14 – боб. Меҳнат ва иш ҳАҚини ҳисобга олиш

Ишчилар таркибига моддий неьматларни яратиш, тўзатиш, юкларни кучириш, йўловчилар ташиш, моддий хизматлар кўрсатиш билан бевосита банд бўлган ходимлар киради.
Хизматчилар таркибига раҳбарлар, мутахассислар ва бошқа ходимлар киради.
Раҳбарлар таркибига корхона ва унинг таркибий бўлинмаларида раҳбарлик лавозимини эгаллаб турган ходимлар (директор, унинг уринбосарлари, бош мухандис, бош иктисодчи, бош бухгалтер, бош технолог) ва бошқалар киради.
Мутахассислар таркибига мухандислар, иктисодчилар ва бошқа иқтисодий ҳамда мухандислик-техникавий ишлар билан банд бўлган ходимлар киради.
Бошқа ходимлар тоифасига хужжатларни тайёрлаш, расмийлаштириш ишларини олиб борувчи, хўжаликка хизмат қилувчи бошқа ходимлар (кассирлар назоратчилар табелчилар, иш юритувчилар ва ҳақозолар) киради.
14.2. Меҳнатга ҳақ тўлаш шакллари, тизимлари,
фонди ва унинг таркиби
Бозор иқтисодиёти шароитида меҳнатни тўғри нормалаш уни илмий ташқил этишнинг асоси бўлиб ҳисобланади. Яхши асосланган нормаларсиз корхона фаолиятини илмий режалаштириб булмайди, бинобарин, нормаларни тўғри белгилаш корхона жамоасидаги ҳар бир ходимнинг шахсий манфаатларини корхонанинг манфаати билан ўйгунлаштиради, меҳнат унумдорлигининг усишга, иш ҳақи тўловининг яхшиланишига олиб келади.
Меҳнатни нормалаш – амалдаги вақт нормалари, хизмат кўрсатиш нормаларини ўз ичига олади.
Вақт нормаси – бу муайян ишни бажариш учун зарур бўлган вақт миқдорини белгилайдиган меҳнат улчовидир.
Ишлаб чиқариш нормаси – вақт бирлигида тайёрланиши лозим бўлган маҳсулот миқдорини доналар, тонналар, метрлар ва ҳақозоларда ҳарактерлайди.
Меҳнатга ҳақ тўлаш учун тариф тизимидан фойдаланилади. У қўйидагиларни ўз ичига олади: тариф- малака маьлумотномаси, тариф сеткалари, тариф ставкаси.
Тариф тизими – тариф-малака маьлумотномаси, тариф сеткаси ва тариф ставкаси каби тушунчаларни ўз ичига олади. Корхонада бажариладиган ишларнинг ишлаб чиқариш тавсифи тариф- малака маьлумотномасида келтирилади. Ушбу хужжат ишчилар малакасини аниклаш ва уларга маьлум разряд белгилашда асос бўлиб хизмат қилади.
Тариф сеткаси – бу разрядлар ва уларга теги
шли бўлган тариф коэфициентлари курсатиладиган хужжатдир. Ҳама корхоналарда биринчи разряднинг тариф коэфициенти бирга тенг бўлиб, разряд ортиши билан тариф коэфициенти ҳам ошиб боради.