16-mavzu. Estetikaning predmeti, maqsadi va vazifalari Reja

Estetik ehtiyoj. Estetik anglash va shu asosdagi faoliyat jarayonining ibtidosi estetik ehtiyojga borib 

taqaladi.  Estetik  ehtiyoj  inson  hayotida  ro’y  beradigan  barcha  estetik  hodisalarning  asosi  sifatida  ham 

tabiiy-biologik, ham ijtimoiy-ma’naviy mohiyatga ega; «go’zal nafs», nafosatga tashnalik, insonda estetik 

hissiyotni  qo’zg’atish  xususiyatini  saqlab  qolgan  holda,  keyinchalik  uning  butun  umri  mobaynida 

takomillashib  boradi  estetik  muhokama,  estetik  baho,  estetik  did  va  estetik  idealning  shakllanishiga 

xizmat qiladi. Har bir shaxsdagi madaniyatlilik darajasi, ma’naviy salohiyati uning estetik ehtiyoji doirasi 

bilan  o’lchanadi.  U  «go’zal  nafs»  sifatida  boshqa  ehtiyojdan  talab  etilayotgan  obyektdan  moddiy-

iqtisodiy,  ijtimoiy-siyosiy  va  boshqa  manfaatlar  kutmasligi,  beg’arazligi  bilan  ajralib  turadi.  Estetik 

ehtiyoj estetik hissiyot bilan uzviy, dialektik bog’liq; estetik ehtiyoj ko’pincha estetik hissiyotni uyg’otsa, 

ba’zan  estetik  hissiyot  estetik  ehtiyojni  vujudga  keltiradi.  Masalan,  siz  «Mirzo  Ulug’bek»  spektaklini 

ko’rish  hohishi-estetik  ehtiyoj  tufayli  teatrga  bordingiz;  spektakl  mobaynida  sizda  estetik  hissiyot-

hayratlanish,  zavqlanish,  quvonish  v.b.  tuyg’ular  qo’zg’aldi.  Spektakldan  keyin  esa  u  haqda  mulohaza 

yuritishga,  undagi  ijobiy  va  salbiy  qiyofalarni  baholashga,  qolaversa,  yaqin  kishilarga  spektakl 

mazmunini  o’z  estetik  nuqtai  nazaringizdan  so’zlab  berishga  yoki  Mirzo  Ulug’bek  suratini  chizishga, 

unga  atab  she’r  yozishga  yoki  u  haqda  insho  yozishga  ehtiyoj  sezasiz.  Demak,  estetik  ehtiyoj  hissiyotni 

uyg’otsa,  hissiyot  yana  estetik  ehtiyojni,  muayyan  estetik  hodisani  o’zgacha  badiiy-estetik  talqin  qilish, 

unga ijodiy yondashish ehtiyojini tug’diradi. Zero, J.Lokk aytganidek, «nimaniki tushunchada bor ekan, u 

bundan  avval  hissiyotda  mavjud  edi;  agar  hissiyotdan  aqlga  narsalar  qiyofasi  uzatilmas  ekan,  u  holda 

tafakkur  uchun  hyech  qanday  material  berilmagan  bo’ladi».  Demak,  estetik  anglash  avvalo  estetik 

hissiyot bo’lishini taqazo etadi.