16-mavzu. Estetikaning predmeti, maqsadi va vazifalari Reja

Nafosat tushunchasi va uning mohiyati. Nafosat bir tomondan real voqyelikni, ikkinchi tomondan 

ilmiy  tushunchani  anglatadi.  U  real  voqyelik  sifatida  inson  hayotining  barcha  sohalarini  nurlantirib 

turuvchi  qamrovli  ma’naviy  hodisa,  tushuncha  sifatida  esa  estetika  faniga  oid  yuzlab,  ehtimol,  minglab 

atamalarni  o’z  ichiga  olgan  eng  yirik  istiloh,  ovro’pacha  ta’rifda  -  metakategoriya.  Boshqacha  qilib 

aytadigan bo’lsak, nafosatning «hududi» nihoyatda keng: u obyektiv voqyelik sifatida narsa-xodisalarning 

estetik  xususiyatlarni  anglatsa,  subyektiv  voqyelik  tarzida  insonning  ana  shu  estetik  xususiyatlarini 

anglash va idrok etish borasidagi botiniy faoliyatidir. 

Shu  o’rinda  estetik  xususiyatlar  o’zi  nima,  ularning  mavjudlik  shartlari  nimalar  bilan  belgilanadi, 

degan masalaga to’xtalib o’tish joiz. 

Odatda go’zallik, ulug’vorlik, fojiaviylik, kulgililik singari istilohlar haqida gap ketganida, biz ularni 

estetikaning  mezoniy  tushunchalari  yoki  asosiy  kategoriyalari  deymiz.  Chunki  ular  estetika  fanining 

mezonlarini  belgilab  beradigan  istilohlar,  fan  salmog’ini  o’lchaydigan  o’lchov  tushunchalar  vazifasini 

bajaradi,  ya’ni  ular  yuqorida  aytilganidek,  o’zlari  voqyelik  bo’lmagani  holda  estetik  voqyelikning 

mohiyati,  tuzilmasi  shakli  v.h.  to’g’risida  fikrlash  uchun  maxsus  kalit  bo’lib  xizmat  qiladilar.  Deylik, 

go’zallik tushunchasi tabiat, jamiyat yoki san’atda mavjud bo’lgan estetik obyektning go’zalligini tadqiq 

va  talqin  etish,  sharxlash  uchun  zarur;  lekin  u  narsa-hodisaning  obyektiv  reallikdagi  estetik  xususiyatini 

sharxlar  ekan, ayni paytda  shu xususiyat to’g’risidagi  ilmiy talqin mezonlarini belgilab berish vazifasini 

ham  o’taydi.  Ana  shu  obyektiv  reallikdagi  estetik  xususiyatlar  (go’zallik,  ulug’vorlik,  fojiaviylik, 

mo’jizaviylik va boshqalar) nafosatni tashkil etadi. Bu hususiyatlar ham san’at, ham  tabiat, ham jamiyat 

olamidagi obyektlarda mavjud bo’ladi. Bularning bari bizni o’rab turgan estetik muhit bo’lmish nafosatni 

tashkil etadi. Biroq, bu-nafosatning bir tomoni, uni shartli ravishda tashqi nafosat yoki obyektdagi nafosat 

deyishimiz  mumkin.  Nafosatning  ikkinchi  tomoni  ham  borki,  o’zini  ichki  nafosat  yoki  subyektdagi 

nafosat tarzida namoyon qiladi. Ana shu ikkinchi jihat estetik jarayonni vujudga keltirish xususiyatiga ega 

bo’lgan falsafiy hodisa-voqyelikni estetik anglash bilan belgilanadi. 

Aytganlardan shunday qisqacha xulosa chiqarish mumkin: nafosat - - o’z ichiga ham tabiatdagi, ham 

jamiyatdagi, ham shaxs hayotidagi estetik jihatlarni o’zida mujassam qiladigan estetik munosabat obyekti 

sifatida  estetik  xususiyatlarni,  estetik  faoliyatini  va  estetik  anglashni  qamrab  oladigan,  yashash  sharti 

subyektiv  xilma-xillik  bilan  belgilanadigan  murakkab,  maqsadni  emas,  balki  serqirra  maqsadga 

muvofiqlikni birinchi o’ringa qo’yadigan hissiy-intellektual borliq, inson  hayotining insoniy mazmunini 

ta’minlaydigan ma’naviy-ijtimoiy hodisa. 

---