10
соЗандалик МаҳораТини ривоЖланТириШ Тенденциялари
Наврўзбек СОБИРОВ
Тошкент давлат педагогика университети
мустақил тадқиқотчиси (PhD)
(+998913273323)
Аннотация:
. Мақолада. олий. таълим. муассасаларида. таҳсил. олаётган. талабалар
-
нинг.созандалик.маҳоратини.ривожлантириш.тенденциялари,.янгича.услублар.яратиш.
борасида.фикрлар.илгари.сурилган.
Калит сўзлар:
эстетик.тарбия,.ижро.услуби,.композитор,.ритм.
Дунёдаги.ҳар.қайси.миллат.ўзининг.миллий.мусиқаси.билан.бирга,.миллий.мусиқий.
чолғу. асбоблари. билан. яшаб. келади.. Жумладан,. ўзбек. халқимизнинг. ҳам. миллий.
мусиқий.чолғу.асбоблари.турлича.бўлиб,.улар.асрлар.давомида.инсонларнинг.руҳий-
маънавий. озуқаси,. эстетик. тарбия. воситаси. бўлиб. келган.. Ўзбекистон. Республикаси.
президенти.Шавкат.Мирзиёев.ташаббуси.билан.сўнгги.йиллар.ўзбек.миллий.мусиқа.
санъатини.янада.ривожлантириш,.маданий.меросимизни.асраб-авайлаш.ва.янада.ри
-
вожлантиришга.доир.қатор.қонун.ҳужжатлари.қабул.қилиниб,.улар.доирасида.кўплаб.
амалий.ислоҳотлар.амалга.оширилиб.келинмоқда.
Мусиқий. чолғу. асбобларининг. куйи. инсон. руҳиятини. эстетик. тарбиялайди,. унга.
ором.бериб,.турли.қийинчиликларни.енгишда.сабр.ва.матонатни.ўргатади..Ёшларимиз.
миллий. мусиқани. биринчи. марта. тинглаганида. уни. қалбан. ҳис. этади,. бутун. вужуди.
ва. руҳиятига. таниш. куйни. ёқтириб. қолади.. Сабаби,. ёшлар. ҳаёти. давомида. ҳали. бу.
куйларни. тингламаган. бўлса-да,. олдин. ота-боболаримиз. миллий. куйларни. тинглаб,.
уларнинг. сеҳрли. оҳанглари. оғушида. улғайишган.. Шу. ўринда. олимлар. С.. Бегматов.
ва. М.. Матёқубовнинг. “Мусиқий. чолғулар. инсоният. . маънавиятини. . оҳангларда. . та
-
раннум. этувчи. восита,. . яъни. . халқ. . ижодиёти. . маҳсули. . бўлиб,. . азал-азалдан. . омма.
орасида..шаклланиб,..маҳоратли.соз..усталари.томонидан..ясалиб,..тобора.мукаммал
-
лашиб.келаётган.мўъжизавий.ва.ифодавий.асбоблардир..Чолғуларда.ҳар.бир.халқнинг.
миллий.ғурури,..анъанаси,.боқий.қадриятлари.ўз.ифодасини.топганки,.улардан.тара
-
ладиган.овоз.ҳам.шунга.мослашган..Булар.барчаси.яратилажак.чолғуларнинг.шаклига.
ва. миллийлик. мезонига. асос. бўлиб. хизмат. қилади.. Тарих. давомида,. доимо. мусиқий.
чолғуларга.бўлган.эътибор.катта.бўлиш.билан.бирга,..тарбиявий..томонлари.билан.ҳам.
алоҳида.аҳамиятга.эга.бўлиб.келган”,.[1.].дея.таъкидлаган.фикрлари.ўринли..Айниқса,.
санъат.ихтисосликлари.бўйича.олий.таълим.муассасаларида.таҳсил.олаётган.талаба-
ёшлар.тарбиясида.миллий.мусиқий.маҳоратни.шакллантириш,.созандалик.сирларини.
ўргатиш,.келгусида.ўз.соҳасининг.етук.мутахассиси.бўлиб.етишиши.муҳим.саналади.
Республикамизда. Ўзбекистон. давлат. консерваториясида. ҳамда. Ўзбекистон. давлат.
санъат.ва.маданият.институтида.мусиқа.ихтисосликлари.бўйича.мутахассис.кадрлар.
етиштирилади.. Ушбу. икки. олий. таълим. муассасасининг. асрий. анъаналари,. илғор.
тажриба. ва. педагогик. ёндашувлари. мавжуд.. Улар. йилдан. йилга. шакллантирилиб.
келинмоқда..Созандалик.маҳоратини.ривожлантиришда.“устоз-шогирд”.анъанаси.энг.
самарали.тенденциялардан.бўлиб,.ёшларда.устодона.қобилиятни.шакллантиради,.энг.
