16-mavzu. Estetikaning predmeti, maqsadi va vazifalari Reja

Estetik  qadriyat.  Qadriyat  deganda  biz,  odatda  shaxs,  millat,  jamiyat  tomonidan  qadrlanadigan 

ma’naviy—moddiy obyektlarni tushunamiz. Har qanday qadriyat yoki qadriyat darajasiga ko’tarilgan har 

bir obyekt inson tomonidan baholanmay qolmaydi. Qadriyatlar sohaviylik tabiatiga ega (axloqiy, estetik, 

diniy va h.k.) bo’lishi barobarida darajalarga bo’linishi bilan ham ajralib turadi.  

Bir  yoki  bir  necha  estetik  xususiyatni  o’zida  jam  qilgan  qadriyatni  biz  estetik  qadriyat  deymiz. 

Estetik  qadriyatlar  inson  va  jamiyat  hayotida  muhim  o’rin  egallaydi.  Go’zallik,  ulug’vorlik,  Registon 

me’morlik majmui, «Shashmaqom», Navoiyning «Xamsa»si, Rafaelning rang tasviri, Shekspir asarlari—

bular hammasi estetik qadriyatlardir. Biz ular haqida fikr yuritar ekanmiz, odatda «bebaho» degan so’zni 

ishlatamiz,  bu  bilan  biz  ularning  qadri  nihoyatda  balandligini,  oddiy-kundalik  baholash  mezonlaridan 

yuksak  turishini  ta’kidlaymiz.  Estetik  qadriyatlar  sof  ma’naviylik,  ya’ni  itellektual—hissiy  jihati  bilan 

birga, ma’naviylik va moddiylikning omuxtasi sifatida namoyon bo’ladi.  

Barcha  moddiy  estetik  qadriyatlar  tarix,  jamiyat  va  shaxs  tomonidan  mulk  sifatida  qabul  qilinib, 

ularga ikki xil munosabat ko’rsatiladi. Birinchisi-moddiy buyum, tovar sifatidagi, ikkinchisi esa, qadriyat 

tarzidagi munosabat. Natijada ularning qiymati mulk, tovar sifatida ham narx, ham baho bilan belgilanadi. 

Masalan, Navoiyning «Xamsa»siga bo’lgan  ma’naviy-estetik munosabat, uni kitob, ya’ni tovar shaklida 

xarid  qilinishiga  olib  keladi.  «Xamsa»  kitob-tovar  tarzida,  boshqa  qadriyat  darajasiga  ko’tarila  olmagan 

kitoblar  bilan  bir  xilda  narxlangani  holda  ayni  paytda  ma’naviy  boylik-estetik  qadriyat  sifatida 

baholanadi.  Ya’ni,  har  bir  mulkning  qiymati  iqtisodiy-moliyaviy  birlik  -  pul  bilan  narxlanadi,  estetik 

qadriyatlar esa ma’naviy-ruhiy ta’siri darajasiga qarab baholanadi.  

Ma’lumki, har bir mulk foydalilik xususiyatiga ega. Foydalilik esa ikki xil bo’ladi-moddiy iqtisodiy 

va  ma’naviy-ruhiy.  Qadriyat  darajasiga  ko’tarilmagan  narsa-hodisalarning  foydaliligi  kundalik  iqtisodiy 

ehtiyojlarni qondiradi. Qadriyatlar uzoq muddatli ma’naviy-ruhiy ta’sirga ega bo’ladi.  

---