14 – боб. Меҳнат ва иш ҳАҚини ҳисобга олиш

Иш ҳақи тўлаш шакллари

Ишбай	Вақтбай
Оддий ишбай Ишбай-мукофот Ишбай-прогрессив Билвосита ишбай Аккорд	Оддий вақтбай Вақтбай-мукофот

Меҳнатга ҳақ тўлашнинг ишбай шаклидаги иш ҳақм ҳақикатда бажарилган ишга амалдаги нахрлар асосида иш бирлиги учун ҳисобланади.

Оддий ишбай шаклида ишлаб чикарилган маҳсулот сонини ишбай-нархига кўпайтириш йўли била ниш ҳақи миқдори аникланди.
Ишбай-мукофат шаклида бевосита ишбай нархлар бўйича иш ҳақидан ташқари маьлум ишлаб чиқариш ютукларига эришилганлиги учун ҳақ олади. Масалан, иш сифатининг яхшилиги, моддий бойликлар тежалгани ва ҳақозолар.
Ишбай-прогрессив шаклидаги ишчилар меҳнатига белгиланган бошлангич меьёр доирасида бевосита ишбай нархлар бўйича, бу мебёрдан ортикчасига эса оширилган нарх бўйича ҳақ тўланади. Ишбай нархлар ошиши ҳар бир холда маҳсус шкала бўйича аниқланади.
Билвосита ишбай шакли ишбай нархлари бўйича белгиланиб, хизмат курсатаётган участкалардаги ўртача иш меьёрининг бажарилиш фоизига купайтирилиши мукин.
Аккорд шакли буту ниш ҳажми учу ниш ҳақи миқдорини белгилайди ҳамда аккорд топшириқларини бажариш муддатларини қисқартирганлик учун мукофотлашни ўз ичига олади.бунда ишларининг умумий қиймати вақт меьёрлари ва нарх асосида аниқланади. Ишбай аккорд шакли асосан мавсумий ишларини ҳамда айрим буюртмаларни бажаришда қўлланилади.
Иш ҳақининг вақтбай шакида ходимнинг малакасига ва ишланган вақтига караб ҳақ тўланади.
Оддий вақтбай шаклидаходимлар ишланган вақтига караб белгиланган маош асосида ҳақ олишди.
Вақтбай-мукофат шаклида тариф ставкалари бўйича ишш ҳақидан ташқари муайян миқдор ва сифат курсаткичларига эришганлик учун қўшимча равишда мукофот тўланади.
Корхона ва ташқилотларда ходимларга иш ҳақидан ташқари турли хил пул тўловлари ва рагбатлантириш тўловлари ҳам берилади. Уларга қўйидагилар киради.

• 
  Корхоналарнинг укишга юборилган талабаларга бериладиган стипендиялар;
  
• 
  Даволаниш учун бериладиган йўлланмалар қиймати;
  
• 
  Меҳнат жавоаси вьзоларига ацкиялар учун тўланадиган дивидендлар ва бошқалар.