асосийси,. кўпроқ. машқ. қилиш,. аудиторияда. мусиқий. созлардан. кенгроқ. ва. сифатли.
фойдаланиш. талаб. этилади.. Мусиқанинг. . гўзаллиги. . ва. . мукаммаллиги. . бир. . қатор..
283
10
омиллар..билан.боғлиқ.бўлади..Оҳангларни.сирли,.гўзал.ва.мафтункор.шакл.топишида.
бу. омилларнинг. барчаси. . муҳим. ўрин. тутади.. . Мусиқа. . садоларини. . жонлантирган..
ижро..ҳақиқий..“самў”.эканлигини..намоён..эта..билиш..керак..Созанданинг.чолғуси.
ва.ижросининг.мукаммаллиги,.унинг.ҳар.томолама.моҳирлиги,.билимли.эканлигидан.
далолат. бериб. туради.. Ўзбек. мусиқа. меросимизда. ана. шундай. мазмунли. яшаб. ижод.
этган.намоёндалар.талайгина..Устоз.санъаткорлар.Юнус.Ражабий,.Тўхтасин..Жалилов,.
Комилжон..Жабборов,.Ғанижон.Тошматов,.Аҳмаджон..Умрзоқов,.Ашурали..Юсупов,..
Уста. Рўзимат. . Исабоев,. . Рихси. Ражабий,. Фахриддин. Содиқов,. Муҳаммаджон. Мир
-
заевларнинг.бетакрор.ижоди,.ёрқин.мусиқий.фаолияти.ва.янгича.услубларда.яратган.
асарлари.йиллар.давомида.халқимиз.қалбидан.жой.эгаллаб.келмоқда..
Ўзбек..халқ..мусиқа..ижрочилик..амалиётида..ўз..фаолияти..ва..баракали
ижоди. . билан. . халқимиз. . назарига. . тушган. . созандалар. . бир. . қараганда. кўпга.
ўхшаб. кўринади.. Лекин,. халқ. анъаналарини. сақловчилари,. ўз. ижоди. билан. миллий.
анъаналарни.давом.эттиришга,.уларнинг.негизида.ўз.ижро..услубини.шакллантиришга.
ва.охир-оқибат.ўзининг.ортидан.келадиган..авлодларни.эргаштириш..хусусиятига..эга..
бўлган..санъаткорлар..дарҳақиқат..саноқлидир..
Ижрочилик. амалиётида. уларнинг. ҳар. бирини. ўз. ўрни,. амалиётда. эришган. ижро.
услуби,.мусиқа.меросимизга.қўшган.ҳиссаси.мавжуд..Шунинг.учун.бўлса.керак,.мусиқа.
санъатимизнинг.фидоий.ижодкорлари.доимо.халқимиз.томонидан.эъзозланиб,.уларни.
яратган. ижро. услублари. “устоз-шогирд”. анъаналари. негизида. яшаб,. ривожланиб.
бораверади.
Ўзбек. миллий. мусиқий. чолғу. асбоблари. рубоб,. уд,. танбур,. доира,. най,. сурнай,.
карнай,. сато,. дутор. кабиларнинг. сеҳрли. куйлари. инсонни. сеҳрлаб. ўзга. оламга. олиб.
киради..Ёлғиз.қолган.тунларда.ҳамроҳ,.қалбнинг.осойиш.дақиқаларида.сирдош,.ғамли.
лаҳзаларда.қувонч.ва.таскин.улашувчи.кўмакчилар.бўлади..Бунда.адабиётнинг.ҳам.ўз.
ўрни.мавжуд..Гўзал.ва.таъсирли.мисраларнинг.сержило.ритмларга.солиниб,.бетакрор.
ижро.яралишида.эса.композитор.маҳорати.юксак.ўрин.тутади..Бундан.келиб.чиқадики,.
ижрочилик.ҳам.синтетик.санъат,.унда.турли.фан.ва.соҳаларнинг.қоришмаси.мавжуд..
Энг.муҳим.ўринда.эса.ижодкорлик.қобилияти.ётади..
Буюк. маърифатпарвар. ижодкорлардан. бири. бўлмиш. Абдурауф. Фитрат. ўзининг.
мусиқага.оид.изланишлари.асосида.“Ўзбек.классик.мусиқаси.ва.унинг.тарихи”.номли.
китобини. яратди.. [2.]. Мазкур. изланишлар. ўзбек. мумтоз. мусиқий. меросимизнинг.
нақадар. бой. ва. қадрли. эканини. кўрсатади.. Фитрат. нафақат. тадқиқотчи. олим,. балки.
моҳир.драматург.сифатида.ҳам.танилган..Унинг.ҳаётига.назар.ташлар.эканмиз,.кўплаб.
фан.ва.соҳалардаги.уйғун.ижодий.фаолиятни.кўрасиз.ва.тан.берасиз..Шунингдек,.олим.
