарор. ижросини. таъминлаш. мақсадида. иттифоқ. республикалари. билан. бир. қаторда.
Ўзбекистонда.ҳам.янги.кўринишдаги.мактабгача.тарбия.муассасалари.қуриш.ишлари.
бошлаб. юборилди.. Бундай. муассасаларни. қуриш. ишлари. йирик. ташкилотлар,. завод.
ва.фабрикалар,.комбинатлар,.колхоз.ва.совхозлар.зиммасида.эди..Саноқли.колхозларда.
292
10
болалар.боғчалари.ўз.вақтида.қуриб.битказилган..Хусусан,.1953.йилда.Фарғона.области.
Охунбобоев.районига.қарашли.“Сталинчи”.ва.“Фрунзе”.номидаги.колхозларда,.Фарғона.
районининг. “Меҳнаткаш”. колхозида,. Тошлоқ. районини. “Сталин”. ва. “Будённий”.
колхозларида,. Қува. районини. “Маленьков”. колхозларида. умумий. кўринишдаги. янги.
бинолар. мавжуд. бўлган. холос. [7,. Б.21].. Қолган. мактабгача. тарбия. муассасалари.
мослаштирилган. биноларда. ёки. тарбиячи. колхозчиларнинг. уйларида. фаолият. олиб.
борган..Фарғона.областининг.1953.йилга.мўлжалланган.режасига.кўра.258.та.доимий.
болалар. боғчалари. –. 1500. тарбияланувчини,. 1000. та. болалар. майдончалари. ва. 3000.
та.бригадалар.қошида.ташкил.этилган.кўчма.ясли-боғчалар.–.19350.тарбияланувчини.
қамраб. олиши. керак. эди.. Лекин. 1953. йил. 1. июнь. ҳолатига. 115. та. доимий. болалар.
боғчаси. ва. мавсумий. боғчалар. 50-60. фоиз. болани. қамраб. олган. холос. [7,20;. 4,. Б.2]..
Қувасой,.Тошлоқ,.Қува.районларининг.боғчаларида.тиббий.хизмат.кўрсатиш.даражаси.
қониқарсиз. даражада. бўлиб,. бу. ҳудудда. болалар. ҳеч. қандай. шароити. бўлмаган.
колхозчиларнинг.уйларига.жойлаштирилган.[9,.P.6].
1960-1965. йилларда. махсус. бинолар. йўқлиги. сабаб. кўп. қишлоқларда. маҳалла.
масжидлари. беркитилиб. мавсумий. болалар. боғчаларига. айлантирила. бошланди..
Масалан,. 1961. йилда. қишлоқ. хўжалик. ишлари. вақтида. 7. мингта. мавсумий. болалар.
боғчалари. очилган. бўлиб,. бундай. боғчалар. шароити. талабга. жавоб. бермаган. [3,.
Б.189]..Бригадалар.қошида.очилган.кўчма.яслиларда.болалар.сони.доимий.ва.болалар.
майдончаларидаги. тарбияланувчиларга. нисбатан. кўпроқ. бўлган. бўлсада,. бундай.
кўчма. яслилар. санитария. талабига. жавоб. бермаган.. Болалар. учун. алоҳида. хоналар.
мавжуд. бўлмаган.. Улар. беланчакларга. жойлаштирилган. ва. алоҳида. озиқ-овқат.
билан. таъминланмаганлиги. сабабли,. колхоз. ишчи. ходимлари. учун. тушлик. вақтида.
тайёрланадиган.умумий.қозондан.овқатланганлар..Уларга.қараш.ва.тарбиялаш.меҳнатга.
яроқсиз. аёлларга. топширилган. [14:23].. 1949-1959. йилларгача. қишлоқ. шароитидаги.
кўплаб.болалар.боғчалари.таълим-тарбия.маскани.эмас,.вақтинчалик.назоратда.ушлаб.
туриш.жойи.бўлиб.қолган..
1970-1980.йилларда.Иттифоқ.республикалари.бўйича.мактабгача.ёшдаги.болаларни.
қамраб.олиш.даражаси.37.фоизни.ташкил.этган.бўлса,.ушбу.рўйхатда.Ўзбекистон.11.
ўринни.эгаллаган..Йирик.саноат.корхоналарида.ишловчиларнинг.асосий.қисмини.аёллар.
ташкил.этишини.ҳисобга.олинса,.аксарият.корхоналарнинг.қошида.боғчалар.мавжуд.
эмас. эди.. Боғчаларга. болалар. қамровини. ошириш. мавжуд. ўринларни. сиқиштириш.
ҳисобига. амалга. оширила. бошланди.. Оқибатда. баъзи. корхоналар. қошидаги. мавжуд.
боғчалар. ўз. қувватидан. бир. неча. баробар. кўп. тарбияланувчилар. билан. ишлашга.
мажбур. бўлганлар.. Боғча. ва. яслиларнинг. 70. фоизи. умумий. кўринишдаги. биноларга.
жойлаштирилган.эди..Қурилаётган.янги.биноларга.қарамай,.барча.болаларни.қамраб.
олиш.учун.имконият.йўқ.эди.
1980. йилларга. келиб. республика. мактабгача. тарбия. муассасалари. билан.
таъминланиш. сезиларли. даражада. ошган. бўлсада,. иттифоқдагига. нисбатан. олганда.
икки.баравар.паст.кўрсаткич.бўлиб,.1-6.ёшли.болаларни.30%.гина.боғча.ва.яслиларга.
қатнаган,.қишлоқларда.бу.кўрсаткич.янада.паст.бўлган..Бунга.сабаб,.иш.билан.банд.
аёллар.ўртасида.туғиш.кўрсаткичининг.ошиб.бориши.эди..Хусусан,.1965.йилда.355,1.
минг.нафар.бола.туғилган.бўлса,.1983.йилда.609,4.минг.гўдак.дунёга.келган..Ҳар.1000.
ўзбек.аёлининг.333.нафари.кўп.болали.оналар.ҳисобланган,.яъни.улар.5.ёки.ундан.кўп.
фарзандли.бўлган.[3..Б.214]..
1988.йилда.Ўзбекистон.қишлоқ.жойларининг.54,1%.да.доимий.болалар.боғчалари.
мавжуд. бўлган. бўлса,бу. кўрсаткич. Тожикистонда. 17,3%,. Қирғизистонда. 52%,.
293
10
Қозоғистонда. 80,3%,. ни. ташкил. этган. [5,. Б.45]. Мавсумий. болалар. боғчалари. эса.
Ўрта. Осиё. давлатларида. юқори. кўрсаткични. эгаллаган.. Яъни,. Ўзбекистоннинг.
35,9%,. Тожикистоннинг. 51,2. %,. Қирғизистоннинг. 29,4%,. Қозоғистоннинг. 6,5%. ,.
Россиянинг. 1,7%. қишлоқларида. мавсумий. болалар. боғчалари. фаолият. кўрсатган..
Республика. бўйича. мавсумий. болалар. боғчалари. сони. кўп. бўлгани. ҳолда,. фаолият.
энг. паст. даражада. бўлиб,. назорат. ҳам. қилинмаган. [6,. Б.58].. Маориф. ва. Соғлиқни.
сақлаш.министрлиги.бундай.турдаги.болалар.боғчаларини.ўзига.бўйсунувчи.ташкилот.
сифатида.кўрмаганлар..Республикада.аҳоли.сони.ўсиб.боришига.қарамай,.1989.йилда.
мактабгача. ёшдаги. болаларнинг. 60. фоизи. қишлоқларда. яшаган. бўлса-да,. уларнинг.
фақат. 26. фоизи. мактабгача. тарбия. муассасаларига. қамраб. олинган. (1985. йилдаги.
