15-mavzu. Boshqaruvda motivatsiya va nazorat. Reja: Motivlashtirish tushunchasi, mazmuni va mohiyati. Ehtiyojlar va ularning turlari

Portera - Loulera modeli. 
 
Layman Porter va Edvard Louler kutish va xaqqoniylik nazariyasi elementlari qo’shilgan 
komplekslashgan jarayonni motivatsiya nazariyasini ishlab chiqdilar. U quyidagi 50-chizmada 
ifodalangan. 

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
50-chizma.
Portera- Loulera modeli.
Individual 
daromad 
Individual 
xarajat 
= 
Boshqa shaxs 
daromadi 
Boshqa shaxs 
xarajati 
Mukofot 
haqiqat 
sifatida 
qabul 
qilnmasa 
Qobiliyat va xarakteri
4. 
Mukofotlash bahosi
1. 
Natijalar 
(Ish bajarishdagi) 6. 
Kuchaytirish 
3. 
Xodimlar 
bahosi 5. 
Mukofotni 
kuchaytirishdagi 
ehtimollik bahosi 2. 
Tashqi 
mukofotlash
7b. 
Ichki 
mukofotlash
7a. 
Mukofotlashni 
haqiqat stfatida q/q
9. 

---

Porter va Loulerning motivatsiya mexanizimini tushunish uchun, ular modeldagi elementlarni 
o’rganish lozim. Portera-Loulera modeligi binoan, xodimlar tomonidan erishilgan natijalar asosan 
uch o’zgaruvchiga boqliq: sarflangan kuch (3), inson yagona qobiliyati va harakteri (4) va yana 
mehnat jarayonida o’z rolini tan olish (5). 
Bulardan tashqari, motivlashtirishda X (iks) va U (igrek) nazariyalari ham alohida o’rinni 
tutadi. Bu nazariyalarning muallifi amerikalik ruhshunos 
D. Mak Gregor
bo’lib, u boshqaruvchi va 
xodimlarning mehnatga bo’lgan munosabatini ifodalaydi. 
X (iks)
nazariyasi bo’yicha ishchilar ishlashni xohlamaydi, javobgarliqdan qochadi, ular 
tabiatan yalqov, ishyoqmas bo’ladilar. Shu bois ularni doimo turtib, majburlab, nazorat qilib, jazo 
bilan qo’rq)itib turish kerak. Shundagina ular korxona uchun yaxshi ishlaydilar. 
U (igrek)
nazariyasida kishilarga ishonib, qobiliyatlarini rivojlantirib, ular o’zlarining 
foydaliligi va muhimliklarini his qilishsa, ishdan qoniqish hosil qilishsa, shundagana korxonaga 
katta foyda keltirish mumkin deyiladi. Bu nazariya xodimning o’z mehnatidan qoniqish hosil 
qilishiga hamkorlik ko’rsatuvchi: 
• xizmatlarning tan olishi; 
• xizmatdagi o’sishi; 
• malakasining oshishi; 
• mas’uliyatning yuqoriligi kabi omillarni motivatsiyaga da’vat etuvchi omillar deb talqin 
qiladi. 
Bu nazariyaga binoan boshqaruvchi ko’rsatma beribgina qolmay, har bir kishining qobiliyatini 
ishga yo’naltiradi. Ishning ko’zini bilgan rahbar o’z qo’l ostidagilariga vakolatlar va qabul qilingan 
qarorlarni bajarishda erkinlik beradi. 
Umuman rahbar oldida quyidagi ikki maqsad turishi kerak: 
• motivatsiya vositalarshi yaxshilash yo’li bilan qo’l ostidagilarning norozilik darajasini 
pasaytirib borshi; 
• xodimlarning tashabbusini uyg’otadigan motivatsiyaning kuchli vositalarini qo’llab, 
ularning ehtiyojlarini to’laroq qondirshi.