ўз.китобида.миллий.мусиқий.чолғу.асбобларини.ҳам.санаб.ўтган.
Ўзбек. мумтоз. мусиқа. санъатида. яратилган. “Таснифи. . Дугоҳ”,. “Гардуни. . Дугоҳ”,.
“Чапандози..Баёт”,.“Мушкилоти..Дугоҳ..талқинча.(мўғулча)си”,..“Сарахбори..Дугоҳ”..
каби.асарларни..рубоб..чолғусида:.“Чашми..Шаҳло”,..“Боғда..ёр..кезганда”,.“Мухаммаси..
Мавлон”,..“Чапандози..Қаландан”,..“Самои..Дугоҳ”.куйларга.солинган..Инсонлар.тўй-у.
томошаларда,. турли. давралар,. маросимлар,. базм. ва. сайлларда. миллий. оҳангларни.
тинглашади.. Моҳир. созандалар. баҳс. бойлашиб,. беллашувлар. уюштирилади,. ёшлар.
давраларда.жонли.ижроларни.намойиш.этишади.
Бугунги.кунда.олий.таълим.муассасаларида.таҳсил.олаётган.талабаларда.созандалик.
маҳоратини. ривожлантириш. йўлида. кўплаб. изланишлар. ва. янгича. методлардан.
фойдаланилмоқда..Буларнинг.замирида.профессионал.ижодкорларни.етиштириш,.ҳар.
284
10
жиҳатдан.етук.истеъдодларни.кашф.қилиш.ҳаракатлари.ётади..Мавзу.доирасидан.келиб.
чиқиб.бир.қанча.таклифлар.ишлаб.чиқилди:
12..
“устоз-шогирд” анъанасини янада мукаммаллаштириш,
13..
талабаларда созандалик маҳоратини бастакорлик, композиторлик қобилиятлари
билан параллель равишда ривожлантириш,
14..
мусиқий билимларни чуқур эгаллаш.
Ижро. услубларнинг. шогирдлар. томонидан. давом. эттирилиши. ҳамда.
ривожлантирилишида,. устозларнинг. ижро. техникалари,. . ҳолатлари,. . зарблари. . ва..
қўлланиладиган. . турли. . безакларни. ҳаракатларидаги. . мутаносиблик. . зарур. бўлади..
Аввало,.ҳар.бир.созанда.ўз.устозининг.ижро.услубларида.тарбияланади,.сўнгра,..унинг..
устозона.қобилияти..натижасида.ўз.хусусиятларини..ифода..этса,..ўзининг..ижро..услубини..
шакллантиради..Ҳар.бир.талабада.ижодкорлик.қобилиятларини.уйғотиш,.креативликни.
ошириш. муҳим. босқич. саналади.. Чунки. ҳар. бир. ижодкор. ўз. фаолиятида. янгича.
ёндашув.билан.ўзига.хос.услубни.ярата.билиши.керак..Айниқса,.замонавий.педагогика.
соҳасида.ҳар.бир.талабанинг.маҳоратида.креативликни.шакллантириш.муҳим.босқич.
бўлиб.бормоқда..Таълим.ва.тарбия.назарияси.ва.методикасида.профессионал.таълим.
муҳим. экан,. мазкур. хусусият. созандалик. маҳоратини. ривожлантиришда. ҳам. муҳим.
ўрин.эгаллайди..
Маҳорат. –. вақт. давомида. шакллантирилади.. Созандалик. маҳоратида. ҳам. талаба.
мусиқани. қалбан. ҳис. этади,. руҳий. оламида,. тасаввур. кенгликларининг. замирида.
оҳанглар.эшитилиб.туради..Олий.таълим.муассасаларида.таҳсил.олаётган.талабаларда.
назарий.билимлар.билан.бирга.амалий.тажрибани.ҳам.ривожлантиришда.созандалик.
маҳорати.ўсиб.боради..Ҳар.бир.талабанинг.шахсий.бисотида.бирорта.миллий.чолғу.
асбобининг. мавжудлиги. созандалик. маҳоратини. мустақил. равишда. шакллантириб.
боришга.қаратилади..Зеро,.қанча.кўп.машқ.қилиниши.самарали.фойда.беради.
Фойдаланилган.адабиётлар.рўйхати
1..Бегматов.С.,.Матёқубов.М.,.“Ўзбек.анъанавий.чолғулари”.Т.:.2006.
2..Фитрат.А..“Ўзбек.классик.мусиқаси.ва.унинг.тарихи”.Т.:.1993.
3..Беляев.В..“Музыкальные.инструменты.Узбекистана”.М.:.1993.
4..Қосимов.Р..“Анъанавий.рубоб.ижрочилиги”.Т.:.1999.
285
Do'stlaringiz bilan baham: |