кўрсаткичдан.деярли.ўзгармаган).[10,.Б.149]..Иттифоқ.бўйича.ҳар.бешинчи.қишлоқдан.
бирида. мактабгача. тарбия. муассасаларининг. ҳеч. бир. шакли. мавжуд. бўлмаган..
Қишлоқларда. яшовчи. аёллар. маиший. шарт-шароитлар,. шу. жумладан,. мактабгача.
тарбия.муассасалари.етишмаслигидан.бир.қўлида.бола.кўтариб.далада.меҳнат.қилишга.
мажбур.эдилар..Йилдан.йилга.мактабгача.таълим.муассасалари.ва.тарбияланувчилар.
сони. ортиб. борган.. Лекин. республика. аҳолисининг. сони. ортиб. бориши. натижасида.
шаҳар.ва.қишлоқ.жойлардаги.муаммолар.керакли.даражада.ечимини.топмади..
хулоса:
. иккинчи. жаҳон. урушидан. кейинги. йилларда. Ўзбекистонда. мактабгача.
таълим.муассасалари.тармоқлари.кенгайиб,.тарбияланувчилар.сони.йилдан.йилга.ортиб.
борган.. Умумий. кўринишдаги. болалар. боғчалари. кўпайган.. Лекин. шунга. қарамай,.
фаолият.юритаётган.мактабгача.таълим.муассасалари.аҳолини.ўсиш.даражасидан.ортда.
қолиб,.мавжуд.эҳтиёжни.қондира.олмаган..Мавсумий.болалар.боғчаларининг.фаолияти.
назорат.қилинмаган..Қишлоқ.аҳолиси.мактабгача.ёшдаги.болаларининг.асосий.қисми.
колхоз. болалар. майдончалари. ва. кўчма. яслиларга. қамраб. олинган. бўлиб,. уларнинг.
фаолияти.ва.санитар.ҳолати.ҳеч.қандай.талабларга.жавоб.бермас.эди.
Адабиётлар.рўйхати
[1.]..
Ўза-
. Ўзбекистон. Республикаси. президенти. Шавкат. Мирзиёевнинг. Олий.
Мажлисга. Мурожаатномаси. https://uza.uz/oz/politics/zbekiston-respublikasi-prezidenti-
shavkat-mirziyeevning-oliy-25-01-2020
[2.]..Бадалова.М..Из.истории.развития.дошкольного.воспитания.в.Узбекской.ССР.
(1946-1965. гг.).. –. Автореферат. диссертации. на. соискание. ученой. степени. кандидата.
педагогических.наук..–Ташкент,.1974.
[3.]..Жўраева.Н..Ўзбекистонда.хотин-қизларга.муносабат..Тошкент:.Ўзбекистон.
Миллий.кутубхонаси.нашриёти..–.2013.
[4.]..Муқимов.А..Колхоз.боғчалари.//Ўқитувчилар.газетаси..–.1973..–.12.август.
[5.]..Образование.СССР.статический.сборник..–.1989г.
[6.]..ФВДА,.пА,.ф.1,.р.6,.й.248,.в.35..«Докладные.записки»..
[7.]..ФВДА,.пА,.ф.1,.р.10,.й.32,.в.20.21,23..«Справки,.сведения,.докладные.Р.К..и.Г.К.
партии.по.работе.среди.женщин.».
[8.]...ФВДА.Сведения.обкома.РК.ГК.партии.о.работе.среди.женщин..Ф.1.О.6..хр.
.220
[9.]..ФВДА,.пА,.ф.1,.р.6,.й.220,.в.6.«Сведения.обкома.РК.ГК.партии.о.работе.среди.
женщин»..
[10.].Хаджиева.М..Социальное.развитие.села.Узбекистана.в.конце.70-х.и.начале.
80-х.годов:.опыт.и.проблемы..Диссертация.на.соискание.ученой.степени.доктора.
исторических.наук..–.Тошкент,.1992.
294
Do'stlaringiz bilan baham: |