14-mavzu. Ishlab chiqarish omillari bozori

14.4-rasm. Ishchi kuchiga talab bilan ish haqi o’rtasidagi bog’liqlik 
Mehnat bozorida firma foydasini maksimallashtiradigan shart, ya’ni mehnatni chekli 
daromadliligining ish haqi stavkasiga tengligi iste’mol bozoridagi MC=MR shartga 
o’xshashdir. 
(1) va (3) tenglikdan foydalanib quyidagi munosabatni yozamiz. 
MRP
L
=MP
L
∙MR=W tenglikning ikkala tomonini chekli mahsulot MP
L
ga bo’lamiz. 
Natijada quyidagini olamiz: 
(4) 
(4) - munosabatning chap tomoni ish haqi stavkasining bir birlik mahsulot ishlab 
chiqarish uchun ketgan mehnat sarfiga ko’paytirilganiga teng, ya’ni bu ishlab 
chiqarishning chekli harajatidir. Tarmoq bo’yicha mehnat bozorini ko’rib chiqamiz. 
Umumiy bozor talabi tarmoqdagi firmalar talablari yig’indisi bilan aniqlanadi (14.5-
rasm). 
L 
M
I 
II 
MRP
L
= 
MR∙MP
L
 
H
t 

---

14.5-rasm. Tarmoq mehnat bozori 
Umumiy taklif takliflar yig’indisidan iboratdir. S
TL
=∑(MRC)
i
Bu yerda: MRC
i
= W
i
i-
ishchi uchun sarflanadigan qo’shimcha harajat, ya’ni, ish 
haqi. Mehnat qilish va dam olish o’rtasidagi bog’liqlik. Har bir ishchi oldidagi masala, bu 
qancha ishlab, qancha dam olish muammosidir. Agar sutkada 24 soat bo’ladigan bo’lsa, 
ishchi 24 soat ishlasa, u M so’mga teng bo’lgan maksimal daromad olish mumkin (14.6-
rasm).
 
14.6-rasm. Ish vaqti va dam olish o’rtasidagi bog’liqlik 
Agar u ishlamasa, uning maksimal dam olishi bir sutkaga, ya’ni, 24 soatga teng 
bo’ladi. Ishchining "daromad va bo’sh vaqti" byudjet chizig’ini MN chizig’i orqali 
ifodalash mumkin. Ma’lumki, ishchi har doim sutkasiga 24 soat ishlayvermaydi. Tabiiyki, 
ishchining ish vaqti chegaralangan bo’ladi, u ma’lum vaqt dam olib, o’zining ishlash 
qobiliyatini tiklash kerak bo’ladi. Bundan tashqari, dam olish uni ma’naviy o’sishini 
ta’minlaydi. Demak, ishchi ma’lum vaqt ishlab, ma’lum miqdorda naf olsa (daromad 
olsa), u ma’lum vaqt dam olganda ham qandaydir naf oladi (ma’naviy o’sish, zavqlanish). 
Demak, ishchini qancha vaqt ishlab, qancha vaqt dam olishi kerakligi to’g’risidagi 
masalani quyidagicha qo’yish mumkin:Ishchining ishlash vaqti va dam olish vaqtidan 
bog’liq naflik funktsiyasini quyidagicha yozamiz:
U = U(t, T)
, (5) 
bu erda U - naflik funktsiyasi; t - dam olish vaqti; T - ish vaqti. 
Demak, ishchi sutkadagi 24 soatni ish vaqtiga va dam olish vaqtiga shunday 
taqsimlashi kerakki, natijada u maksimal naf olsin:
U = U(t, T)→
max (6) 
t+T≤24 (7) 
W 
𝑊
𝑒
∗
E