14.14-rasm. Sof Monopol mehnat bozorida Monopolistning ish haqiga va bandlikka ta’siri
Mehnat bozoridagi ikki tomonlama Monopoliya.
Bunday
bozorda monopsonist
firmaga ishchi kuchini taklif qiluvchi Monopolist (kasaba uyushmasi) turadi. Ikki
tomonlama Monopolistik bozordagi holat quyidagi 14.15-rasmda ko’rsatilgan.
14.15-rasm. Mehnat bozoridagi ikki tomonlama Monopoliya
Raqobatlashgan bozorda muvozanat holat E nuqtada o’rnatilgan bo’lar edi. Bu
nuqtada mehnatga bo’lgan talab D
L
va taklif S
L
chiziqlari kesishadi. Muvozanat holatda L
e
ishchi ish bilan band bo’lib, W
e
ish haqi oladi. Lekin, monopsonist
firma ish bilan band
bo’lgan ishchilar sonini L
E
dan L
M
gacha
qisqartirib, ish haqini W
e
dan W
M
gacha
qisqartirishga harakat qiladi. Kasaba uyushmalari (Monopolist)
ish kuchi taklifini
qisqartirib, (L
N
gacha), ish haqini W
N
gacha ko’tarishga harakat qiladi. Shunday qilib, ish
bilan band bo’lgan ishchilar sonining nisbatan kichik o’zgarishga (L
M
↔ L
N
) ish
haqlarining (ushbu yondashishda) bir-biridan juda katta farq qilishi to’g’ri keladi (W
M
↔
W
N
). Ushbu vaziyatda ish haqining qanday bo’lishi, qarama-qarshi turgan Monopolistik va
monopsonik kuchlarga bog’liq. Ko’rinib turibdiki, ish haqi muvozanat ish haqi W
e
ga ham
yaqinlashishi mumkin.
Ish
haqi
stavkalari
differentsiatsiyasi
(tabaqalashuvi).
Biz
yuqoridagi
mulohazalardan ish haqini o’zgarmas deb qaradik. Amalda o’rtacha ish haqi
mutaxassisliklar bo’yicha ham, tarmoqlar bo’yicha ham, hattoki
bir xil ishni bajaruvchi
ishchilar bo’yicha ham farq qiladi. Masalan, avtomobilsozlik tarmog’ida ishlaydigan
ishchilarning o’rtacha
ish haqi, qurilish sohasida ishlaydigan ishchilarning o’rtacha ish
haqlaridan farq qiladi, xuddi shunday kimyo tarmog’idagi o’rtacha ish haqi ham engil va
oziq-ovqat sanoatidagi o’rtacha ish haqidan farq qiladi. Ahmadiklinikada ishlovchi har xil
kategoriyadagi vrachlarning ish haqi ham bir xil emas. Yuqori
kategoriyali vrach past
kategoriyali vrachga qaraganda ko’proq maosh oladi.
Ushbu farqning tagida, insonlar
qobiliyatining xilma-xilligi, ma’lumoti, bilimi,
tajribasi, malakasi yotadi. Bulardan tashqari, ular bajaradigan
ishlarning turi ham, ular
oladigan daromadlarga har-xil ta’sir qiladi. Ishning murakkabligi,
ishlab chiqarishning
inson hayoti uchun zararli bo’lishi, ushbu sohada ishlovchilarning ish haqida ushbu zararni
Do'stlaringiz bilan baham: