14-mavzu. Ishlab chiqarish omillari bozori

T
2
 
T
1
 
Ish 
haqi 
D
L
=M
Me
hna
MR
C
L
 
S
L
=A
E 
C 
N 
L
C
 
L
e
 
M 
W
e
 
W
N
 
W 
W
W
M 
N 
S
L
 
E 
D
L
 
L
M
 
L
e
 

---

14.14-rasm. Sof Monopol mehnat bozorida Monopolistning ish haqiga va bandlikka ta’siri 
Mehnat bozoridagi ikki tomonlama Monopoliya.
Bunday bozorda monopsonist 
firmaga ishchi kuchini taklif qiluvchi Monopolist (kasaba uyushmasi) turadi. Ikki 
tomonlama Monopolistik bozordagi holat quyidagi 14.15-rasmda ko’rsatilgan.
14.15-rasm. Mehnat bozoridagi ikki tomonlama Monopoliya 
Raqobatlashgan bozorda muvozanat holat E nuqtada o’rnatilgan bo’lar edi. Bu 
nuqtada mehnatga bo’lgan talab D
L
va taklif S
L
chiziqlari kesishadi. Muvozanat holatda L
e
ishchi ish bilan band bo’lib, W
e
ish haqi oladi. Lekin, monopsonist firma ish bilan band 
bo’lgan ishchilar sonini L
E
dan L
M
gacha qisqartirib, ish haqini W
e
dan W
M
gacha 
qisqartirishga harakat qiladi. Kasaba uyushmalari (Monopolist) ish kuchi taklifini 
qisqartirib, (L
N
gacha), ish haqini W
N
gacha ko’tarishga harakat qiladi. Shunday qilib, ish 
bilan band bo’lgan ishchilar sonining nisbatan kichik o’zgarishga (L
M
↔ L
N
) ish 
haqlarining (ushbu yondashishda) bir-biridan juda katta farq qilishi to’g’ri keladi (W
M
↔ 
W
N
). Ushbu vaziyatda ish haqining qanday bo’lishi, qarama-qarshi turgan Monopolistik va 
monopsonik kuchlarga bog’liq. Ko’rinib turibdiki, ish haqi muvozanat ish haqi W
e
ga ham 
yaqinlashishi mumkin.
Ish 
haqi 
stavkalari 
differentsiatsiyasi 
(tabaqalashuvi). 
Biz 
yuqoridagi 
mulohazalardan ish haqini o’zgarmas deb qaradik. Amalda o’rtacha ish haqi 
mutaxassisliklar bo’yicha ham, tarmoqlar bo’yicha ham, hattoki bir xil ishni bajaruvchi 
ishchilar bo’yicha ham farq qiladi. Masalan, avtomobilsozlik tarmog’ida ishlaydigan 
ishchilarning o’rtacha ish haqi, qurilish sohasida ishlaydigan ishchilarning o’rtacha ish 
haqlaridan farq qiladi, xuddi shunday kimyo tarmog’idagi o’rtacha ish haqi ham engil va 
oziq-ovqat sanoatidagi o’rtacha ish haqidan farq qiladi. Ahmadiklinikada ishlovchi har xil 
kategoriyadagi vrachlarning ish haqi ham bir xil emas. Yuqori kategoriyali vrach past 
kategoriyali vrachga qaraganda ko’proq maosh oladi. 
Ushbu farqning tagida, insonlar qobiliyatining xilma-xilligi, ma’lumoti, bilimi, 
tajribasi, malakasi yotadi. Bulardan tashqari, ular bajaradigan ishlarning turi ham, ular 
oladigan daromadlarga har-xil ta’sir qiladi. Ishning murakkabligi, ishlab chiqarishning 
inson hayoti uchun zararli bo’lishi, ushbu sohada ishlovchilarning ish haqida ushbu zararni