15- mavzu. Foydali qazilmalarni boyitishda yordamchi jarayonlar. Ma'ruzaning rejasi

 
 
Changsizlantirish jarayoni. 
Changsizlantirish deb qattiq zarrachali changlarni ventilator yordamida 
so’rib ushlash jarayoniga aytiladi. Chang deb o’z tarkibida qattiq moddaning 
mayda zarrachalarini tutgan gaz sistemalariga aytiladi, chang odatda qattiq 
moddalarni mexanik usullar bilan maydalash, yanchish va bir joydan ikkinchi 

---

joyga uzatish vaqtida hosil bo’ladi. Sanoat changlarining o’lchami 0,001 dan 
0,1 gacha bo’ladi.
 
Tutunlar tarkibida o’lchami 0,3 - 5 mkm ga teng bo’lgan qattiq modda 
zarrachalari bo’ladi. Tutunlar bug’ yoki gazlarning suyuq yoki qattiq holatiga, 
kondensatsiyalanish jarayoni orqali o’tishdan hosil bo’ladi. Bundan tashqari 
tutunlar qattiq yoqilg’ilarning yo’nishi paytida hosil bo’ladi. Chang tutun, 
tumanlar, aerodispers sistemalar yoki aerozollar deb yuritiladi.
 
Gazsimon sistemalar
 
 
 
Changlar: Tutunlar: Tumanlar:
 
gaz: qattiq gaz: qattiq gaz: suyuqliklar.
 
moddalar moddalar.
 
 
Boyitish fabrikalari bo’limlarida asosan tayyorlash jarayonida texnologik 
changlar paydo bo’ladi, ular asosan shu qazilma boyliklarining juda kichik 
zarrachalari hisoblanib, havoda muallaq harakatlanadi.
 
Changlar birlamchi va ikkilamchi changlarga bo’linadi. Birlamchi chang 
bu texnologik va transport dastgohlarida ish vaqtida ajraladigan chang bo’lsa, 
ikkilamchi changlar bo’lsa, dastgohlarda o’tirib qolgan changlardir. Ko’pchilik 
fabrikalarda, ayniqsa quruq usulda boyitish fabrikalarida foydali qazilmalarni 
qayta ishlashning hamma jarayonlari katta miqdorda chang ajralishi bilan olib 
boriladi. Ishlab chiqarish korxonalarida changlar asosan derazalarda, pollarda 
metallkonstruksiyalarda va dastgohlarda o’tirib qoladi. Bu esa dastgohlarning 
xizmat ko’rsatish muddati qisqarishiga hamda moylarning ko’p miqdorda 
sarflanishiga olib keladi, bundan tashqari derazaga o’tirgan changlar ishchi 
o’rinlarga tushayotgan yorug’likni to’sadi. Ba’zi mayda dispers zarrachalarda 
tashkil topgan changlarni havo bilan aralashishi natijasida portlovchi aralashma 
hosil bo’lishi mumkin. Uning hosil bo’lishi shu aralashmadagi changlarning 
konsentratsiyasiga, chang zarrachalarining yirikligiga havodagi kislorodning 
miqdoriga va boshqa omillarga bog’liq. Shuningdek yirikligi 0,07 – 0,1 mm 
changli havo portlashdan havfli hisoblanadi. Masalan: bunday yiriklikdagi 
toshko’mirning havo bilan aralashmasida changning miqdori 35 – 500 gr/m
3
bo’lganda portlashga moyilligi yuqori bo’ladi va harorati 700 – 750 
0 
C 
bo’lganda ham portlash hodisasi yuz berishi mumkin.
 

---

Quyidagi jadvalda ayrim foydali qazilmalarni portlashdan havfsiz bo’lgan 
konsentratsiyasi miqdori keltirilgan.